آبهای سطحی تهران معضلی برای شهروندان ری

بیش از ۵۰ درصد آبهای سطحی شهر تهران از قسمتهای شمال شرقی، شرق و بخش مرکزی از شهرری عبور می کند و  در مسیر کانال های اصلی پایتخت به دشت‌های جنوبی ری هدایت می‌شود.

تهران کلان شهری است که مشکلات بسیاری دارد، حجم زیاد فاضلاب شهری شامل خانگی و صنعتی و جمع‌آوری نکردن روان‌آب‌های حاصل از رودخانه‌ها در جنوب تهران، مانداب‌های سطحی و گنداب‌های فاضلاب از جمله مشکلات تهران بزرگ است. درمیان این مشکلات، جاری شدن و جمع آوری پساب ها در جنوب شهر تهران که از سال ۱۳۹۱ پروژه ای در این زمینه توسط وزارت نیرو و آب منطقه ای تهران مطالعات اولیه آن انجام و اجرای آن آغاز شده از اولویت های ملی است.

بخشی از آب‌های سطحی جاری شده، حاصل رودخانه های شمال تهران و مسیل‌هایی از جمله جاجرود، گلاب ‌دره، دربند، فرحزاد، اوین- درکه و رودخانه کن است که از ارتفاعات سرچشمه می‌ گیرند،  بخشی دیگر نیز حاصل نزولات و سرریزهای داخل خیابانی است که عموما به آلودگی‌های سطحی و پسماندهای رها شده در سطح شهر آغشته می‌ شوند.

فاضلاب‌های خانگی نیز به این آب‌ های سطحی وارد می‌ شوند و در مجموع کل این آب آلوده به جنوب تهران سرازیر می‌ شود.

ریختن فاضلاب به رودخانه‌ های سالور و شور، همچنین عدم ساماندهی کامل رودخانه‌های سرخه حصار و فیروزآباد، باتلاق حسین آباد و واوان نه تنها فضای طبیعی آن‌ها را تحت تاثیر قرار داده، بلکه آلودگی‌های ایجاد شده زندگی افراد محلی را هم تهدید می ‌کند.

در عین حال در همین مناطق جنوبی تهران، وجود فاضلاب و گنداب، ظرفیت سکونت و کشاورزی را ازبین برده و به خرابه‌های زیستی تبدیل کرده که برای مردم و حتی حیوانات آسیب ‌زا است؛ برخی از آن‌ها عبارتند از زمین‌های کشاورزی دشت ورامین که به علت فاضلاب رودخانه‌های فیروزآباد و سرخه حصار آلوده شده‌اند، همچنین مردم روستاهای مافتون، طالب آباد، اسماعیل آباد، زمان آباد، گلحصار و باقرشهر در شهرری با بوی نامطبوع ناشی از گنداب‌ها مواجه هستند.

در همین راستا پروژه "ساماندهی آبهای سطحی جنوب تهران" به دلیل اینکه در حال حاضر منابع آب مورد استفاده جهت آبیاری ۳۰ هزار هکتار اراضی زراعی شهرستان ری، ۴۳۰ میلیون مترمکعب در سال است که از منابع آب شامل رودخانه‌ها و رواناب‌های سطح شهر و آب‌های زیرزمینی تامین می شود، در حال اجرا است.

وجود آلاینده ها و فاضلاب‌های خانگی، شهری و صنعتی و تخلیه آنها به این رواناب‌ها، علاوه بر کاهش کیفیت منابع آب های سطحی، با راهیابی به منابع آب زیرزمینی آلودگی این منابع را نیز موجب خواهد شد که این موضوع مشکلات و محدودیت‌های اجتماعی و زیست محیطی را در پی خواهد داشت.

استفاده از رواناب‌های سطحی با کیفیت نامناسب در کشاورزی منطقه، پیامدهای نامطلوب زیست محیطی از جمله تغییر پاره‌ای از خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک در دراز مدت و همچنین تولید محصولات زراعی آلوده را به دنبال خواهد داشت.

محمدحسین بازگیر رییس وقت اداره محیط زیست شهر تهران در سال ۹۷ به تشکیل جلسه ای اشاره می کند که میان دستگاه های محیط زیست، شهرداری و شرکت آب منطقه‌ای برای حل مشکل سرازیر شدن فاضلاب به جنوب تهران بوده و گفته است، که از سوی شهرداری و اداره آب منطقه‌ای طرحی برای ساماندهی آب‌های سطحی تهران تهیه شده است.

بر اساس این طرح آب‌های سطحی تهران با تکمیل شبکه فاضلاب مدیریت می‌شوند؛ علاوه بر این احداث ۲ تصفیه‌ خانه بزرگ برای تصفیه این آب‌ها نیز در نظر گرفته شده است.

