تهران و کلان‌شهرها در معرض ریسک زلزله

اعتمادآنلاین| در بامداد 19 اردیبهشت99 مردم تهران و بیشتر مردم شرق استان تهران با زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 5 ریشتر در 48 دقیقه بامداد از خواب پریدند و هراسناک شدند.

به گزارش روزنامه اعتماد، زلزله با بزرگای متوسط 5 رخ داد ولی تبعات و ترس و وحشت ناشی از آن دامنگیر حدود 15 میلیون نفر از جمعیت ایران شد. چرا؟ چون تهران کلان‌شهر و مهم‌ترین منطقه تراکم جمعیت ایران است که ضمنا لرزه‌خیز هم هست.

طبق آخرین نقشه جهانی خطر زلزله (2018) در حال حاضر 17 شهر بزرگ در سراسر جهان با بیش از 10 میلیون نفر جمعیت وجود دارد که در بالاترین سطح ریسک زلزله قرار دارند، از جمله توکیو، جاکارتا، دهلی، پکن، مانیل، مکزیکوسیتی، اوزاکا، لس آنجلس، داکا، چنگدو، کراچی، تهران، استانبول، لاهور، ناگویا، بوگوتا و لیما.

یکی از مهم‌ترین تلاش‌ها برای ارزیابی خسارت زمین‌لرزه‌ها در یک منطقه، به ویژه در مناطق پرجمعیت شهری، انجام ارزیابی ریسک زلزله است.

شهرهای بزرگ معمولا دارای یک روز تغییر جمعیت متفاوت دارند. جمعیت این شهر‌ها در طول روز کاری تا 50 درصد افزایش می‌یابد.

این بدان معنی است که به ویژه شهرهای حاشیه و حومه اطراف این کلان‌شهرها وجود دارد. بنابراین این شهرک‌های حاشیه‌ای بیشتر شهر‌های خوابگاهی برای کارمندان و کارگران هستند. (در مورد تهران: شهرهای بومهن، رودهن، پردیس، شهر قدس، اسلام‌شهر، شهریار و پرند، نمونه‌های مهمی هستند). ارزیابی ریسک زلزله به ویژه در کلان‌شهر‌ها در کشورهای توسعه‌نیافته پیچیده‌تر است.

دانشمندان زلزله در مورد احتمال قوی یک زمین‌لرزه بزرگ در کلان‌شهر‌ها و نسبت به وقوع تبعات مخرب گسترده و کشته شدن صدها هزار نفر هشدار داده‌اند. آنچه غیرممکن است، این است که بدانید دقیقا کدام شهر در نوبت بعدی تخریب در اثر زلزله قرار گرفته است.

بعد از پایتخت هاییتی (پرت- او-پرنس با 2.5 میلیون جمعیت) که در زلزله ژانویه 2010 تخریب شد شهر مهم بعدی ممکن است هرکدام از شهر‌های پرجمعیت کشور‌های ایران، ترکیه، پاکستان، اندونزی، یا هند باشد. شهرهای بزرگ پدیده‌ای نو در در کره زمین هستند. زمین‌لرزه‌ها در عوض بسیار قدیمی‌اند.

این دو یک ترکیب کشنده ایجاد می‌کنند، همان‌طورکه در فاجعه زلزله 2010 ر در پورت- او- پرنس مشاهده شد، جایی که بیش از 200 هزار نفر از بین رفتند و این فاجعه‌ای است که مطمئنا در جایی تکرار می‌شود.

در سال 1800، فقط یک شهر با بیش از یک میلیون نفر وجود داشت - پکن. اکنون 381 منطقه شهری با حداقل 1 میلیون سکنه وجود دارد.

شهرنشینی هنگامی مساله‌ای مهم شد که تعداد بیشتری از مردم روستا که در مناطق شهری زندگی می‌کردند از آستانه عبور کرد. برای ایران این اتفاق حدود سال 1355 شمسی رخ داد. حدود ده درصد (800 میلیون نفر) از جمعیت زمین در شهرهایی زندگی می‌کنند که با ریسک زلزله قابل توجهی روبرو هستند.

زلزله بزرگ بعدی می‌تواند به توکیو، استانبول، تهران، مکزیکوسیتی، دهلی نو، کاتماندو یا دو کلانشهر نزدیک گسل سان آندریاس: کالیفرنیا، لس آنجلس و سانفرانسیسکو آسیب برساند. یا می‌تواند داکا، جاکارتا، کراچی، مانیل، قاهره، اوزاکا، لیما یا بوگوتا را ویران کند.

حدود 25 شهر مانند پرت- او-پرنس در جهان وجود دارند. در ایران خودمان شرایط تهران و تبریز از بعضی جهات، مانند تراکم شدید جمعیت در پهنه‌های خطر ناک و در بافت فرسوده و آسیب‌پذیر از پایتخت هاییتی بغرنج‌تر است.

همین امروز هم پرداختن به مساله کاهش ریسک تهران و تبریز دیر است، امید است که در دولت بعدی چنین رویکردی حاکم باشد.