حل مشکل کمبود پزشک با وعده‌ قطعی رئیس جمهور/ تربیت یا ساماندهی پزشک؛ مسئله این است

اعتمادآنلاین| موضوع کمبود پزشک، چند وقتی است که در کنار دیگر دغدغه‌های حوزه سلامت همچون کرونا، تعرفه‌گذاری و دیگر معضلات این حوزه مورد توجه قرار گرفته است و این خلاء های موجود در سطح کشور آنقدر قوی به نظر می‌رسد که واکنش‌های زیادی را به همراه داشته است، همه‌ نظرات کارشناسی و اظهار نظرهای موجود باعث شد، وزیر بهداشت و رئیس جمهور نیز به این دغدغه که تا حدودی همه افراد جامعه را درگیر کرده است واکنش نشان دهند.

به گزارش برنا،در همین راستا آیت الله سید ابراهیم رئیسی، در سومین گفت‌وگو زنده با مردم گفت: در اولین جلسات شورای عالی انقلاب فرهنگی موضوع کمبود پزشک و به ویژه پزشکان متخصص مطرح شد، اما در همان جلسه تصمیم گرفتیم که کار گروهی را مامور کنیم که این کارگروه را آماده کنند برای جذب پزشکان متخصص به ویژه دانشجویان که می‌توانند متخصص شود.

وی افزود: بنده چند بار کار این کارگروه را دنبال کردم. چند روز آینده ما این موضوع را در دستور کار خود قرار می دهیم و برای رفع مشکل کمبود پزشک متخصص در کشور تصمیم‌گیری خواهیم کرد و در این حین نظرات موافق و مخالف را می‌شنویم.

به نظر می رسد ایران از نظر سرانه پزشک نه تنها فاصله زیادی با کشور‌های پیشرو در این حوزه دارد بلکه در منطقه نیز از جایگاه مناسبی برخوردار نیست. به طوری که در بین بیست و پنج کشور آسیای میانه و آسیای غربی ایران در جایگاه بیستم قرار دارد.

دسترسی به پزشک در کشور، هم اکنون به خودی‌خود در وضعیت نامطلوبی قرار دارد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد با حفظ روند کنونی و عدم افزایش ظرفیت پذیرش دانشجوی پزشکی، دسترسی به پزشک عمومی و متخصص در 20 سال آینده به‌مراتب بدتر از وضعیت کنونی خواهد بود.

کمبود پزشک در مناطق محروم دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی حتی در سطوح پایه و اولیه را با مشکل رو برو کرده است. از طرف دیگر این مسئله، کمبود طرف عرضه را در خدمات درمانی و به تبع آن طولانی شدن صف انتظار برای گرفتن خدمات درمانی را در پی داشته است. تشکیل صف بیمار برای دریافت خدمات از مهم‌ترین عوامل بروز مسائلی همچون کاهش کیفیت خدمات، محدودیت دسترسی به پزشک، افزایش خطای پزشکی و پرداخت‌های نامتعارف (زیرمیزی ها) و به تبع آن افزایش هزینه‌ها در نظام سلامت است.

آنطور که شاهد بودیم کمبود متخصص در بحران‌هایی مانند کرونا آسیب‌های فراوانی از جمله افزایش مرگ و میر به علت عدم دسترسی به خدمات و فشار کاری بالا و خستگی کادر درمان به‌ویژه پزشکان به دنبال داشته است.

تعارض منافع یا ظرفیت پذیرش دانشگاهی؟

سید حسن موسوی فرد کارشناس نظام سلامت درباره دلیل کمبود ظرفیت در رشته پزشکی، اظهار کرد: تا قبل از اینکه اختیار پذیرش دانشجوی پزشکی از شورای انقلاب فرهنگی به وزارت بهداشت منتقل شود روند خوبی در تربیت پزشک داشتیم، بعد از اینکه آموزش پزشکی به وزارت بهداشت منتقل شد و وزارت بهداشت نیز توسط صنف پزشکی اداره می‌شود دیگر شاهد رشد جدی افزایش تربیت دانشجوی پزشکی نبودیم و باعث شده بدترین سرانه‌ها را در میزان پزشک در کشور داشته باشیم.