بازگیر با اشاره به اینکه مجوز احداث این سدها گرفته شده است، اظهار کرد: با احداث این سدها و تصفیه فاضلاب مشکل آب‌های آلوده‌ای که وارد اراضی کشاورزی جنوب می‌شوند نیز حل خواهد شد.

یک سال بعد "علیرضا قاسمی" مجری طرح ساماندهی آب‌های سطحی جنوب تهران در گفت وگویی اعلام کرد که اجرای این طرح در لایحه بودجه سنواتی از طریق مشارکت ۷۰ درصدی بخش غیردولتی پیش‌بینی شده که با توجه به برآورد هزینه های سرمایه گذاری اولیه و بهره ‌برداری سالیانه و نتایج تحلیل مالی سرمایه گذاری در شرایط سناریوهای مختلف ایجاب کرده است جهت امکان جذب سرمایه بخش خصوصی، سهم مشارکت بخش دولتی از ۳۰ درصد فعلی به حداقل ۵۰ درصد افزایش یابد.

قاسمی خبر از تشکیل کارگروهی با مسوولیت وزارت کشور و عضویت وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، صنعت، معدن و تجارت و سازمان‌های حفاظت محیط زیست، برنامه و بودجه کشور و سازمان ملی استاندارد ایران به منظور انجام اقداماتی در جنوب شهر تهران از جمله پایش مستمر و جلوگیری از کشت و عرضه محصولات آبیاری شده با آب‌های آلوده و همچنین پرداخت هزینه نکاشت به کشاورزان دارای حقابه تا زمان اتمام اجرای تصفیه‌خانه‌های طرح می دهد.

حسین توکلی کجانی فرماندار ویژه شهرستان ری نیز به مناسبت چهل و یکمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی(۱۳۹۸) در نشستی خبری به طرح سامان دهی آب‌های سطحی جنوب تهران اشاره می کند و می گوید: برای این طرح حدود ۱۲ سال مطالعه شده که در صورت تخصیص اعتبار به یکی از پروژه‌های ملی مبدل می‌شود که اعتبار ۲ هزار میلیارد تومانی خواهد داشت و در اولویت استانداری تهران است و اگر این طرح اجرا شود جنوب، شرق و غرب ری تحت تأثیر آن قرار خواهند گرفت و در تولید محصولات کشاورزی با رونق روبرو خواهیم بود.

بهبود سطح بهداشت و محیط زیست با اجرای طرح ساماندهی آبهای سطحی

یوسف رضاپور مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران اواخر شهریور ماه امسال (۱۴۰۰) با اشاره به طرح ساماندهی آب‌های سطحی جنوب تهران اظهار داشت: در صورت اجرای این طرح، روان آب‌های سطحی آلوده جنوب تهران جمع آوری و برای بهره‌ برداری بهینه از منابع آبی با کیفیت استاندارد در مصارف کشاورزی، تصفیه و توزیع می شود که در نهایت موجب بهبود سطح بهداشت و سلامت عمومی و محیط زیست منطقه خواهد شد.

وی افزود: مطالعات این طرح از سال ۱۳۸۵ با رویکرد سالم‌ سازی آب مورد استفاده در اراضی کشاورزی جنوب تهران و همچنین تعادل بخشیدن به سفره‌های آب زیرزمینی از طریق جایگزینی با پساب انجام گرفته که به دلیل گستردگی تهران و تعداد منابع آلاینده، شناسایی و جلوگیری از تمام نقاط آلاینده سطح شهر امکان‌ پذیر نیست؛ لذا نمی‌ توان انتظار داشت که بدون همکاری تمام دستگاه‌های اجرایی دخیل، از جمله سازمان حفاظت محیط زیست، جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، شهرداری و صنعت معدن و تجارت تمامی مشکلات مرتبط با این موضوع حل و فصل شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای تهران ادامه داد: با اجرای طرح مورد نظر، تأمین و انتقال پساب از تصفیه خانه‌های ۱۲ گانه شهر تهران و برداشت از منابع آب سطحی و زیرزمینی طبق آخرین تخصیص اولیه ابلاغی وزارت نیرو، برای مصارف در سطح حدود ۳۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی جنوب تهران در افق ۱۴۲۵، همچنین تغذیه مصنوعی سفره ‌آب تهران از طریق چاه‌های دهانه گشاد محقق می‌شود.

