آیا ادغام وزارتخانه‌های دولت جواب می‌دهد؟

اعتمادآنلاین| ‌ کوچک‌سازی به‌عنوان راهکاری برای اصلاح ساختار دولت و افزایش کارایی‌ها، همواره مطرح بوده و امروز دولت تصمیم گرفته با ادغام 8 وزارتخانه، به این هدف دست یابد، اما به اعتقاد کارشناسان، بهتر بود دولت قبل از اجرای این طرح، اختیارهای بیشتری را به بخش خصوصی واگذار می‌کرد.

به گزارش خبرآنلاین، کوچک شدن و لاغری، مساله بدی نیست؛ آن هم در شرایطی که همیشه از بزرگ بودن و چاقی آسیب می‌بینیم. حالا اگر این بزرگی را در بدنه دولت شاهد باشیم، مشکلات آن خیلی بیشتر است.

در طول 30 سال گذشته همواره شاهد تغییرهای زیادی در ترکیب وزارتخانه‌ها بوده‌ایم؛ به‌طوری که وزارتخانه‌هایی از دل دولت بیرون آمده و برخی نیز در وزارتخانه‌های دیگر ادغام شده‌اند.

در این سه دهه، سهم بخش دولتی به‌دلیل گرایش به دولتی شدن، افزایش قابل توجهی یافت؛ به‌طوری که تعداد دستگاه‌های اجرایی کشور در مقایسه با سال 57، بیش از 3 برابر و تعداد کارکنان دولت نیز 3 برابر شد.

اما کاهش وزارتخانه‌ها در زمان اجرای برنامه سوم و زمانی که بحث کوچک‌سازی دولت و توسعه بخش خصوصی مطرح بود، مورد تایید قرار گرفت که البته نه‌تنها چنین اتفاقی نیفتاد، بلکه در برنامه چهارم، بحث کوچک‌سازی دولت به فراموشی سپرده شد و دولت هشتم، دو وزارتخانه جدید را به جمع اعضای حاضر در کابینه دولت اضافه کرد و وزارتخانه‌های تعاون و رفاه شکل گرفت.

حال براساس قانون برنامه پنجم توسعه، دولت مکلف شده است در راستای تجدید ساختار و اجرای اصل 44، نسبت به کاهش تعداد وزارتخانه‌ها از 21 به 17 اقدام کند؛ چراکه با اجرای اصل 44 قانون اساسی، دولت تنها به یک ستاد تبدیل می‌شود و بسیاری از امور به بخش خصوصی واگذار و تصدی‌گری و حضور مستقیم خود در سازمان‌ها و دستگاه‌ها را کاهش می‌دهد.

کلید این ادغام‌ها تقریبا از سال گذشته خورده شد؛ هنگامی که وزیر راه و ترابری در مجلس استیضاح شد و رییس‌جمهور اعلام کرد که وزیری برای این وزارتخانه معرفی نخواهد کرد.

محمود احمدی‌نژاد، دلیل این اقدام را ادغام وزارت راه و ترابری با یک وزارتخانه زیربنایی عنوان کرد و به این ترتیب، علی نیکزاد، سرپرست این وزارتخانه شد و همزمان در مسوولیت خود به عنوان وزیر مسکن و شهرسازی باقی ماند.

اما بالاخره در ماه‌های ابتدایی اجرای برنامه پنجم، تکلیف ادغام وزارتخانه‌ها مشخص شد و قرار است وزارتخانه‌های راه و ترابری با مسکن و شهرسازی، صنایع و معادن با بازرگانی، کار و امور اجتماعی با رفاه و نفت با نیرو ادغام شود و علی‌اکبر محرابیان، صادق محصولی و مسعود میرکاظمی از پست خود در وزارتخانه‌های صنایع، رفاه و نفت خداحافظی کنند.

به گفته میرتاج‌الدینی، معاون پارلمانی رییس‌جمهور، در حال حاضر تعداد وزارتخانه از 21 به 17 کاهش پیدا کرده است.

چابک‌تر می‌شویم؟

حال که وزارتخانه‌ها با هم ادغام شدند و 8 وزارتخانه تبدیل به 4 وزارتخانه شده است، این پرسش به میان می‌آید که آیا واقعا دولت با ادغام وزارتخانه‌ها کوچک می‌شود و یا این‌که وزارتخانه‌هایی عریض و طویل‌تر از وزارتخانه‌های قبلی با مشکلات و مسایلی بیشتر خواهیم داشت؛ گرچه وجود یک دولت کوچک، چالاک، پویا و کارآمد در دهه‌های اخیر، همواره آرزویی برای کشور بوده است.

