قاسمپور رئیس فراکسیون زنان مجلس:
«فمینیسم» پاسخگوی مسائل زنان در ایران نیست/ رانت اقتصادی دلیل زباله‌گردی کودکان است
رئیس فراکسیون زنان مجلس درباره مسائلی مانند چالش حضور زنان در میان نامزدهای ریاست جمهوری، رسیدگی به کودکان کار و بهره‌گیری از زنان در عرصه مدیریتی کشور به اظهار نظر پرداخته است.
اعتمادآنلاین| در جوامع مختلف «مسئله حقوق زنان» کم یا بیش میان مردم و صاحب‌نظران آن جامعه مطرح بوده و هست؛ تا جایی که جنبش‌های اجتماعی متعددی از سوی زنان به وجود آمده و گروه‌هایی از مردم تا سیاست‌مداران و حکومت‌ها را با خود همراه کرده است. از سویی باید دلیل ایجاد چنین جنبش‌هایی را جستجو کرد و از سوی دیگر باید خاستگاه آنها را مورد بررسی قرار داد. جمهوری اسلامی ایران نیز با گذشت بیش از چهل سال از انقلاب 1357 با وجود نظریه‌‌های اسلامی و نظریه‌پردازان و نواندیشان، با وجود بافت فرهنگی و اسلامی خود، چالش‌هایی در حوزه زنان دارد. مجلس شورای اسلامی تنها یکی از نهادهای نقش‌آفرین در حوزه زنان است که به نظر می‌رسد، نمایندگان زن بتوانند خودخواسته یا ناخواسته، پرچم‌دار پیگیری حقوق زنان باشند. فاطمه قاسمپور نماینده تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و و پردیس و عضو کمیسیون اجتماعی در پارلمان یازدهم که اکنون رئیس فراکسیون زنان هم شده است، با گذشت بیشتر از یک سال از آغاز مجلس جدید با باشگاه خبرنگاران جوان درباره بخشی از فعالیت‌های فراکسیون زنان و کمیسیون اجتماعی گفت‌وگو کرده است.
به گزارش باشگاه خبرنگاران، خانم قاسمپور درباره چگونگی حضور زنان در میان نامزدهای ریاست جمهوری، رسیدگی به کودکان کار و زباله‌گرد، بهره‌گیری از زنان در عرصه مدیریتی کشور، نتایج بررسی‌های مجلس بر روی لایحه کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت و پدیده فمینیسم و فمینیسم اسلامی به اظهار نظر پرداخته است:
حضور خانم‌ها در کابینه دولت‌ها جدی نیست/ احراز نشدن صلاحیت خانم شجاعی در شورای نگهبان به دلیل جنسیت نبود
*خانم زهرا شجاعی یکی از داوطلبان نامزدی انتخابات ریاست جمهوری 1400 بود که صلاحیتش برای نامزدی ریاست‌جمهوری احراز نشد. آنچه مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت، سکوت خبری احراز نشدن این صلاحیت بود. آیا فکر می‌کنید به ریاست جمهور رسیدن یک زن در جمهوری اسلامی ایران یک تابو و خط قرمز است؟
تصور من چیز دیگری است. فکر می‌کنم برای اینکه زنان بتوانند در این موقعیت قرار بگیرند، نیازمند حضور در سطوح مدیریتی هستند و باید کنش‌ورزی سیاسی داشته باشند تا به صورت جدی مورد توجه قرار گرفته شود. ما هر ساله در زمان انتخابات ریاست جمهوری با ثبت‌نام خانم‌ها مواجه هستیم، اما وقتی دولت‌ها شکل می‌گیرند، نوعاً حضور خانم‌ها در کابینه‌شان را چندان جدی نمی‌بینیم. برای اینکه خانم‌ها بتوانند جایگاه رجل سیاسی را به دست بیاورند و محرز شود این جایگاه را دارند، باید این سلسله مراتب را طی کنند.
