امسال هم تالاب‌ها نقطه پایانی سفر پرندگان مهاجر می‌شوند؟

اعتمادآنلاین| «روز پرندگان مهاجر» دو روز در سال نامگذاری شده است و دومین شنبه از ماه‌های مه (اردیبهشت) و اکتبر (مهر) گرامی داشته می‌شود که امسال مصادف با 18 اردیبهشت و 17 مهر ماه است. تالاب‌ها، دریاچه‌ها و سواحل برخی استان‌های کشور صدها سال است که پذیرای پرندگانی است که با شروع فصل پاییز و افزایش برودت هوا در عرض‌های جغرافیایی بالا به عرض‌های جنوبی‌تر مهاجرت می‌کنند اما طی سال‌های اخیر میزبان خوبی برای این مهمانان زمستانی نبوده‌ایم. آن‌ها در این‌سال‌ها با خطراتی از صید و شکار غیرمجاز و بی‌رویه در برخی استان‌های شمالی و جنوبی گرفته تا نادیده گرفتن حق‌آبه تالاب‌هایی که محل زمستان‌گذارانی و حتی جوجه‌آوری‌شان است، مواجه بوده‌اند.

به گزارش ایسنا، حاکمیت خشکسالی و کمبود منابع آب طی یک سال گذشته وضعیت بسیاری از تالاب‌های کشور را بحرانی کرده است. براساس اعلام سازمان هواشناسی امسال نیز امیدی به بارش‌های پاییزه نیست. علیرضا هاشمی - کارشناس محیط زیست و مدیر عامل انجمن پرنده‌شناسی و پرنده‌نگری طرلان - ضمن بیان اینکه یک سری از تالاب‌های مهم کشو از جمله ‌پریشان، و بختگان از بین رفته‌ و تقریبا خشک شده‌اند به ایسنا می‌گوید: کمبود بارش طی ‌پاییز سال جاری نیز وضعیت این زیستگاه‌های آبی را که میزبان ‌پرندگان مهاجر و سایر تنوع زیستی منطقه بوده‌اند را شکننده‌تر می‌کند.

او ادامه می‌دهد: کاهش بارندگی‌ها گرچه یک امری طبیعی است اما می‌تواند به‌صورت غیر مستقیم ناشی از عوامل انسانی و نتیجه تغییرات اقلیم و گرمایش جهانی باشد. با این حال طی سال‌های اخیر با عدم ‌پرداخت حق‌آبه زیست‌محیطی تالاب‌ها، فشاری بیش از حد ظرفیت به آن‌ها وارد کرده و باعث تخریبشان شده‌ایم. حال این زیستگاه‌های آبی محدود دیگر ظرفیت کافی برای میزبانی تعداد وسیعی از تنوع زیستی و حیات وحش را ندارند و این شرایط بخش بزرگی از تنوع زیستی ما را محکوم به فنا می‌کند.

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه هرساله شاهد مرگ هزاران ‌فلامینگو در تالاب‌هایی چون ‌پریشان و بختگان هستیم که در فصل بهار جوجه‌آوری می‌کنند، اظهار می‌کند: با روند مدیریتی که سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان متولی طی سال‌های اخیر در ‌پیش گرفته است همچنین ‌پیش‌بینی ‌پاییزی کم بارش در بسیاری از مناطق کشور، امسال نیز به‌طور قطع شاهد تلفات ‌پرندگان مهاجر و شاید افزایش این میزان نسبت به سال‌های قبل باشیم. متاسفانه سازمان حفاظت محیط زیست طی چند سال اخیر هیچ برنامه‌ای برای حفاظت و مدیریت تالاب‌ها و تنوع زیستی آن‌ از جمله ‌پرندگان مهاجر نداشته است.

هرچند ‌پرداخت حق‌آبه تالاب‌ها براساس «آیین­ نامه جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالاب­‌ها»، قانون «حفاظت، احیاء و مدیریت تالاب‌های کشور» همچنین «قانون هوای ‌پاک» بر عهده وظیفه وزارت نیرو است اما سازمان حفاظت محیط زیست نیز به‌عنوان متولی حفاظت از تالاب‌ها و ناظر بر ‌پرداخت حق‌آبه آن‌ها مورد انتقادات زیادی قرار گرفته است چراکه در بسیاری از موارد موفق نشده این حق را آنطور که لازم است از سایر دستگاه‌های ذی‌ربط مطالبه کند.

