شاهد جالی خالی نهادهای علمی برای مقابله با کرونا در کشور بودیم

اعتمادآنلاین| کرونا در 311 روز گذشته جان قریب به 55 هزار نفر از شهروندان ایرانی راگرفته و همچنان با وجود کند شدن نسبی شیوعش و رسیدن موارد فوت به حدود 120 مرگ در روز خطر شعله ور شدن این بیماری جدی است.

از طرفی اگرچه این روزها چشم سراسر مردم جهان به واکسیناسیون تاریخی کووید19 دوخته شده است با این حال دست اندرکاران نظام سلامت کشور تاکید دارند تا زمانی که واکسن در اختیار همه قرار نگرفته روند کاهشی آمار ناپایدار است و چنانچه در عمل به پروتکل های بهداشتی الزامی در کار نباشد موارد فوتی و بستری به روال سابق بر می گردد. رئیس سازمان نظام پزشکی کشور معتقد است؛ با وجود کاهش قربانیان ویروس کرونا به زیر 150 مرگ در روز و موارد بستری در دو هفته اخیر کماکان روند سینوسی شیوع اپیدمی به قوت خودش باقی است و تنها یک اقدام فوری می تواند سلامت و اقتصاد کشور را نجات دهد.

دکتر محمدرضا ظفرقندی می گوید: واکسیناسیون تنها راه ایمنی جمعی است ولی در شرایط فعلی و در اپیدمی های کشنده پروتکل ابلاغی توصیه ای نداریم و معنای پروتکل الزام به اجرای آن است.

او در این گفت و گو به پرسش های متعددی درباره ارزیابی اش از برنامه ریزی ها در کنترل و مهار اپیدمی کرونا و چرایی مطرح شدن موضوعات خرافی به جای مطالب علمی در برخی رسانه ها و... پاسخ داده است که در زیر می خوانید:

بیش از 10 ماه از شیوع ویروس کرونا در کشور می گذرد و در این مدت کشور با بحران های سنگینی بخصوص در حوزه بهداشت و درمان مواجه شد. تحلیل شما از اتفاقات و برنامه ریزی ها و در نهایت کنترل و مهار این بیماری چیست؟

تصمیماتی که از ابتدا برای مقابله با ویروس کرونا گرفته شد به دلیل ناشناختگی و جدید بودن بیماری دچار تغییرات و نوسان شد. مثلا ابتدا عنوان شد که قرنطینه خیلی ضرورتی ندارد اما بعدها معلوم شد خیر؛ قرنطینه ضرورت دارد یا حتی در زمانی استفاده از ماسک زیر سوال رفت و بعدا معلوم شد استفاده از ماسک ضرورت دارد. این تغییرات و سینوسی حرکت کردن ها فقط منحصر به ایران نبود کل جهان چنین اتفاقاتی را تجربه کردند. برای مثال رئیس جمهوری یک کشور اعلام کرد داروی کلروکین در درمان کرونا معجزه می کند در صورتی که کلروکین هیچ اثری در درمان این بیماری نداشته است.

اینکه پروتکل ها موثر بوده است یا نه؟ قطعا ابلاغ پروتکل ها که توسط کمیته علمی صورت می گرفت و در مجموعه وزارت بهداشت از سوی یکسری استادان علمی منتخب و با توجه به روزآمدهای علمی این بیماری و از مقالات و تجربیات کشورهای دگری پروتکل ها را تدوین و ابلاغ کردند، اثرگذار بود. این پروتکل ها هم در زمینه محافظت و هم در زمینه درمان بود در بسیاری از اوقات یک دارویی بر اساس تجربه در زمینه درمان مطرح شد اما بعد معلوم می شد در درمان بیماری اثر زیادی ندارد و کنار گذاشته می شد بنابراین اینکه پروتکل ها براساس ضوابط روز دنیا تدوین شده درست بود و قطعا هم موثر بود اما مطلب مهم تر از این، دو مساله بود؛ یکی اینکه این پروتکل های ابلاغی بخصوص در زمینه پیشگیری که مقدم بر درمان است چقدر اجرا شد؟