شاید اگر خانمی با توجه به کارنامه‌اش این رجلیت سیاسی را کسب کرده بود و در انتخابات ثبت نام می‌کرد، برخورد شورای نگهبان هم تفاوت می‌یافت. به علاوه در همین دوره انتخابات اخیر، پرونده خانم شجاعی جزو آن 40 پرونده‌ای شد که مورد بررسی شورای نگهبان قرار گرفت؛ یعنی ایشان به جهت زن بودن و جنسیت در مرحله اول بررسی پرونده‌ها حذف نشدند. در نتیجه این اتفاق نشان می‌‌دهد اگر زنان قرار است در چنین موقعیت‌هایی قرار بگیرند، باید به طور جدی در سلسله مراتب مدیریتی کشور حضور داشته باشند.
موضوع یاد شده هم باید مطالبه جامعه زنان باشد و هم توجه شود که زنان باید در موقعیت‌هایی قرار بگیرند تا سپس در جایگاهی مانند ریاست جمهوری به عنوان جایگاهی مهم از لحاظ تجربه اجرایی و... بتوانند حاضر شوند. من این وجه را پررنگ نمی‌بینیم و ما به عنوان جامعه زنان، مطالبهگر این وجه هستیم که می‌تواند به طور جدی پیگیری شود.
*پس در حقیقت زنان ابتدا باید مصادیق رجل سیاسی را کسب کنند.
بله، می‌توانند کسب کنند. در همین دوره از انتخابات بسیاری از آقایان هم علاوه بر خانم شجاعی حذف شدند، اما از زنان در مدیریت میانی استفاده می‌شود، اگر قرار است نقطه عزیمت جامعه زنان حضور در موقعیت ریاست جمهوری باشد، قاعدتاً باید در کابینه دولت‌ها نیز نقشی داشته باشند.
زباله‌گردی کودکان به دلیل رانت اقتصادی در حوزه پسماند است/ نهادهای امنیتی باید برای حل مسئله کودکان زباله‌گرد پای کار بیایند
*طبق آخرین گزارش‌های مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیش از 336 هزار کودک پسر و 74 هزار کودک دختر بین سنین 10 تا 17 سال مشغول کار هستند؛ آیا این آمار را تأیید می‌کنید و مجلس در حوزه نظارتی و قانونی خود چه توجه و اقدامی برای مسئله کودکان کار داشته است؟
موضوع «کودکان کار» و «کودکان کار و خیابان» با هم متفاوت هستند و باید از همدیگر جدا شوند. آنچه از سوی وزارت کار مطرح شده، بر اساس کارگاه‌هایی است که وزارت کار نظارت کرده و تعداد کودکان کار را به عنوان افرادی که در کارگاه‌ها استفاده می‌شوند، مورد بررسی قرار داده است. فکر می‌کنم در بحث کودکان کار و کودکان کار و خیابان و همچنین کودکانی که متأسفانه در حوزه زباله گردی مورد بهره‌برداری و بهره‌کشی قرار می‌گیرند، باید سیستم نظارتی و تقنینی متفاوتی وجود داشت باشد. کمیسیون اجتماعی پارلمان در حوزه کودکان زباله گرد و کودکان خیابان فعالیت‌های جدی را در یک سال اخیر داشته و توانسته است در این زمینه‌ها دستگاه‌های امنیتی، انتظامی و قضایی را درگیر کند. وجود پدیده زباله‌گردی کودکان متأسفانه به یک رانت جدی در حوزه پسماند باز می‌گردد.