ایمان معماریان - کارشناس حیات وحش - نیز در یک برنامه رادیویی در مورد وضعیت پرندگان آبزی و کنارآبزی گفته است:‌ از آنجایی که تمام تالاب‌های ایران تحت تاثیر وضعیت خشکسالی قرار گرفته‌اند لذا بسیاری از آن‌ها به‌طور کامل خشک شده‌اند و بسیاری هم در حال خشک شدن هستند، در نتیجه خیلی از پرندگان که سال‌های سال مسیر مهاجرتشان به سمت ایران بوده است، مجبور به تغییر مسیر مهاجرت خود شدند. خشک شدن تالاب و از بین رفتن زیستگاه نه تنها برای محیط زیست مشکل ایجاد می کند بلکه باعث از بین رفتن تعداد بسیار زیادی از پرندگان نیز می‌شود که مسیر مهاجرتشان طی چند میلیون ساله بدین شکل بوده است.

قتل عام ‌آشکار پرندگان مهاجر

اما خشک شدن تالاب‌ها تمام دغدغه کارشناسان و فعالان محیط زیست درباره ‌حیات پرندگان مهاجر نیست. شکار و صید یکی از عواملی است که طی حداقل پنج سال گذشته در برخی استان‌ها برای بسیاری از پرندگان مهاجر فاجعه‌آفرین بوده است. هر ساله 500 هزار تا بیش از یک میلیون بال پرنده مهاجر که برای زمستان گذرانی به تالاب‌های شمال کشور مهاجرت می‌کنند از سوی شکارچیان و صیادان به دام می‌افتند و به‌صورت علنی با قیمت‌هایی بالا در بازار فریدون‌کنار به فروش می‌رسند. این کشتار فجیع تنها به پرندگان مهاجر شمال کشور و استان مازندران ختم نمی‌شود بلکه در استان خوزستان نیز بسیاری از پرندگان مهاجری که برای زمستان‌گذاری از اوایل زمستان تا اواخر اسفند ماه از مناطق سردسیر به تالاب‌ها و رودخانه‌های استان خوزستان مهاجرت می‌کنند به همین سرنوشت تلخ دچار می‌شوند.

علی رغم اینکه در استان مازندران روش‌های نامتعارف صید پرندگان ازجمله نصب دام هوایی، گذر و کرس ممنوع اعلام شده است اما در کنار دامگاه‌ها و شالیزارهای شهرستان فریدونکنار دام‌های هوایی در سطح بسیار وسیعی دیده می‌شود و گوشت پرندگان مهاجر به‌صورت علنی در بازار فصلی فریدونکنار به فروش می‌رسد.

هاشمی می‌گوید: فاجعه صید و شکار تنها به فریدون‌کنار محدود نمی‌شود و تمام استان مازندران ‌پوشیده از دام و تورهای هوایی است.90 درصد صید و شکار ‌پرندگان مهاجر در استان مازندران به‌صورت غیرقانونی انجام می‌شود و سازمان متولی نیز هیچ اقدامی در این زمینه انجام نمی‌دهد. به‌نظر می‌رسد که در رابطه با شکار ‌پرندگان مهاجر، در استان مازندران قانون متفاوت با سایر استان‌های کشور اجرا می‌شود چون تورهای هوایی که براساس قانون جزو ابزار و ادوات ممنوعه شکار و صید به‌ حساب می‌آید به وضوح در این استان مشاهده می‌شود اما اداره‌ کل محیط زیست استان مازندران انگار نمی خواهد آن‌ها را ببیند.

این کارشناس معتقد است: ساده‌ترین و نخستین اقدام در زمینه مقابله با صید و شکار ‌پرندگان مهاجر برخورد با متخلفان و جمع‌آوری تورهای هوایی است اما چنین اقدامی از سوی سازمان متولی صورت نمی‌گیرد و این بی‌ملاحظه‌گی و عدم تدبیر سازمان حفاظت محیط زیست باعث شده این روش نادرست به استان‌های دیگر کشور نیز سرایت کند.

