واکسن اعتماد/ فراز و نشیب دریافت پاسخ از مسئولان واکسیناسیون کادر درمان

اعتمادآنلاین| لیلا به‌طلب- صحبت درباره واکسیناسیون در ایران همراه با محافظه‌کاری است. شاید مانند سایر موارد که ایرانی‌ها در لفافه می‌پیچند و از صراحت کلام درباره آن گریزان‌اند. اما این مورد، یک تفاوت چشمگیر دارد: اینکه سر و کارش با سلامت و جان انسان‌ است. با این حال هنوز تا رسیدن به شفافیت کامل در این زمینه راه طولانی در پیش است؛ مثلاً اخباری که درباره واکسیناسیون منتشر می‌شود از جایی به بعد پیش نمی‌رود. درست بعد از اینکه گفته می‌شود: «چندمین محموله واکسن... وارد ایران شد.»

البته یک سند ملی واکسیناسیون وجود دارد که طبق آن فازهایی برای واکسیناسیون گروه‌های اولویت‌دار مشخص شده. کادر درمان در اولویت اول قرار گرفته، اما هر از گاهی خبر می‌رسد که واکسن کادر درمان را به اشخاص دیگری تزریق کرده‌اند. سامانه‌ای هم برای اطلاع از نام و روند واکسیناسیون کادر درمان وجود ندارد. دسترسی آزاد به کادر درمان برای پرسش درباره چند و چون دریافت واکسن هم خیر. انعکاس مشکلات احتمالی در مسیر واکسیناسیون در مراکز درمانی؟ باز هم خیر.

سوال کادر درمان و قشرهای مختلف جامعه درباره اینکه آیا دز دوم واکسن کرونا مطابق دز اول به کادر درمان تزریق می‌شود یا خیر اعتمادآنلاین را بر آن داشت تا این موضوع را محور تهیه گزارشی قرار دهد. همزمان با تهیه این گزارش، ادعایی در فضای مجازی مطرح شد مبنی بر اینکه دزهای اول و دوم واکسن اسپوتنیک در یکی از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به صورت تکراری- با خطا- به تعدادی از اعضای کادر درمان تزریق شده است.

توییت حاوی این خبر با فاصله کوتاهی از فضای مجازی حذف شد و کانال‌های تلگرامی پزشکان هم تصویر و خبر مربوطه را حذف کردند. برای اطلاع از صحت و سقم این خبر با دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد- جایی که ادعا شده بود دز دوم واکسن اسپوتنیک به جای دز اول آن به بخشی از کادر درمان تزریق شده- تماس گرفتیم. در پیگیری تلفنی از سوی اعتمادآنلاین ، ادعای مطرح‌شده در فضای مجازی محل پرسش قرار گرفت تا افکار عمومی در جریان قرار گیرد. چه آنکه واکسیناسیون عمومی نیز قرار است توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی انجام ‌شود و مخاطب خواهان آن است که بداند خطایی در مورد تزریق صورت نگرفته. یا اگر خطایی رخ داده، یک مورد استثنا بوده که با پاسخ صحیح و پیگیری مسئولان امر، در موارد بعدی تکرار نخواهد شد.

معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد پس از اطلاع از پرسش اعتمادآنلاین ، اعلام کرد که تایید یا تکذیب این خبر باید از جانب دکتر حسن رجبی وردنجانی، سرپرست مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد، انجام شود. بعد از 48 ساعت پیگیری تلفنی خبرنگار اعتمادآنلاین ، دکتر حسن رجبی وردنجانی حاضر به پاسخگویی در این زمینه نشد. در مقابل، نیروی حراست دانشگاه علوم پزشکی با ادبیات ناشایست اعلام کرد که سرپرست مرکز بهداشت شهرستان اجازه صحبت ندارد و مدیر روابط عمومی در جایگاه سخنگوی این دانشگاه، باید مخاطب سوال مزبور قرار گیرد.

این در حالی است که در سایت دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد و صفحه مربوط به مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد شرح وظایف سرپرست مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد چنین ذکر شده:

بند 7- «هدایت و نظارت بر حُسن جریان امور واحدهای اجرایی تابعه از طریق سرکشی‌های مستمر به آنها و اتخاذ تصمیم لازم». بند هشتم، پیش‌بینی و تهیه وسایل و تجهیزات و داروهای موردنیاز واحدهای عرضه خدمت در حوزه تحت پوشش را به عهده سرپرست مرکز قرار داده است. همچنین طبق بند نهم، سرپرستِ این مرکز، مسئول نظارت و کنترل بر واحدهای بهداشتی و درمانی بخش خصوصی بوده و هدایت آنها در جهت خط مشی وزارتخانه و مرکز بهداشت استان بر عهده ایشان است.

علاوه بر مسدود شدن دسترسی به دکتر حسن رجبی، سرپرست مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد، تماس‌های اعتمادآنلاین با علی درخشان، مدیر روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شهرکرد، نیز تا زمان تنظیم این گزارش بی‌پاسخ مانده است.

این تنها یک مورد از پیگیر‌های انجام‌شده درباره واکسیناسیون کادر درمان است. در چنین مواردی عموم جامعه و خبرنگاران، به عنوان نماینده افکار عمومی، با وجود حملاتی که در جایگاه پرسشگر از مسئولان دریافت می‌کنند مشتاق شنیدن یک پاسخ هستند: «نه. چنین خطایی در تزریق واکسیناسیون کادر درمان انجام نشده است» یا «در صورت بروز این رخداد، با برنامه‌ریزی جدی از تکرار آن جلوگیری خواهد شد.» چراکه شنیدن این پاسخ، اطمینان لازم را برای انجام واکسیناسیون عمومی به دست می‌دهد. آنچه نیاز مبرم جامعه امروز است. گفت‌وگوی اعتمادآنلاین با سیمین کاظمی، پزشک و جامعه‌شناس، بر این موضوع صحه می‌گذارد.