درباره کودکان کار و خیابان، سازمان بهزیستی طرح ساماندهی کودکان کار و خیابان را ارائه داده که آن را در چندین جلسه مورد ارزیابی قرار دادیم. اشکالاتی به این طرح وارد است، زیرا رویکرد کارشناسان سازمان بهزیستی نمی‌تواند مسئله کودکان کار را حل کند و نگاهشان به توانمندسازی خانواده است. البته از جهت ریشه‌ای نگاه درستی است اما با توجه به امکانات و موانع کار، قاعدتاً ما نیازمند نحوه جدید و دیگری از مداخله‌گری در این عرصه هستیم و کمیسیون اجتماعی برای تدوین برنامه هفتم توسعه، در حال بررسی موضوع کودکان کار است تا رویکرد مداخله‌ای برای ان دسته از کودکان را به طور جدی پیگیری کند.
*کار زباله‌گردی کودکان تصویر بدی را برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌کند. اگر می‌گویید یک بهره‌کشی از کودکان در حال رخ دادن است، چرا نهادهایی مانند نهادهای امنیتی وارد نمی‌شوند تا عوامل بهره‌کشی و سوءاستفاده از کودکان را مورد پیگرد قرار دهند؟
موضوع، وجود یک رانت جدی اقتصادی در حال اتفاق افتادن است و البته در حوزه پسماند پیگیری می‌شود. دستگاه قضا معمولاً گزارش‌های رسیده را دریافت می‌کند و مجموعه‌هایی را که در حوزه کودکان زباله‌گرد متخلف هستند، پلمپ می‌کند. همه این اتفاقات در حال رخ دادن در دستگاه قضایی است، ولی در کنار این اقدامات، برخورد جدی‌تری نیاز داریم که فعلاً در کمیسیون اجتماعی پیگیری می‌شود.
*یعنی دستگاه امنیتی ورود پیدا نمی‌کنند؟
قاعدتاً نهادهای امنیتی، نظامی و نهادهای قضایی باید پای کار بیایند تا این موضوع حل شود.
کمیسیون اجتماعی وارد بررسی مواد لایحه کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت می‌شود
*بر اساس برنامه ششم توسعه تا پایان این برنامه باید 30 درصد مشاغل مدیریتی به زنان اختصاص یابد. آیا پایش شده که چنین اتفاقی بیفتد؟ چقدر محقق شده است؟
دولت می‌گوید حدود بیست و چند درصد این اتفاق افتاده است ولی من نگرانی‌ام از بندهای دیگر برنامه ششم توسعه در حوزه زنان است که مورد پیگیری قرار ندادند.
*یک نمونه از آن را مثال می‌زنید؟
بند «ت» ماده 80 مربوط به حمایت از زنان سرپرست خانوار یا موضوع بیمه زنان خانه‌دار از این دست است.
*29 اردیبهشت امسال یک فوریت لایحه کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت تصویب شد. از نتیجه بررسی‌ها بر روی این لایحه پس از تصویب یک فوریت بگویید.
کمیسیون اجتماعی از جهت گفتمان حاکم بر لایحه و بررسی کلیات، با مرکز پژوهش‌های مجلس در حال همکاری است. همچنین طراحان لایحه از قوه قضاییه و دولت دعوت شدند تا نکات‌شان را اعلام کنند. از سویی اعلام کردیم دولت سند پشتیبانی لایحه را بفرستد که در حال بررسی آن هستیم و از سوی دیگر، نسبت لایحه با قوانین بالادستی و قوانین دیگری که در عرصه خشونت علیه زنان وجود دارد، در حال بررسی است. این اقدام‌ها در حال رخ دادن است و کمیسیون یاد شده از روزهای ابتدایی مرداد ماه وارد بررسی ماده به ماده لایحه می‌شود.
