مالکیت فکری سرمایه است/ حضور فعال ایران در سازمان جهانی مالکیت معنوی

اعتمادآنلاین| طی چند سال اخیر به ویژه یک سال گذشته و در پی شیوع کرونا و کاهش حضور در فضا‌ها و مجامع عمومی، این فرصت فراهم شد تا افراد زیادی به شکل‌های متنوعی در فضای مجازی فعالیت کنند و تولیدات خود را در بسیاری از زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، ادبی و هنری با سایرین به اشتراک گذارند، اما نوعی نگرانی درباره از دست دادن مالکیت این تولیدات و محتوا‌ها در این فضا از سوی کاربران وجود دارد و از آنجا که این تولیدات حاصل فعالیت ذهنی و خلاقیت و ایده‌پردازی صاحبان آن است و در ذیل مالکیت فکری در فضای مجازی جای می‌گیرد، برای فعالان این عرصه چالش‌هایی را از قبیل کپی‌برداری از طرح و ایده به دنبال دارد.

اگر از حقوق مالکان این ایده‌ها حمایت لازم انجام نشود، امنیت برای حضور و مشارکت فعالان و صاحبان ایده در این فضا کاهش می‌یابد. البته در سالیان اخیر در زمینه رعایت مالکیت فکری قوانین متعددی وضع شده و از مهم‌ترین آن‌ها کنوانسیون پاریس و برن است؛ اولی شامل مالکیت‌ صنعتی و دومی مالکیت‌ ادبی و هنری را دربرمی‌گیرد.

کشور ما نیز در سال 1337 به کنوانسیون پاریس پیوست، اما هنوز به کنوانسیون برن، که موضوع اصلی آن حمایت از آثار ادبی و هنری است و مصادیق متعددی از حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی را شامل می‌شود، نپیوسته است.

در حوزه مالکیت صنعتی، حقوق و قوانین به توسعه اقتصاد، صنعت و تولید در جامعه کمک می‌کند. در واقع وقتی چیزی اختراع می‌شود یا طرح و ایده‌ای شکل می‌گیرد، لازم است که شرایط حمایت از آن فراهم شود تا زمینه‌های سوءاستفاده از بین برود.

در عین حال، در رابطه با مسئله حقوق مالکیت فکری در فضای مجازی، کشور‌های مختلف شیوه‌های متفاوتی را اتخاذ کرده‌اند. در اغلب کشور‌ها این موضوع تحت حمایت نظام حقوقی آثار ادبی و هنری یا به عبارتی نظام حق تألیف قرار گرفته است. معدود کشور‌هایی نیز این موضوع را در چارچوب مالکیت صنعتی یا حق اختراع مطرح کرده‌اند.

ایران شیوه دیگری را انتخاب کرده و آن تلفیق هر دو نظام حقوقی است؛ به این شکل که در صورت احراز شرایط مقرر در قانون ثبت اختراعات، طرح‌های صنعتی و علائم تجاری مصوب سال 1386، قوانین مربوط به مالکیت‌های صنعتی بر آن حاکم و در غیر این صورت قوانین مرتبط با نظام حقوقی آثار ادبی و هنری یا حق تألیف اجرا می‌شود.

از جمله قوانین موجود در مورد مالکیت فکری می‌توان به حقوق مالکیت ادبی و هنری قانون «حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان» که از قدیمی‌ترین قوانین‌ است و نیز قانون «ترجمه و تکثیر کتب و نشریات» اشاره کرد که به موجب آن حق تکثیر یا تجدید چاپ و بهره‌برداری و نشر و پخش هر ترجمه‌ای با مترجم یا وارث قانونی اوست، اما پایبندی به این دو قانون در فضای مجازی وجود نداشته است و نمی‌تواند از مالکیت فکری در فضای مجازی حمایت کند.

با این توضیح، قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزار‌های رایانه‌ای یکی از مهمترین و مرتبط‌ترین قوانین فعلی درباره مالکیت فکری در فضای مجازی است و براساس کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی، که در چهارم جولای 1967 امضا شد، این سازمان فعالیت‌های قابل توجهی را برای حمایت از آثار ادبی و هنری در فضای مجازی انجام داده است و برای دیگر قوانین، قاعده‌های جدیدتری دارد.