وی با اشاره به اینکه درحال حاضر سرانه پزشک در کشور ما 11.8 به ازای هر 100 هزار نفر است درحالی که در کشورهای دیگر بین 30 تا 50 است، ادامه داد: سرانه پزشک متخصص وضعیت بسیار بدتر است و به ازای هر 100 هزار نفر 5.6 است و علت اصلی این اتفاق این بوده که ظرفیت دانشجوی پزشکی محدود شده و کاهش پیدا کرده است و دانشگاه‌های اصلی ما که در ابتدای انقلاب هزار و 500 نفر جذب دانشجوی پزشکی داشته است درحال حاضر 500 نفر جذب دارند با وجود اینکه نیاز کشور رشد کرده و بیش از 2 برابر شده است، همچنین بخش زیادی از جمعیت وارد سالمندی می‌شوند، امکانات و دانشگاه‌ها افزایش پیدا کرده است. درحال حاضر ظرفیت تخت‌ها و امکانات آموزشی رشد پیدا کرده اما شاهد کاهش ظرفیت جذب دانشجویان پزشکی هستیم.

موسوی با بیان اینکه دلیل دیگری به جزو تعارض منافع نمی‌توان برای این معضل تصور کرد، گفت: ظاهرا گفته می‌شود که محدودیت جذب به دلیل نگرانی برای دانشجویان کم کیفیت وجود دارد که این نگرانی اصلا قابل توجه نیست چراکه حدود 600 هزار نفر متقاضی رشته پزشکی هستند و با ملاک‌های فعلی که می‌سنجیم 20 هزار نفر از آن‌ها بالای معدل 19 هستند و فقط 10 هزار نفر در رشته‌های پزشکی پذیرفته می‌شوند پس نگرانی بابت ورود دانشجویان کم کیفیت قابل قبول نیست. همچنین کمبود امکانات حرف غلطی است چراکه آمار و شواهد امر دیگری را نشان می‌دهند.

این کارشناس نظام سلامت درباره تعارض منافع در جذب رشته‌ پزشکی، تصریح کرد: متاسفانه در کشور در حوزه‌های خدمات تخصصی، مثل پزشکی، حقوقی و ... به بهانه با کیفیت شدن ورودی‌ها و ... اختیار تعیین ظرفیت ورود به بازار را در اختیار خود صنف قرار دادیم و این کار غلطی است و در هیچ جای دنیا چنین اقدامی رخ نمی‌دهد. مردم این خدمات را دریافت می‌کنند و باید خدمات در دسترس باشند و با محدود کردن ارائه دهندگان خدمت، دسترسی مردم به خدمات محدود می‌شود وقتی اختیار تعیین ظرفیت را به خود صنف می‌دهیم مشخص است که بازارشان را خراب نمی‌کنند و بازار را محدود می‌کنند به همین دلیل است که در حوزه‌هایی پزشکی و انواع تخصص‌ها در کشور درآمدهای کلان میلیاردی داریم و هزینه‌های خدمت برای مردم بالاست.

وی ادامه داد: بالا بودن هزینه خدمات باعث شده وقتی یک مراجعه ساده به عنوان مثال به دندانپزشکی داریم باید هزینه زیادی پرداخت شود درحالی هزینه خدمت کم است و نشان از انحصار در این بازار وجود دارد که دلیل آن تعارض منافع است. همچنین اکثرا پزشکان در بخش خصوصی مشغول هستند و در بخش دولتی مردم هیچ دسترسی درستی به پزشک متخصص ندارند و دانشجویان در بخش دولتی مشغول هستند و یک دانشجو مسئولیت یک بخش را برعهده دارد به همین دلیل فشار بر دانشجویان زیاد است و خودکشی در این افراد بسیار دیده می‌شود.

موسوی اضافه کرد: دانشجویان تخصص نیز درآمدهای پایینی دارند و دستیاران پزشکی که 72 ساعت شیفت باشد را بین 4 تا 5 میلیون تومان دریافت می‌کنند درحالی که اگر تعداد دستیاران زیاد باشد حجم کار بین آن‌ها تقسیم می‌شود.

این کارشناس نظام سلامت با اشاره به اینکه وقتی در حوزه پزشکی شاهد درآمدهای کلان هستیم افراد ترغیب می‌شوند در این رشته‌ها تحصیل کنند، گفت: به همین دلیل سالانه متقاضیان رشته تجربی زیاد است و علت این حضور، محدود نگه داشتن ظرفیت است و زیر 1 درصد در دانشگاه‌ها پذیرفته می‌شوند یعنی از حدود 600 هزار نفری که متقاضی رشته تجربی هستند فقط 10 هزار نفر پذیرفته می‌شوند و هیچ نسبتی بین پذیرش و با تقاضایی که در این رشته است وجود ندارد.