*آیا لایحه کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت را صددرصد عملیاتی می‌دانید؟ فکر نمی‌کنید بخشی از مواد آن نتواند به درستی اجرایی شود؟ برای نمونه، در ماده 20 این قانون تکلیف‌هایی برای شهرداری‌ها مانند توسعه بوستان‌ها مراکز تفریحی و ورزشی مخصوص زنان در محیط شهری، ایجاد فضاها و امکانات مناسب برای مادران و کودکان در فضای عمومی شهر و... تعیین شده است. از آنجا که شهرداری‌ها همیشه درگیر مسائل بودجه‌ای و مالی بودند و شهرسازی به درستی جلو نرفته است آیا چنین تکالیفی محقق خواهد شد؟
این موارد در سراسر کشور اتفاق نیفتاده و در تهران انجام شده است. هنوز وارد بررسی ماده به ماده نشدیم اما هفته‌های گذشته با ارسال نامه‌ای از طرف کمیسیون اجتماعی به دستگاه‌ها پرسیدیم چقدر می‌توانید پاسخگوی تکالیفی که در مورد لایحه تأمین امنیت زنان برای شما نوشته شده، باشید و امکاناتتان چقدر پاسخگوی آن است. به علاوه از آن دستگاه‌ها خواستیم تا موانعی که در اجرای قانون دارند، اعلام کنند.
درباره قابلیت اجرای لایحه کرامت زنان با دستگاه‌ها نامه‌نگاری کردیم/ قانون سهم‌الارث زنان از عرصه و اعیان اتفاق خوبی بود
البته در برهه زمانی تغییر دولت هستیم و قاعدتاً بررسی لایحه سخت می‌شود. دولت جدید باید مستقر شود و با توجه به امکاناتش، نظر خود را اعلام می‌کند؛ ولی چون لایحه از طرف دولت آمده و دولت پذیرفته که می‌تواند این تکالیف را انجام دهد. ما به همین اکتفا نکردیم و به دستگاه‌ها نامه زدیم و در بررسی مواد لایحه با فراخواندن دستگاه‌ها، با آنها درباره امکاناتشان و توسعه امکانات برای قابلیت اجرای لایحه گفت‌وگو خواهیم کرد. زیرا بدترین اتفاق، نوشتن قانونی است که اجرایی نشود و قانونی که به اجر در نیاید، وهن قانونگذار به شمار می‌رود. ما حتماً این موضوع را به صورت جدی پیگیری می‌کنیم.
قاعدتاً تغییرات لایحه باید در محدوده‌ای باشد که شورای نگهبان به آن ایراد می‌گیرد؛ البته از آنجا که طرحی به موازات لایحه کرامت و حمایت از زنان در برابر خشونت هم اعلام وصول شده است، طرح و لایحه با هم در حال بررسی است.
*اگر یک مصوبه و یک قانون را به عنوان افتخار جمهوری اسلامی ایران برای زنان بخواهید معرفی کنید، آنها چه هستند؟
من فکر می‌کنم بحث سهم‌الارث زن از عرصه و اعیان اتفاق خوبی بود؛ از این جهت که با تلاش‌های جامعه زنان و با حمایت‌های ویژه و نظر فقاهتی مقام معظم رهبری در کنار هم، قانونگذاری مؤثری در زمینه سهم‌الارث زنان از زمین شکل گرفت.
*مسائل زنان در جمهوری اسلامی چقدر سیاسی و به چه میزان دستمایه اهداف سیاست‌مداران یا حتی سیاست بازان شده است؟ راه حل آن چیست؟
فکر می‌کنم این سوال به نوعی استفهام انکاری است و جواب آن در آن قرار دارد؛ ولی در اصل خود جامعه زنان نباید اجازه ندهد مسائلشان در این سطح پیگیری شود. در همین انتخابات 1400 دیدیم مسئله زنان نوعاً به یک فکاهی تبدیل شده بود و به تعداد زنان در کابینه و مانند آن تقلیل پیدا کرد. این نحوه مواجهه، ظلم در حق مسئله زن است.