مثلا اگر ماسک پروتکل ابلاغی بود آیا در برهه هایی که زمان زیاد هم طول کشید الزامی برای استفاده داشت؟ چون در اپیدمی ها پروتکل معنایش الزام است ما در اپیدمی مورتل (کشنده) پروتکل ابلاغی و توصیه ای و نصیحتی نداریم در هیچ جای دنیا. به نظرم عملکرد این بخش در برهه هایی قوی نبود مثلا یکی از پروتکل ها مربوط به عدم تجمع بود اما ما می دیدیم در یک شهری در استادیوم آن شهر تجمع چند ده هزار نفری برپا کردند بنابراین بحث اصلی این است که چقدر پروتکل ها در زمینه پیشگیری، قابلیت اجرا و الزام اجرایی داشتند. در اپیدمی سطح نظارت و اینکه ابلاغ پروتکل باید در چه سطحی باشد، بسیار مهم است. یکی از مواردی که مورد انتقاد ما بود و مکاتبه هم کردیم (مستندات همه مکاتبات ما از همان اسفند ماه 98 موجود است) تدوین استراتژی ها و سطوح کنترلی و ابلاغی است. اجرای هر دستور العملی از سوی بالاترین مقام کشوری یک الزام است.

در اوایل اپیدمی متاسفانه مسئولیت ستاد ملی مقابله با کرونا و هماهنگی ها بر عهده وزارت بهداشت بود که این روند نمی توانست جامع و قاطع باشد برای اینکه بسیاری از ارگان ها و وزارتخانه ها و حتی نیروهای انتظامی زیر مجموعه وزارت بهداشت نیستند و همین عامل دستورپذیری را کم می کرد. برای همین ما به رئیس جمهوری نامه نوشتیم و با پیگیری و مکاتبات ما مصوبه شورای امنیت ملی شد که رئیس جمهوری باید رئیس ستاد ملی مقابله با کرونا باشد و ابلاغ رهبری هم انجام شد. حتی ما در پیشنهادمان نوشتیم باید رئیس جمهوری مسئول کار باشد با اخذ اختیارات ویژه. بنابراین این قسمت اولی بود که ما در جاهای مختلف در استراتژی ها در کنار ستاد قرار می گرفتیم.

ارزیابی شما از تدوین و تنظیم پروتکل های بهداشتی از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا و اجرای این پروتکل ها در استان های مختلف بویژه پایتخت چیست؟

یکی از پیشنهادهای ما به ستاد ملی مقابله با کرونا ابلاغ پروتکل ها و استراتژی ها در مورد بازگشایی ها بود. یکی اعمال محدودیت ها براساس پروتکل ها بود البته ما تا یک ماه پیش چنین روندی را نداشتیم که چه زمانی شهرهای قرمز و نارنجی را لاک داون یا تعطیل کنیم یا محدودیت رفت و آمدهای شبانه را چگونه و چه زمانی اعمال کنیم؟ به اعتقاد من ابلاغ این پروتکل ها بعد از 10ماه دیر است باید محدودیت ها با برنامه و مدون و زودتر از اینها اعمال می شد اینکه در هر شهری اگر حد تعیین شده بر اساس میزان ابتلا و مرگ و میر به ازای صدهزار جمعیت بالاتر بود باید آن شهر لاک داون می شد این اسمش برنامه است نه اینکه ما یک پیک بزنیم و بعد لاک داون را اجرا می کردیم این یکی از اصول مهمی بود که در قبالش تاخیر شده است.

همانطور که خودتان هم اشاره کردید در 10 ماه گذشته شما بیانیه های متعددی خطاب به رئیس جمهوری و وزیر بهداشت نوشتید و نسبت به شرایط شیوع بیماری هشدار دادید آیا به درخواست های شما در بیانیه ها عمل شد؟ همزمان با این موضوع بارها کارشناسان و متخصصان حوزه سلامت تاکید می کردند برای مهار و کنترل بیماری کووید19 نیازمند یک برنامه جامع و ملی بودیم و نبود این برنامه ها را بارها گوشزد کردند و هشدار دادند. نظرتان را درباره چنین موضع گیری هایی بیان بفرمایید؟