منصور معظمی، کارشناس اقتصادی می‌گوید: هدف از ادغام وزارتخانه‌ها، کوچک‌سازی، چابک‌سازی، کاهش هزینه‌ها و رونق و سرعت بخشیدن به کارها عنوان شده است. اما تحقق هدف چابک‌سازی، یک مجموعه ویژگی‌هایی دارد که از آن جمله دقت، سرعت، سهولت، انعطاف‌پذیری، واکنش‌پذیری و داشتن برنامه است.

توضیح او چنین است: در ادغام باید وظایف، اهداف و سیاست‌ها مشخص شود و این امر به کار مطالعاتی و کارشناسی دقیق و بسیار سنگین نیاز دارد. اما ادغام‌هایی که تاکنون در کشور رخ داده، منجر به کوچک‌سازی نشده و کاهش هزینه و نیروی انسانی را در پی نداشته است.

معظمی که مخالف ادغام وزارتخانه‌های نفت و نیرو است و ماهیت کار آنها را متفاوت می‌داند، می‌گوید: این دو وزارتخانه هم راستا نبوده و شرایط ادغام به صورت یکسان فراهم نیست. بنابراین این ادغام باعث رونق نشده، بلکه بلاتکلیفی را به‌دنبال دارد.

این در حالی است که ادغام وزارتخانه‌ها باید به صورت کارشناسی و صرفا به‌گونه‌ای صورت گیرد که به زیر‌ساخت‌ها و عملکرد وزارتخانه‌های ادغام شده نه‌تنها ضربه‌ای را وارد نکند، بلکه باعث تسریع امور و رفع بسیاری از معضلات شود؛ نه این‌که برای کوچک‌سازی دولت دست به ادغام وزارتخانه‌هایی زد که نه‌تنها بدنه دولت را کوچک نمی‌کنند، بلکه عواقب جبران‌ناپذیری را نیز به همراه خواهد داشت.

با این حال، بهمن آرمان نگاهی متفاوت نسبت به معظمی دارد و معتقد است که نباید نگاه سیاه و سفید به مساله ادغام داشته باشیم. وی به خبرنگار ما می‌گوید: ادغام وزارتخانه‌ها، کار علمی است و در تمام دنیا هم اقدام به این کار می‌کنند. در همه دنیا وزارت صنایع و بازرگانی یکی هستند و یک وزارتخانه انرژی وجود دارد.

آرمان با بیان این‌که مخالفت‌های غیرمنطقی درست نیست، یادآور می‌شود، آن زمانی که 6 تا 7 میلیون بشکه نفت تولید می‌کردیم، یک شرکت نفت داشتیم، اما الان که 3 هزار و 700 میلیون بشکه نفت تولید می‌کنیم، شرکت نفت تبدیل به صدها ساختمان شده است.

اول خصوصی‌سازی بعد ادغام

اما علی‌رضا بحرینی، کارشناس اقتصادی، کاهش تصدی‌گری دولت و واگذاری اختیارهای بیشتر به بخش خصوصی را یکی از مهم‌ترین پیش‌نیازهای اجرای موفق طرح ادغام وزارتخانه‌ها و کوچک‌سازی‌ دولت می‌داند و می‌گوید: اجرای این طرح بدون فراهم ساختن شرایط و امکانات مورد نیاز، در واقع جنگ سیستم اداری با سیستم اداری خواهد بود که این کار به سود اقتصاد کشور نخواهد بود.

بحرینی توضیح می‌دهد: تب کوچک‌سازی‌ همواره در دولت‌های قبل و بعد از انقلاب وجود داشته است؛ به طوری که این روند در یک مقطع در قالب سیستم تعریف شده و در مقطعی دیگر، بدون برنامه و سیستم دنبال می‌شده است.

حمیدرضا فولادگر، عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس هم می‌گوید: هدف از ادغام و کوچک‌سازی‌، کاهش تصدی‌گری دولت، توجه به بخش خصوصی و مشارکت بیشتر این بخش در اقتصاد است. بر این اساس، اجرای این طرح نیازمند زمینه‌سازی‌ در سیاست‌های اصل 44 قانون اساسی و واگذاری بخشی از شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی و ایجاد اصلاحات مبتنی بر قانون خدمات کشوری در این سازمان‌ها است.

وی یادآوری می‌کند: از مدت‌ها پیش بحث ادغام وزارت نفت و نیرو و بازرگانی و صنایع و معادن مطرح بوده است که اگر این اقدام قبل از اصلاحات یاد شده صورت گیرد، نه‌تنها موجب کوچک‌سازی‌ دولت نمی‌شود، بلکه ما با یک وزارتخانه بزرگ‌تر و بوروکراسی پیچیده‌تر مواجه خواهیم شد.

به عقیده او، هرگونه ادغام قبل از ایجاد اصلاحات مورد نیاز در قوانین و همچنین تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های راهبردی مشخص، منجر به کوچک‌سازی‌ دولت، مشارکت بخش خصوصی و توسعه اقتصادی نمی‌شود.