ما در بازدیدهای میدانی و سفرهایمان و در فضاهای دیگر، بسیار باید مراقب باشیم که مسائل را بر اساس اولویت‌های سیاسیمان نگاه نکنیم و مسئله واقعی جامعه زنان باید مورد توجه قرار گیرد. زنان بعضاً با مسائلی دست و پنجه نرم می کنند که حتماً دیدن و درک و انتخاب آنها بسیار اثر دارد و مهمتر از همه، نقش هسته‌های اجتماعی مطالبهگر در حوزه زنان است. هسته‌های اجتماعی باید شکل بگیرد تا به طور جدی از جامعه سیاست‌گذار و قانونگذار و از مدیران اجرایی کشور مطالبه شود که مسئله زنان به عنوان مسئله اجتماعی و قشری مورد توجه قرار گیرد.
*تا به حال شده در جلسات یا برهه‌های زمانی مختلف بخواهید انتقاد جدی یا گلایه در مورد همین مسئله دستمایه شدن مسائل زنان داشته باشید؟
خیلی طبیعی است. آنقدر این مسئله گفته شده که همه نسبت به آن دغدغه دارند. معمولاً در ارتباط با جامعه دانشگاهی و دانشجویی من از دوستان دانشجو مطالبه می‌کنم تا این هسته‌های اجتماعی مطالبهگر و دیده‌بان حوزه زنان را تشکیل دهند که می‌توانند نقش نظارتی بر سیاست‌گذاران و مدیران اجرایی داشته باشند. اگر این هسته‌های اجتماعی فعال باشد، من نمی‌توانم دست به هر انتخابی بزنم و هر موضوعی را نمی‌توانم برای بررسی روی میزم بیاورم. قاعدتاً جامعه دانشجویی مهمترین نقش را می‌تواند در عرصه تشکیل هسته‌های دانشجویی و سپس مطالبه داشته باشد.
مشکلات اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در حال بررسی است
*گزارش‌ها و خبرها حکایت می‌کند که با وجود قانونی شدن اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان خارجی، هنوز دریافت تابعیت و شناسنامه برای این دسته از فرزندان با دشواری همراه است. روزنامه شرق 16 اردیبهشت 1400 نوشته پس از یک سال از تصویب این قانون از بین بیش از 86 هزار کودک تنها برای 579 نفر شناسنامه صادر شده است. از طرفی گلایه‌مندان می‌گویند سخت گیری‌های امنیتی رخ می دهد و استعلام‌ها به صورت دو مرحله‌ای، هم از سوی سازمان اطلاعات سپاه و هم وزارت اطلاعات انجام می شود. این مورد را پیگیری کردید؟
بله، بر اساس تقسیم کاری که در فراکسیون زنان داشتیم، با کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در حال پیگیری هستیم و جلساتی را برگزار کردیم که موانع چیست، آیین نامه‌ای که درباره این قانون نوشته شده چقدر پاسخگوست و مشکلاتی چگونه است. این مسئله در کمیسیون امنیت ملی در حال پیگیری است.
*آیا می‌توانید درباره حل این مسئله وعده‌‌ای بدهید؟
قاسمپور: اجازه دهید بررسی شود.
شاهد شکل گیری گفتمان سوم در حوزه زنان هستیم/ گفتمان سوم، مسائل واقعی حوزه زنان را می‌تواند ببیند
*برخی صاحب نظران و عده‌ای از مردم جامعه از قشرهای مذهبی و حتی غیر مذهبی نسبت به مسائل اجتماعیِ بخشی از جامعه دختران و زنان و نحوه حضورشان یا ارتباطاتشان در عموم یا شبکه‌های اجتماعی ابراز نگرانی می‌کنند. یعنی از دید آنها رفتاری خارج از هنجار-چه دینی چه اجتماعی- صورت می‌گیرد. به نظر شما جمهوری اسلامی و نهادهایی چون مجلس توانسته‌اند بر اساس کارکردشان جایگاه و ارتباط زنان و دختران را در جامعه درست تبیین کنند؟ آیا متفکران دینی پس از انقلاب توانستند زن و زن بودن را درست تبیین کنند؟
در حوزه زنان دو گفتمان وجود داشت که در یکی از آنها مسئله زنان کاملاً مبتنی بر انکار مسائل یود و مسائل زنان را نمی دید و گفتمان دیگری هم متأسفانه مسائل زنان را بر اساس هیاهوهای اجتماعی پیگیری می‌کند. من فکر می کنم ما الان شاهد شکل گیری گفتمان سوم در حوزه زنان هستیم که بر اساس الگوی سوم زن مسلمان است و این گفتمان سوم، هم مسائل واقعی حوزه زنان را می‌تواند ببیند و هم می‌تواند بر اساس مبانی دینی و گفتمانی نسبت به مسئله راهبرد دهد.