رضا پور تصریح کرد: مطالعات پایه و طراحی مربوطه به اتمام رسیده و مجوزهای مورد نیاز از جمله مجوز محیط زیست، میراث فرهنگی و پدافند غیرعامل از مراجع ذی‌ربط گرفته شده است، اما تخصیص اولیه منابع آب برای انجام طرح مذکور که در خرداد ماه سال ۱۴۰۰ به این شرکت ابلاغ شده، در حال بررسی یا بازنگری مطابق با آخرین سند ابلاغ شده از وزارت نیرو است که پس از تصویب، بلافاصله اقدامات لازم برای اجرایی شدن پروژه توسط شرکت آب منطقه‌ای تهران به عمل خواهد آمد.

طرح ساماندهی آب های سطحی آلوده جنوب تهران به عنوان یکی از مهم ترین طرح های حفاظت از محیط زیست، تاثیر بسزایی در ارتقاء شرایط زیست محیطی منطقه، بهبود شرایط کشاورزی جنوب تهران و سلامت و بهداشت جامعه مصرف کننده محصولات تولیدی خواهد داشت و هزینه اجرای آن با احتساب تعدیل سالیانه در طول مدت زمان چهار ساله اجرا بالغ بر ۲۵ هزار میلیارد ریال می‌باشد.

این طرح در فهرست طرح‌های با اولویت خاص استان و همچنین در زمره طرح‌های مصوب سفر رییس جمهوری دولت دوازدهم به جنوب تهران قرار دارد و شروع عملیات اجرایی آن در اولویت برنامه‌های کاری شرکت آب منطقه ای تهران است.

هدف از اجرای این طرح ارتقای کیفی ۲۰۰ میلیون متر مکعب رواناب های سطحی آلوده جنوب تهران برای استفاده در کشاورزی جنوب تهران است که با اجرای این طرح، تامین آب با کیفیت مطلوب کشاورزی وصنعت، ایجاد اشتغال پایدار در بخش کشاورزی و صنعت منطقه، تامین حقابه زیست محیطی با منابع آبی سالم، بهبود کیفیت خاک منطقه با کاهش نفوذ آب‌های آلوده به فاضلاب، کمک به حفظ منابع ارزشمند زیرزمینی، تامین بخشی از نیاز فضای سبز و همچنین صنایع جنوب تهران و گسترش صنعت اکوتوریسم منطقه محقق خواهد شد.

براساس مطالعات طرح ساماندهی آبهای سطحی جنوب تهران و به منظور رفع معضل ناشی از مصرف رواناب‌های آلوده در کشاورزی و بهره‌ برداری بهینه از منابع آب موجود احداث تصفیه خانه آب های سطحی سرخه‌ حصار با ظرفیت ۶ مترمکعب بر ثانیه (سالانه ۱۲۵ م. م. م) به منظور تصفیه رواناب‌های سطحی آلوده شرق تهران (اراضی تحت پوشش سامانه شرقی ۱۳۰۰۰ هکتار)، احداث تصفیه خانه آبهای سطحی صالح آباد با ظرفیت ۴ مترمکعب بر ثانیه (سالانه ۷۵ م. م. م) به منظور تصفیه رواناب‌های سطحی آلوده نهر فیروزآباد، انهار بهشتی و یاخچی آباد (اراضی تحت پوشش سامانه غربی ۱۷۰۰۰ هکتار) و احداث خطوط اصلی انتقال و توزیع پساب از تصفیه خانه های سرخه حصار و صالح آباد به طول ۸۵ کیلومتر در اقطار ۲۰۰۰، ۱۶۰۰ و ۱۴۰۰ میلی متر و از جنس GRP جهت آبیاری در سطح ۳۰۰۰۰ هکتار به منظور تامین بهنگام آب مورد نیاز اراضی کشاورزی پایین ‌دست تصفیه خانه‌های آب های سطحی در فصول کشت در نظر گرفته شده است.

همچنین احداث خطوط فرعی توزیع پساب به طول حدود ۲۵۰ کیلومتر جهت تحویل آب به مزارع پایین دست، احداث مخزن مدولار ذخیره و تنظیم پساب در منطقه آزاد به حجم ۱۵۰ میلیون مترمکعب به منظور امکان ذخیره‌سازی پساب خروجی از تصفیه‌خانه های آبهای سطحی در فصول غیر کشت و تنظیم جهت بهره ‌برداری در فصول مورد نیاز برای تامین نیازهای کشاورزی اراضی پایین‌ دست و همچنین تامین آب برای صنایع منطقه نیز در دست اقدام است.

اما متاسفانه این پروژه در تاریخ یک فروردین ۱۳۹۱ با اعتباری بالغ بر ۳۳۶ میلیارد و ۲۹۵ میلیون تومان کلید خورده و زمان اتمام پروژه پایان سال ۱۴۰۳ اعلام شده که تنها هشت درصد در ۱۰ سال گذشته پیشرفت داشته است.