برنامه جامع و علمی زمان زیادی طول کشید تا ابلاغ و اجرا شود اما در یک ماه اخیر برنامه های اعلام شده توسط ستاد ملی مقابله با کرونا بویژه از وقتی که قرارگاه تشکیل شد و وزارت کشور و بقیه ارگان ها هم وارد عرصه جدی کار شدند، بخوبی دنبال می شود. الان برنامه هایی در سطح ملی ابلاغ شده و هنوز ابعاد مختلف و جامعیت کاملی را ندارد ولی بالاخره این برنامه هم بعد از حدود 10 ماه مدون شد.

آقای دکتر! شما نقش و سهم سازمان های نظام پزشکی در مدیریت پاندمی کرونا بخصوص در ارائه برنامه ها و تنظیم پروتکل ها را چطور می بینید؟ به نظر می رسد نقش کم رنگی را از این سازمان ها در جامعه شاهد بودیم. حتی برخی متخصصان حوزه سلامت اعضای سازمان نظام پزشکی را عضو غایب ستاد عنوان کردند. اگرچه که همه پزشکان و کادر درمان متعلق به این حوزه هستند اما ما یک برنامه جامع از این سازمان های نظام پزشکی ندیدیم و شما برخلاف اعضای وزارت بهداشت، دخالت و تبادل نظر مستقیمی در تدوین پروتکل های پیشگیری و بهداشتی نداشتید؟

اولا که برنامه سازمان نظام پزشکی ورود فعال در حوزه وظایف و اختیاراتش از روز اول بود. اما اینکه چه کارهایی سازمان نظام پزشکی کرده است؟ قدم اول ما این بود از وقتی این بیماری در چین مکشوف شد جلسات متعدد آموزشی برای روسای بیمارستان ها، پرستاران، مترون ها و سرپرستاران با استادان برجسته کشور تشکیل دادیم از خانم دکتر محرز و دکتر مختاری دعوت کردیم تا مبانی بیماری و شناخت ویروس و راه های مقابله اش را به کادر درمان بیمارستان ها آموزش دهند. دوم؛ در فضای مجازی به قدر کفایت آموزش دادیم به طوری که در فروردین ماه سازمان نظام پزشکی دومین سایت آموزشی کووید 19در جهان شد یعنی آنقدر وایرال شد. قدم سوم این بود که ما اقلام حفاظتی را برای کادر پزشکی و بیمارستان ها فراهم کردیم. تمام تعطیلات نوروز اینجا بودیم. آن موقع تهیه ماسک به این آسانی نبود. معاونین ما ساعت ها پشت در اتاق مسئولی در وزارت بهداشت می نشستند تا یک برگه حواله ماسک و دستکش و الکل بگیرند و ما در خط اول مقابله با کرونا این اقلام حفاظتی را توزیع کنیم چون اگر این قلام حفاظتی را توزیع نمی کردیم مطب ها هم بسته می شد بنابراین این اقدام در ابعاد وسیعی در اواسط تابستان هم ادامه پیدا کرد.

شما به بحث آموزش های پیشگیری و حفاظت در برابر ویروس کرونا به عنوان یکی از وظایف سازمان نظام پزشکی اشاره کردید اما به نظر می رسد؛ بویژه در اوایل پاندمی نقش پزشکان متخصص و آموزش دیده در رسانه ها به قدری کمرنگ بود که کم کم خرافه و استفاده از روغن بنفشه از سوی برخی مدعیان طب سنتی جایگزین مباحث علمی شد یا حتی شاهد بودیم برخی پزشکان در صدا و سیما انواع گیاهان را برای درمان کرونا تجویز می کردند. به طور کلی و با وجود گذشت مدت زمان طولانی از اپیدمی همچنان منابع مورد اطمینان آموزشی منحصر به دو یا سه پزشکی است که بیشترین سهم مصاحبه را در رسانه ها برعهده دارند.