ذبیح‌الله خداییان، معاون حقوقی قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور، در گفت‌وگو با ایکنا، درباره موضوع مالکیت فکری و رعایت آن در بستر فضای مجازی اظهار کرد: در بحث مالکیت فکری و معنوی، کشور ما یکی از اعضای فعال در جامعه جهانی است و از سوی سازمان جهانی مالکیت معنوی برای آموزش آن فعالیت می‌کند و حتی آموزش به سایر کشور‌ها از سوی کشور ما انجام می‌گیرد.

وی درباره راهکار رفع چالش نقض مالکیت فکری در فضای مجازی ادامه داد: در کشور ما برای مقابله با این موضوع اقداماتی در دست انجام است، اما شاید کمتر تبلیغ و ترویج و نیز در فضای حقیقی و مجازی کمتر اطلاع‌رسانی شده باشد.

البته در مباحث مختلف اعم از اختراعات، علائم تجاری، طرح‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی، ایران از جمله کشور‌های فعال در سازمان مالکیت معنوی است و همچنین قرارداد همکاری با سایر کشور‌ها منعقد کرده و همکاری‌ها گسترش یافته و کارشناسان آن‌ها حتی در دوره‌های آموزشی در کشور ما حضور می‌‌یابند. این ارتباط متقابل است و کارشناسان ما نیز، که نیاز به آموزش در حوزه‌های مختلف از جمله برندسازی و تجاری‌سازی و تبلیغات دارند، در دوره‌های آموزشی کشور‌های همکار حضور می‌یابند.

خداییان با بیان اینکه خوشبختانه در کشورمان ظرفیت‌های خوبی از نظر زیرساخت‌های حقوقی یا الکترونیکی در بحث مالکیت فکری در فضای مجازی وجود دارد، گفت: اگر مالکیت فکری در فضای مجازی نقض شود، قابلیت پیگیری خواهد داشت، نه فقط در فضای مجازی، بلکه در هر فضا و موقعیتی که این اتفاق بیفتد، قابلیت پیگیری وجود دارد.

مالکیت فکری یک سرمایه است و طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی، که ایران نیز در آن‌ها عضویت دارد و همکاری با سایر کشورها، از طرح‌ها، اختراعات و ایده‌های فکری افراد در داخل کشور یا جوامع بین‌المللی حمایت می‌شود.

این امکان به خوبی فراهم شده است و هر فردی که در این مورد فعالیت می‌کند می‌تواند به صورت الکترونیک تقاضا بدهد و در کوتاه‌ترین زمان ممکن علامت، طرح و ایده خود را ثبت کند و مورد حمایت قرار گیرد.

بر اساس این گزارش، معاون حقوقی قوه قضائیه به قوانین موجود برای حفظ مالکیت فکری در فضای حقیقی یا مجازی اشاره و اذعان کرد که ایده و طرح فکر در این فضا متعلق به صاحبان آنهاست و حمایت‌هایی صورت می‌گیرد، اما در برخی مواقع نقض‌هایی دیده می‌شود و همین امر باعث بروز چالش‌هایی شده‌ است.

یکی از این چالش‌ها این است که اجرای این قوانین به اندازه کافی جدی گرفته نمی‌شود و دیگر اینکه افراد جامعه هنوز این نوع مالکیت را قبول نکرده‌اند و آن را به راحتی نقض می‌کنند، بدون اینکه عذاب وجدانی داشته باشند و نقض مالکیت فکری در فضای مجازی بیش از پیش دیده می‌شود.

به همین دلایل اگر خواهان اجرای کامل قوانین مالکیت فکری در فضای مجازی هستیم، ابتدا باید مردم را از این نوع مالکیت آگاه کنیم. سپس قانون اصلاح شود و نهایتاً یک ضمانت اجرایی قوی برای حمایت از صاحبان ایده وجود داشته باشد.

منبع: ایکنا