وی با بیان اینکه کمبود پزشک در برخی از مناطق کشور به بحران تبدیل شده است، افزود: در یک شهرستان چند صد هزار نفری در رشته‌هایی مانند؛ جراح مغز و اعصاب، قلب و ... یک متخصص وجود دارد و حتی در جابه جایی پزشک بین شهرستان‌ها مشکلاتی ایجاد شده است و تمامی این مسائل نشان می‌دهد که با یک کمبود پزشک زیادی در کشور روبه رو هستیم.

همچنین کمبود متخصص در بحران‌هایی مانند کرونا آسیب‌های فراوانی از جمله افزایش مرگ و میر به علت عدم دسترسی به خدمات و فشار کاری بالا و خستگی کادر درمان به‌ویژه پزشکان به دنبال داشته است و حتی به دلیل مشکلات آینده لازم است ظرفیت پذیرش دانشجوی رشته‌های علوم پزشکی در رشته‌های پزشکی و دندانپزشکی در مقطع عمومی و تخصص از سال 1401 افزایش داشته باشد.

واقعیت چیست؟

سید مرتضی خاتمی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی برنا گفت : با رشد جمعیت و بمنظور افزایش دسترسی، باید تربیت پزشک را به روز کنیم و در این تردیدی نیست.

وی با بیان اینکه تربیت پزشک نیاز به یک برنامه محاسباتی و کارشناسی دارد که طبق آن این امر محقق شود. خاتمی گفت: باید دانست تنها راه افزایش دسترسی و حل مشکل کمبود، صرفا افزایش ظرفیت تربیت پزشک نیست، بلکه عوامل و مولفه های دیگری هم در کاهش دسترسی (بخصوص در نقاط حاشیه ای و محروم) بسیار موثر است.

خاتمی ادامه داد: یکی از عوامل مهم، بحث توسعه یافتگی مناطق مختلف است. ما در کل، کمبود چندانی در سطح پزشک بخصوص پزشکان عمومی و تعدادی از تخصص ها نداریم.

وی در باره مشکل اصلی و فعلی کمبود پزشک تصریح کرد: تعهدات پزشکان بعد از مدتی تمام می شود. طبیعتا آنها برای ادامه زندگی و طبابت جاهایی می روند که امکانات بیشتری در حوزه رشد علمی و ادامه ی زندگی باشد. یعنی شاخص های توسعه در نقاط مختلف کشور نه تنها همگون نیست بلکه بعضی جاها خیلی از نظر توسعه عقب هستند.

این عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی بیان کرد: حالا که شاخص های توسعه در استان های مختلف همگون نیست باید این خلاء ها را جبران کنیم البته هیچ وقت به این شکل عمل نکرده ایم و این به معنی آن است که الگوی دستمزد در تهران همانگونه است که در مراکز محروم؛ و در دیگر شاخص ها هم به همین شکل است.

وی با اشاره به اینکه عده ای به اشتباه فکر می کنند اگر ما تعداد پزشک را زیاد کنیم خود به خود در مناطق محروم تعداد پزشکان بیشتر خواهد شد؛ در صورتی که اینگونه نیست، ادامه داد: درحال حاضر یک جاهایی تراکم پزشک داریم و در جاهایی کمبود پزشک وجود دارد. یعنی در کل کمبود جدی نداریم.

خاتمی در باره اینکه چرا پزشکان در مناطق محروم نمی مانند، افزود: این سئوالی است که باید کارشناسان و برنامه ریزان به آن فکر کنند و پاسخ آنها را پیدا کنند و همزمان با رشد معقول تربیت پزشک به آن عوامل هم بیاندیشیم.

رئیس فراکسیون مبارزه، پیشگیری و کنترل دخانیات مجلس شورای اسلامی افزود : امروز متاسفانه در بعضی از رسانه ها منجمله صدا و سیما و دوستانی که در خارج از حیطه پزشکی و نظام سلامت اظهار نظر می کنند و قلم می زنند ؛ صرفا یکی از مولفه های کمبود پزشک را می بینند و این اشتباه است.

وی با بیان اینکه چنین اشتباهاتی باعث می شود، چندین سال بعد در ازای هزینه های کلانی که برای تربیت پزشک می شود شاهد آن باشیم که نه تنها این کمبود و عدم توازن برطرف نشده بلکه همچنان ما با همین مشکلی که امروز روبرو هستیم، کماکان روبرو خواهیم بود، گفت: امروز اکثریت جامعه پزشکی بر خلاف تصور، وضعیت مناسبی از نظر معیشتی و گذران زندگی ندارند؛ شما به اقلیتی که درآمد مکفی دارند و مطب هایشان شلوغ است و نوبت های آنچنانی می دهند، نگاه نکنید.