دو تا بحث مطرح است. یکی در مورد اینکه داروهای غیر علمی گیاهی و شیمیایی در این عرصه وارد شد چون هنوز هم داروی قطعی برای درمان کووید19 وجود ندارد و هر کسی از ظن خود یک دارویی را مطرح کرد. اگر این گونه تجویزها خارج از ضوابط و پروتکل ها بود طبیعتا ما اعلام می کردیم. مطلبی که شما می فرمایید دو قسمت دارد؛ یکی اینکه بعضی از همکارانی که مطالب غیر واقعی و غیر علمی را در رسانه ها ارائه می کردند ما بلافاصله با این پزشکان برخورد می کردیم.

حتی مواردی از برخورد انتظامی با چنین پزشکانی را هم داریم و دستور دادم با پزشکانی که در صدا و سیما یا رسانه های دیگر مدعی درمان قطعی کرونا با انواع گیاهان یا داروهای شیمیایی شده اند، برخورد قضایی صورت بگیرد. من به پزشکی که در تلویزیون دود کندر را برای درمان کرونا مطرح کرد گفتم چه مدرکی برای ادعای تان دارید که دود کندر برای کووید 19 موثر است. چرا باید یک حرفی را بزنیم که بیمار از این روش استفاده کند و بیماری اش پیشرفته شود و درمان نشود و در حالت بدحال و دیسترس تنفسی به بیمارستان مراجعه کند؟ این پزشک باید جوابگو باشد. یک دسته هم افرادی اند که شماره نظام پزشکی ندارند اینها در حوزه کاری ما نیستند و فقط می توانیم ادعاهای غیر واقعی شان را گزارش کنیم و نیروهای انتظامی برخورد کنند. واقعا این انتقاد وارد است.

سازمان نظام پزشکی در تصمیم سازی ها دعوت نشد. البته این بدان معنی نیست که ما خودمان قدمی برنداریم. ما از روز اول بیانیه دادیم و گفتیم تست ها و بیماریابی باید افزایش پیدا کند. به هر حال پیشگیری به درستی انجام نشده، روند پیگیری افراد مبتلا به درستی انجام نمی شد. ما در بیانیه ها نوشتیم که باید 10 نفر از اطرافیان فرد مبتلا پیگیری شوند که به آن کانتکت تریسینگ می گوییم. حتی آن موقع پیشنهاد دادیم با کمک وزارت ارتباطات از طریق گوشی تلفن همراه بتوانیم این ردیابی ها را انجام دهیم. منتها کانتکت تریسنیگ با عنوان طرح شهید سلیمانی از حدود یک ماه قبل قرار شده انجام شود. از سازمان نظام پزشکی در تصیم سازی ها دعوت مناسب نشد. در حالی که ما جامعه منتخب جامعه پزشکی هستیم و اعتماد به این صنف زیاد است. اینکه مجامع علمی و انجمن های علمی مطلبی را بیان کنند از نظر اجتماعی اقبال عمومی هم بیشتر خواهد بود. طبیعی است که این فایده حاصل نشده است. البته اینکه رادیو و صدا و سیما استقبال وسیعی نکرده خیلی نمی توانیم اصرار کنیم. گاهی در برنامه هایی داروهایی که فایده اش اثبات نشده به عنوان درمان کرونا مطرح می شود، اینها را ما شکایت هم می کنیم اما دسترسی نداریم چون کنترلش با جای دیگر است.

بخشی از مشکلات در مواجهه با این بیماری به کاهش اعتماد عمومی و وجود اخبار متناقض و فیک نیوزها در ارتباط با بیماری کووید19 بر می گردد. برای حل این مشکل چکار باید کرد؟ بویژه از وقتی جریان واکسن مطرح شده مجددا اخبار بی پایه و اساس علمی مطرح می شود.

