چند کودک معتاد در ایران داریم؟

بی‌شک وقتی پای کودکان در هرزمینه‌ای به میان می‌آید، حساسیت‌ها و توجه‌ها نسبت به آن موضوع بیشتر می‌شود. پس اشکال کار کجاست وقتی با آسیب‌های اجتماعی که متوجه کودکان هستند مواجه می‌شویم همچنان به در بسته می‌خوریم!

به گزارش همشهری، معضلاتی که حل نشده باقی مانده‌اند و گاه حتی شاهد افزایش آمارها نیز بوده‌ایم؛ مانند موضوع مربوط به کودکان کار و معتاد. گفت و گو با «فاطمه‌ دانشور» بنیانگذار موسسه نیکوکاری مهرآفرین، حامی زنان و کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست و کودکان کار در این زمینه می‌خوانید. او همچنین ریاست کمیسیون مسئولیت اجتماعی اتاق ایران و مشاور کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی را در رزومه کاری خود دارد.

*آیا آماری از کودکان معتاد در کشور به‌صورت میانگین وجود دارد؟

در رابطه با اینکه در کشور چه تعداد کودک معتاد وجود دارد، متاسفانه آماری وجود ندارد. ستاد مبارزه با مواد مخدر و کمپ‌ها می‌توانند آمار مادران دچار اعتیادی را برآورد کنند که به کمپ‌ها مراجعه کرده باشند و نامشان ثبت شده باشد. وزارت بهداشت نیز می‌تواند آمار کودکان معتادی را ارائه کند که برای ترک به بیمارستان رفته باشند، زیرا کودکان برای ترک به کمپ‌ها ارجاع داده نمی‌شوند و برای سم زدایی بدنشان حتما باید در بیمارستان پذیرش شوند. با توجه به اینکه کودکان معتادی که به بیمارستان معرفی یا شناسایی می‌شوند چندان زیاد نیست، بنابراین آمار واقعی در این زمینه نداریم.

*در کدام نقاط کشور تعداد کودکان دارای اعتیاد بیشتر است؟

در برخی از مناطق کشور مثل مشهد، خراسان رضوی و کرمان تعداد مادرانی که به‌صورت سنتی مواد مصرف می‌کنند زیاد است، در نتیجه کودکانشان نیز مبتلا و به‌اصطلاح بخوریمی شوند. البته برخی از این کودکان به دلیل سهل انگاری مادران فوت می‌شوند.

*علت فوت‌شان چیست؟

مواد سنتی مانند تریاک به‌راحتی در اختیار کودکان قرار دارد و بچه آن را می‌خورد، به کما می‌رود و حتی فوت می‌شود. ما ازین دست گزارش‌ها بسیار داریم.

*طبق تجربیات و فعالیت‌هایی که در زمینه کودکان کار دارید می‌توانید به‌صورت میانگین بگویید که چند درصد کودکان کار معتاد هستند؟   

ما بین کودک کار وکودکی که اعتیاد دارد تفکیک بسیاری قائلیم. بالای ۹۰درصد موارد کودکان اعتیاد را از والدین می‌گیرند. به‌ویژه که در سال‌های اخیر آسیب‌های اجتماعی زنانه شده است و زنان خیلی درگیر اعتیاد شده‌اند. زمانی که مادر سالم است، اما پدر اعتیاد دارد میزان درگیری کودکان با اعتیاد کمتر است. اما وقتی مادر معتاد است این میزان بالا می‌رود. حتی گاهی مادر برای اینکه بچه را آرام کند از مواد استفاده می‌کند. خیلی از این والدین برای ترک فرزندانشان مقاومت می‌کنند و معتقدند می‌توانند کودک را در یک سن خاص به آرامی ترک دهند. در رابطه با بچه‌های کار هم باید بگویم کمتر درگیر اعتیادند. چون بیشتر مهاجران غیر قانونی افغانستان هستند که تعدادشان هر روز بیشتر می‌شود. این مهاجران نمی‌توانند به‌صورت قانونی کار پیدا کنند و به دستفروشی در سر چهارراه‌ها رو می‌آورند. تعداد پرونده‌هایی که در زمینه کودکان کار در موسسه ما وجود دارد، بالغ بر ۴۰۰ پرونده است که بالای ۹۰درصد آنها خانواده دارند و برای کمک به معیشت خانواده روزها کار می‌کنند و شب به خانه‌هایشان بر می‌گردند. بیشتر آنها هم مهاجران افغانی قانونی وغیرقانونی هستند و اعتیاد بین آنها شاید زیر یک درصد باشد.