خاتمی گفت: اگر ده برابر این میزان هم پزشک تربیت شود؛ آن تعداد قلیل همچنان سرشان شلوغ خواهد بود چرا که آنها برند هستند. همواره تعدادی به هر دلیل از جمله نحوه طبابت و حذاقتی که دارند، در جامعه بیشتر مورد توجه قرار می گیرند.

وی با اشاره به اینکه در مقابل به ازای تعداد قلیلی از اینگونه پزشکان تعداد کثیری از پزشکان بیکار هستند، تصریح کرد: فقط پزشک تربیت کردن کافی نیست، ما باید تمام مولفه ها را با هم ببینیم. یعنی بیمارستان هایی داشته باشیم که دارای تخت، تجهیزات، استاد، تکنسین ها و پرستاران بیشتر است.

خاتمی ادامه داد: وجود مجموع چنین امکانات و تعداد پزشک بیشتر توامان قابل قبول است. موافق افزایش پزشک به صورت روشمند و هوشمند هستیم به طوری که تمام اجزاء نظام سلامت در آن پکیج و مجموعه دیده شده باشد و همگام با افزایش پزشک، همه اجزاء نظام سلامت رشد پیدا کند.

وی با بیان اینکه امروز با همین تعداد تخت موجود، به صورت عینی، حداقل 30 هزار پرستار کمبود داریم و با توجه به نیاز جدی و به دلیل نبود اعتبار نتوانسته ایم جذب کنیم، افزود: بهتر است قبل از هر چیز همین کمبود ها را جبران کنیم و همزمان رشد منطقی را نیز داشته باشیم.

خاتمی گفت: لازم است ساماندهی نیز در این حوزه انجام شود و آن هایی که فقط فکر می کنند که باید بصورت تصاعدی پزشک تربیت کنیم معلوم است که راه کارشناسی را طی نمی کنند. لذا این بزرگترین اشکال است که فکر کنیم علاج کمبود پزشک، صرفا تربیت پزشک بیشتر است.

وی در باره تعارض منافع جامعه پزشکی در خصوص افزایش ظرفیت تربیت پزشک گفت: این حرف پاک کردن صورت مسئله است. بهرحال تعارض منافع طیف وسیعی دارد؛ حتی کسانی که در مناصب تصمیم گیری دیگری هستند؛ آیا مصون از تعارض منافع هستند؟ تعارض منافع، اشکال، درجات و شدت گوناگون دارد و کسانی که امروز برنامه ریزان نظام سلامت را متهم می کنند به تعارض منافع، قطعا خودشان هم مصون از این قاعده در جایگاه‌های خود نیستند. لذا این حرفها آغازی برای تاختن به جایگاه‌های مختلف خدمتی و اجتماعی است.

خاتمی ادامه داد: معتقدیم کسانی در راس فرهنگستان علوم پزشکی، کمیسیون بهداشت و درمان مجلس و وزارت بهداشت که صلاحیتش از طرف رئیس جمهور و مجلس تایید شده است و رئیس کل نظام پزشکی هم از طرف قاطبه جامعه پزشکی تایید می شود و اگر چنین افرادی را متهم به تعارض منافع شدید کنیم؛ به نوعی که کارشناسی آنها را منسوخ بدانیم؛ واقعا در کشور سنگ روی سنگ بند نمی شود.

وی با بیان اینکه اعتقاد داریم باید بصورت روشمند به افزایش تعداد پزشک اقدام کنیم، تصریح کرد: اگر حرف از تعارض منافع است باید تمام اجزاء سیاست گذاری و برنامه ریزی کشور را بررسی کنیم که متوجه شویم حد و اندازه تعارض منافع چقدر است و همه آن ها را به یک حد منطقی برسانیم و تعارض ها را مدیریت کنیم.

خاتمی گفت: اینکه ناگهان یک موضوع را علم کنیم و بقیه موضوعات را رها کنیم سودار و غیر علمی و غیر کارشناسی است.

با توجه به آمارهایی مثل استاندارد سرانه پزشک در جهان، گروه بیست و کشورهای آسیای میانه و آسیای غربی، وضعیت ایران در جایگاه نامناسبی در نظر وجود پزشک قرار دارد. همچنین باید توجه داشت که بسیاری از معضلات نظام سلامت کشور از کمبود پزشک نشأت می‌گیرد. از جمله معضلاتی که می‌توان برشمرد؛ دسترسی محدود بیماران به پزشک، افزایش فشار کاری بر پزشکان و کاهش کیفیت خدمات، بوجود آمدن صف­های طولانی برای دریافت خدمات و… که همه ی این موارد نیازمند یک سیاستگذاری دقیق و گام های بلندی برای اجرای آن است.