ما اخبار را رصد می کنیم و اگر افرادی با سودجویی و نگاه تجاری دنبال این اهداف اند آنها را پیگیری و گزارش می کنیم. من حتی نامه ای به رئیس سازمان غذا و دارو نوشتم که چهار داروی گیاهی که اعلام کردید در درمان کرونا موثر است. مستندات علمی این داروها را به ما ارائه دهید تا اعلام نظر کنیم که هنوز جوابی به نامه ما ندادند. داروهایی که اعلام می شود این داروها باعث افزایش ایمنی می شود. مثل ویتامین ث و منیزیم و... اینها توصیه است اما اینکه بگوییم اینها داروی کروناست اشکال دارد. داروهایی که اسم کرونا رویش گذاشته شود برخورد قانونی دارد. ما می گوییم در دنیا وقتی دارویی معتبر است که مبتنی بر شواهد باشد و فازهای آزمایشگاهی و حیوانی و انسانی را طی کرده باشد ولی غیر از این باشد یعنی با خرافه و فرضیه و نظریه جان مردم را به خطر می اندازیم.

حدود دو هفته است آمار موارد بستری و فوت در کشور کاهش پیدا کرده یعنی به یک سوم در دو ماه آخر پاییز رسیده است. به اعتقاد شما این روند کاهشی تا کی ادامه پیدا می کند؟ منظورم این است چه تصمیمی باید گرفته شود تا روند شیوع ویروس و آمار مرگ به روال سابق برنگردد؟

دو کار باید قاعدتا انجام شود. محدودیت های لازم در شهرها و استان های قرمز به جد اعمال شود و این هم یک چشم انداز نظم دار می خواهد که شل نشود. مطلب دوم واکسیناسیون است. دنیا شروع به واکسیناسیون کرده است و با این کار هم جان مردمش را حفظ می کند و هم اینکه چرا دنیا به واکسیناسیون توجه کرده چون شرایط اقتصادی اش را عادی می کند. یعنی وقتی توانستیم ایمنی جمعیتی بر اساس واکسن ایجاد کنیم ضرورتی ندارد محدودیت ها و تجمعات را اعمال کنیم. ما از ابعاد اجتماعی تا مسائل روحی و روانی و اقتصادی که اپیدمی کرونا بر جای گذاشته قطعا ناراحتیم. از اینکه محصل و دانش آموز یک سال است مدرسه نرفته است ناراحتیم. چرا که هیچ وقت آموزش مجازی جای ارتباطات و شادی های دوره مدرسه را نمی گیرد ولی به اجبار و به خاطر حفظ سلامت انجام شد. برای اینکه به روال عادی زندگی برگردیم و اقتصادمان هم صدمه نبیند راهی نداریم جزاینکه برای تامین واکسن هزینه کنیم.

با وجود آغاز واکسیناسیون کرونا در کشورهای دنیا این روزها اخبار خوشی از خرید واکسن از سوی ایران به گوش می رسد. شما مشکلات وارد نشدن واکسن کرونا را ناشی از چه چیز می دانید؟

ایران برای حدود 16 میلیون دوز واکسن که می تواند 8 میلیون نفر را پوشش دهد (هر نفر دو دوز تزریق می شود) با کوواکس تفاهمنامه ای را امضا کرده است. اینکه این پول باید واریز شود تا امکان تحویل واکسن میسر شود، مشکلی است که همچنان ایران دارد. آن هم به دلیل محدودیت های ارزی ناشی از تحریم است و نیز به دلیل اینکه ما اف ای تی اف را هنوز هم امضا نکردیم. ما دو مشکل بیرونی و داخلی هم داریم. از یک طرف تحریم ها اجازه نمی دهد که راحت ارز مبادله شود. حتی پول هایی که به کشورهای کره جنوبی و چین دادیم نگرانیم وسط راه به عنوان مطالبات و طلبکاری که خودشان ادعا کردند ضبط کنند. در این صورت پول رفته و واکسن هم تهیه نمی شود. مساله دوم ما خودمان مسیرها و مبادلات را کند کردیم. چون یک سال و نیم است اف ای تی اف در مجمع تشخیص مصلحت نظام تایید نشده است.

مساله بعدی این است که آیا این 16 میلیون دوز واکسن کفایت می کند؟ خیر. این عدد برای 8 تا 10 میلیون نفر است اگر واکسیناسیون 50 میلیونی را در یک بازه زمانی مشخص و محدود انجام ندهیم و فاصله طولانی بین شان بیفتد زنجیره ویروس قطع نمی شود بلکه هم هزینه کردیم و هم فایده ای ندارد. پیشنهاد اکید ما این است تامین ارز شود و از طرق مختلف و با کمک بخش خصوصی واکسن مورد نیاز و مورد اعتماد در بازه زمانی مشخص تهیه شود.