هر قدر این گفتمان سوم قوی‌تر شود و بتواند بیشتر در عرصه قانونگذاری و عرصه مدیریت اجرایی ورود کند، فکر می‌کنم جمهوری اسلامی در گام دومش می‌تواند موفق باشد. در پاسخ به مسئله زنان نیز پررنگ شدن گفتمان مذکور را نسبت به گذشته جدی‌تر می‌بینم. در حال حاضر شاهد حضور افراد و نگاه‌هایی هستیم که مسئله زنان را به طور جدی می‌بینند و هم در کنار مسئله زنان، دنبال راهبردهای داخلی برای حل مسائل هستند. گفتمان سوم در گام دوم بسیار مؤثر است و حتماً می‌تواند دستاورد داشته باشد.
البته به این قائل نیستم که جمهوری اسلامی در چهل سال اخیر هیچ دستاوردی در حوزه زنان نداشته است. حتماً در گام اول دستاوردهایی داشتیم و در عرصه قانونگذاری، قوانینی در حوزه خانواده و حوزه اشتغال و... داشته‌ایم. به علاوه اینکه بتوانیم مسئله را فرایندی ببینیم، در حال پخته شدن است و چندان پروژه‌ای نیست که یک فرد گفتمان را بسازد و بگوییم این گفتمان با چنین ترتیبی ساخته شده است.
نسخه فمینیستی پاسخگوی مسائل زنان در ایران نیست
*از آنجا که پدیده‌ها و جنبش‌هایی مانند فمینیسم ریشه در غرب دارد، به عقیده بعضی، «نتیجه لوازم و نتایج آن نیز بیشتر ویژه همان جوامع و مناطق است، لذا کارکردهای پدیده فمینیسم در کشوری با فرهنگ و بافت دینی چون ایران، نمی‌تواند چاره ساز و حلال مسائل باشد.» شما در این مورد چه نظری دارید؟ آیا فکر نمی‌کنید تحرک چنین جنبش‌هایی در جمهوری اسلامی ایران یا اسلامیزه کردن آن(مانند فمینیسم اسلامی)، ناشی از درست روشن نشدن مسائل حوزه زنان یا عملکرد نادرست مسئولان بوده است؟
قاعدتاً نسخه فمینیستی را پاسخگوی مسائل زنان در ایران نمی‌دانم. همان طور که گفتید، ریشه جنبش فمینیسم در جای دیگری اتفاق افتاده و نمی‌تواند پاسخگو باشد، ولی اینکه چرا در کشور ما رشد کرده است، بخشی به ضعف عملکرد مسئولان و بخش دیگر به نظام ارتباط جهانی باز می‌گردد که باعث می‌شود اندیشه‌ها و جریان‌ها انتقال یابند. همچنین بخشی دیگر از دلایل هم از جنس تهاجم فرهنگی است. اینها در کنار هم باعث شکل گیری چنین فضایی شده است. حتماً الگوی سوم را که همان «زن نه شرقی نه غربی» است، حل کننده مسائل زنان در جمهوری اسلامی می‌دانم و نه رویکرد فمینیستی. رهبری هم درباره آن مطرح می‌کنند که ما در الگوی سوم، زن مؤمنه را در متن و مرکز عالم قرار می دهیم و این همان خانم مؤمنی است که در مرکز عالم نقش آفرین می‌شود.
دیدگاه تان را بنویسید