*یعنی کودک کار ایرانی چندان زیاد نیست؟

بخش اعظم تعداد کودکان کار به مهاجرت برمی‌گردد. تا وقتی مهاجرت‌های غیرقانونی داریم طبیعی است که معضل کودکان کار حل نشود. ما کودکان کار ایرانی خیلی کم داریم و شاید حتی کمتر از۱۰درصد. اتفاقات اخیر افغانستان و ظهور طالبان به مهاجرت افغانستانی‌ها دامن زده است. بنابراین افزایش کودکان کار را باز هم شاهد خواهیم بود.

*آماری هم از مادران معتاد دارید؟

ما در حال حاضر بالای ۳هزار پرونده در موسسه مهرآفرین داریم که مادران درگیر اعتیاد هستند و فرزندانشان هم مواد مصرف می‌کنند. در عموم موارد فرزندان رشد مناسبی ندارند و کودک آزاری را هم به این موضوع اضافه کنید. متاسفانه برای رفاه اجتماعی این کودکان برنامه مناسبی در کشور نداریم تا به این موارد رسیدگی شود. بهزیستی هم زیرساخت‌های کافی برای سازماندهی کودکان ندارد و این موضوع از سمت دولت رها شده است.

*برخی عقیم سازی زنان معتاد و کارتن خواب را برای حل معضل کودکان معتاد راه چاره می‌دانند. به نظر شما این کار اصلا قانونی و شدنی است؟

عقیم سازی زنان کاری غیرانسانی است و برنامه‌های حقوق بشری هم موافق این کار نیست. اما می‌توان به زنان خدمات پیشگیری از بارداری داد. گاهی زنان در یک دوره خاص درگیر اعتیاد می‌شوند و بعد ترک می‌کنند، اگر خدمات کافی و مشاوره به آنها داده شود بعد این دوره و ترک می‌توانند فرزند داشته باشند. بنابراین عقیم سازی راه چاره نیست. متداول‌ترین خدمات نیز تزریق آمپول‌های پیشگیری از بارداری سه ماهه است تا جلوی تولد بچه‌های غیرثبتی و غیررسمی و فرزندان خارج از نکاح را بگیرد. چون اگر متولد شوند اوراق هویت ندارند و حتی ممکن است مادر نوزادش را بفروشد.

*راهکار اساسی برای حل این آسیب اجتماعی چیست؟ وقتی پای کودکان به میان می‌آید آیا نباید حساسیت‌ها در این زمینه بیشتر شود؟

ما باید زیرساخت‌های ارائه خدمات به مادران معتاد را افزایش دهیم. به‌عنوان نمونه ما کمپ ترک اعتیاد مادر و کودک را در اکثر شهرها نداریم و فقط یکی دو مورد در تهران داریم. مثلا مادری که اعتیاد پیدا می‌کند نمی‌داند باید کودکش را به کجا بسپارد. یا اگر بخواهند باهم ترک کنند چه کاری باید انجام دهند و به کجا پناه ببرند. در نتیجه درمان نمی‌شوند و همینطور می‌مانند. راهکار این است که حداقل این کمپ‌ها را در شهرهای بزرگ توسعه دهیم. بچه‌هایی هم که برای سم زدایی به بیمارستان‌ها معرفی می‌شوند در بیشتر مواقع پذیرش نمی‌شوند. ما در بیشتر موارد با حکم قاضی توانستیم کودک را در بیمارستان بستری کنیم و این عدم پذیرش بیمارستان برای سم زدایی بدن کودک معتاد از چالش‌هایی است که با آن روبه رو هستیم که تصمیم‌گیری برای حل این معضل با وزارت بهداشت است. در برنامه‌های بهزیستی نیز باید بیشتر به این موضوع توجه و از ان جی اوهایی که در این زمینه فعالیت می‌کنند حمایت شود. جداسازی کودک از مادر هم در زمان اعتیاد مادر بسیار ضروری است، اما بهزیستی جا و زیرساخت کافی برای نگهداری این بچه‌ها ندارد و قضیه رها می‌شود.