هاشمی به صحبت‌های معصومه ابتکار - رییس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست- اشاره می‌کند و می‌گوید: خانم ابتکار سال 94 گفته بودند که ردپای برخی مسئولان استانی در شکار غیرقانونی ‌پرندگان مهاجر دیده می‌شود. حال با این تفاسیر لازم است رییس جدید سازمان حفاظت محیط زیست و سایر افرادی که روی کار می‌آیند قوانین موجود در زمینه صید و شکار، حفاظت از تالاب‌ها و زیستگاه‌ها و ... و سایر دستورالعمل‌ها و قوانینی که در حیطه فعالیت این سازمان است را اجرا کنند و در اجرای این قوانین تفاوتی میان افراد و استان‌های مختلف قائل نباشند چراکه همه در برابر قانون یکسانند و می‌توان با اجرای قوانین موجود بسیاری از مشکلات محیط زیست از جمله وضعیت تالاب‌ها و ‌پرندگان مهاجر را سامان بخشید.

این کارشناس محیط زیست می‌گوید: سازمان حفاظت محیط زیست باید از هم‌اکنون به فکر ساماندهی وضعیت تالاب‌ها و مساله صید و شکار ‌پرندگان مهاجر باشد اما به‌نظر می‌رسد که سازمان، مدیریت صید و شکار و مدیریت بر زیستگاه‌ها را رها کرده است. این سازمان متاسفانه طی سال‌های اخیر امانت‌دار خوبی نبوده و در صیانت و حفاظت از محیط زیست موفق عمل نکرده است.

عبدالله سالاری - کارشناس حیات وحش- نیز نظرات مشابهی دارد و در یک برنامه رادیویی می‌گوید: دامگاه‌ها و صید و برداشت بی رویه از ‌پرندگان مهاجر از جمله چالش‌های مهم و لازم است با متخلفان برخورد شود اما لابی‌هایی که یک عده دارند مانع از این برخوردها می‌شود. با اینکه پرونده صید و شکار و فروش ‌پرندگان مهاجر در فریدونکار همچنان باز است اما متاسفانه هنوز هیچ اتفاق خاصی در این خصوص رخ نداده است.

این کارشناس حیات وحش، فرهنگ‌سازی را یک اصل اساسی در بحث حفاظت عنوان و اظهار کرد: از آنجایی که عرضه پرندگان مهاجر و صیدهایی که اتفاق می‌افتد ناشی از تقاضاست لذا فرهنگ‌سازی و انجام مطالعات عمیق در این حوزه ضروری به نظر می‌رسد. شناخت ناکافی مردم و مسئولان از حیات وحش و محیط زیست و اکوسیستم باعث شده است که دغدغه‌مندی هم نسبت به این موضوع وجود نداشته باشد. ما باید با همکاری سازمان‌های مردم نهاد و انجمن‌ها و دغدغه مندان محیط زیست و حیات وحش این فرهنگ عمومی نسبت به محیط زیست را بالا ببریم.

ایران در سال‌های اخیر نقطه ‌پایانی سفر هزاران ‌پرنده مهاجر شده است؛ ‌پرندگانی که اگر می‌توانستیم به آن‌ها می‌گفتیم که ‌پروازشان به ایران را برای مدتی لغو کنند. هرچند سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان متولی باید تمهیداتی برای آبگیری تالاب‌ها و مقابله با شکار و صید گسترده ‌پرندگان مهاجر در برخی استان‌های کشور اتخاذ کنند اما مردم نیز می‌توانند از روش‌های دیگری به این ‌پرندگان کمک کنند.

تنها ممنوع اعلام کردن شکار و صید موجب حل مشکل نمی شود همانطور که با وجود ممنوع اعلام شدن ابزار و ادوات شکار پرندگان مهاجر هم شاهد شکار و فروش علنی پرندگان مهاجر بوده‌ایم بنابراین کاهش تقاضای گوشت پرندگان مهاجر می‌تواند نقش موثری بر کاهش اقدام به شکار پرندگان مهاجر داشته باشد. اگر مردم از بازارهای فروش گوشت پرندگان مهاجر خرید نکنند تقاضا و به تبع آن درآمدزایی افراد سودجو نیز کمتر می‌شود و این مهم می‌تواند نقش مهم و تاثیرگذاری در زمینه جلوگیری از شکار پرندگان مهاجر داشته باشد.