شما به عنوان رئیس سازمان نظام پزشکی آیا تاکنون اطلاعات علمی شفافی از واکسن کرونای ایرانی دیده اید؟ اطلاعات درباره واکسن کرونای ساخت ایران تماما به حرف های ژورنالیستی ختم شده و در رسانه ها مطرح می شود. شما چکیده ای از مقاله های علمی را در این باره مشاهده کرده اید؟

در مورد واکسن ایرانی دو قسمت وجود دارد. یک قسمت دانش علمی واکسن است. من با بعضی از روسای تیم تولید صحبت کرده ام. با آقای دکتر سلیمانی بیش از یک ساعت جلسه داشتیم و تمام ابعاد کار را بررسی کرده ایم. این تیم روی «ام ار ان ای» کار می کند و تولید واکسن از «ام ار ان ای» در دنیا بی سابقه است که فایزر و مدرنا کار کردند. تیم ایرانی پیشرفت های خیلی خوبی به لحاظ علمی دارند اما دو مشکل عمده وجود دارد؛ هم اکنون فاز آزمایشگاهی و حیوانی واکسن ایرانی تمام شده و بزودی واکسن ایرانی وارد فاز انسانی می شود اما مشکل عمده خط تولید واکسن است یعنی واکسن دستگاه چاپ می خواهد که برای نیاز کشور در ابعاد چند میلیونی به سرعت باید تهیه شود؛ ما این دستگاه را نداریم و برای وارد کردن دستگاه هم همان موانع خرید واکسن وجود دارد. بنابراین در جواب سوال شما با این فرض که واکسن در اواخر بهار آماده می شود پیش نیازش واردات دستگاه هایی است که برای تولید انبوه واکسن لازم است که البته آن هم از اروپا یا استرالیا وارد می شود و واکسن ایرانی در اواخر بهار و اوایل تابستان فراهم می شود. ببینید ما در مشهد «کلین روم» داریم ولی به دلیل تحریم اجازه ندادند درهای «کلین روم» باز شود.

در شرایطی که هنوز واکسیناسیونی انجام نشده و جامعه همچنان شاهد هشدارها و اجرای پروتکل های جدید است، به نظر شما اشکال کار در کاهش زنجیره انتقال کرونا کجاست؟ سهم مردم چقدر است و اینکه چرا برخی کشورها در کنترل اپیدمی موفق شده اند. هر چند که ایران در دو هفته اخیر از فهرست 10 کشور اول دنیا از نظر آمار ابتلا و مرگ خارج شده است.

ما در حال حاضر چهاردهمین کشور از نظر میزان مرگ و میر در این بیماری هستیم. به نظرم سهم مردم این است که باید پروتکل ها را رعایت کنند اما اگر رعایت نشد به این معنا نیست که ما این تعداد مرگ و میر را قبول داریم. این وظیفه حاکمیتی است. یعنی اگر یک نفر رانندگی می کند که خطرزاست پلیس باید اعمال جریمه کند تا از جان بقیه محافظت کند. به نظرم باید به مردم آگاهی اطمینان بخش و اعتمادبخش داد، باید افراد مورد اعتماد را به صحنه آورد و آموزش ها فقط به حرکت دولتی ختم نشود. نهادها و انجمن های علمی باید به صحنه بیایند. اینها اعتماد و سرمایه اجتماعی را بالا می برد. در همه کشورهای دنیا مقررات مربوط به پروتکل ها را به جد رعایت می کنند چون اجرای پروتکل ها الزامی است.

از سفیر ایران در کره جنوبی سوال کردم چطور مرگ و میر در کشور شما یک نفر شده است؟ پاسخ داد: «اگر فردی بدون ماسک وارد مغازه شود و مبادله کالا صورت بگیرد مغازه پلمب می شود.» بنابراین پروتکل های ابلاغی باید با الزام و ضوابط معین انجام شود و واکسیناسیون هم باید به جد دنبال شود.

منبع: ایران