کاظمی در پاسخ به این سوال که مسئولیت سیستم درمانی در قبال انتشار چنین اخباری- فارغ از صحت و سقم آن- چیست، می‌گوید: «رخ دادن خطای پزشکی طی مراقبت پزشکی یک اتفاق محتمل است و یکی از علل آن خطای انسانی است. ولی وظیفه سیستم درمانی و نظام سلامت این است که این خطاها را با تدابیر و اقدامات مناسب به حداقل برساند. در مورد واکسیناسیون لازم است آموزش کافی و هشدارهای لازم به اشخاصی که وظیفه تزریق‌ واکسن را بر عهده دارند داده شود. این افراد باید آن‌قدر دانش و آگاهی داشته باشند که بدانند واکسیناسیون به چه شیوه‌ای انجام شود، از عوارض هنگام تزریق واکسن آگاه باشند و همچنین باید بدانند که در صورت بروز عارضه چه برخوردی داشته باشند که فرد دریافت‌کننده دچار مشکل نشود. با این توصیف به نظر می‌رسد اگر این اتفاق رخ داده، حاصل خطای انسانی بوده و بر اثر ناآگاهی یا بی‌توجهی بوده است. این محتمل‌ترین سناریویی است که در این مورد می‌توان متصور شد.»

کاظمی ادامه می‌دهد: «اگر چنین خطایی رخ داده، دستگاه مسئول باید به افکار عمومی پاسخگو باشد و همین‌طور به کسانی که از این قضیه متضرر شده‌اند. وظیفه دستگاه اجرایی (دانشگاه علوم پزشکی) است که درباره این اتفاق توضیح دهد و شفافیت لازم را داشته باشد و جبران خسارت کند. لازم است در صورتی که اشتباهی رخ داده مسئولیت آن را بپذیرد و با توضیح به رسانه‌ها افکارعمومی را قانع کند که تمام سعی‌اش را خواهد کرد تا دیگر چنین خطایی تکرار نشود. اساساً گزارش خطای پزشکی یکی از راه‌های پیشگیری از چنین خطاهایی در آینده است. اما اگر خطای رخ‌داده را نپذیرند و حاضر به صحبت کردن درباره آن نشوند، این نشان‌دهنده ضعف مدیریت و فقدان شفافیت و پاسخگو نبودن است که در جامعه ما به یک رویه تبدیل شده. به طوری که اکنون در مورد مسائل و اتفاق‌های دیگر هم پاسخگویی به‌موقع و قانع‌کننده‌ای وجود ندارد.»

او در پاسخ این سوال که ادامه این روند چه ضربه‌ای به جامعه وارد می‌کند توضیح می‌دهد: «یکی از نهادهایی که بعد از بحران کرونا نسبت به آن بی‌اعتمادی ایجاد شد نهاد پزشکی است. در حالی که قبلاً وزارت بهداشت به عنوان یک مرجع علمی، مورد اعتماد و وثوق مردم بود ولی با سلسله اقداماتی که انجام دادند، یعنی فقدان شفافیت لازم در عملکرد آنها و عمل نکردن به وعده‌ها و تناقض‌گویی‌هایی که بین مسئولان وجود داشت، مرجعیت علمی وزارتخانه خدشه‌دار شده و اعتماد عمومی به آن زیر سوال رفته. حالا حتی به توصیه‌های پیشگیرانه وزارت بهداشت و اخباری که منتشر می‌کنند به دیده تردید نگریسته می‌شود.»

این جامعه‌شناس به هشدارهای وزارت بهداشت درباره میزان گستردگی و خطر همه‌گیری کروناویروس یا ضرورت محدودیت‌ها اشاره می‌کند و یادآور می‌شود این هشدارها کمتر مورد پذیرش مردم قرار گرفته و می‌گیرند. او وعده‌های مسئولان و تحقق نیافتن آنها را موثر می‌داند و می‌گوید: «وعده‌ها در مورد برنامه زمانی واکسیناسیون یا اثربخش بودن واکسن‌هایی که قرار است به کار برود از سوی جامعه جدی گرفته نمی‌شود. این بی‌اعتمادی عمومی محصول فقدان شفافیت و ضعف مدیریت و ناکارآمدی نظام مراقبت سلامت است. علاوه بر این باید به فساد اشاره کرد که سیستم سلامت را گرفتار کرده است. در واقع فساد ساختاری موجود، دستگاهی مثل وزارت بهداشت و زیرمجموعه‌های آن را گرفتار کرده است؛ مثلاً وقتی خبری منتشر می‌شود که پرسنل فلان بیمارستان واکسن‌هایی را که در اختیار بیمارستان قرار گرفته برای اعضای خانواده‌شان استفاده کرده‌اند، مشخص می‌شود که فساد در سطح خرد و به صورت مویرگی منتشر شده است؛ یعنی کل سیستم را در بر گرفته تا جایی که می‌بینیم درباره واکسیناسیون- که به درستی برای مردم مهم است- فساد و مدیریت ضعیف و ناکارآمد باعث شده اولویت‌بندی در واکسیناسیون رعایت نشود. چنین رویه‌ای یعنی مدیریت ضعیف و ناکارآمد و فقدان شفافیت و پاسخگو نبودن در نظام مراقبت سلامت، هم جامعه را از دستگاهی که قرار است محافظت‌کننده‌اش باشد ناامید می‌کند و هم با ناکامی در کنترل همه‌گیری، سلامت عمومی را به خطر می‌اندازد.»