مسائل شهری جز با همکاری و انتقال تجربه شهرها حل شدنی نیست

حسام الدین آشنا در نشستی از سلسله نشست‌های راهبردی با عنوان «روایت مشهد آینده؛ سیاست‌گذاری و دیپلماسی شهری» که در پژوهشکده ثامن مشهد برگزار شد، اظهار کرد: سوال کلیدی این است که دولت محلی دارای بلوغ فکری است و توانایی تصمیم‌گیری برای خود را دارد یا اینکه دولت قرار است به جای آن تصمیم بگیرد؟ ما به این سوالات هنوز به طور روشن پاسخی نداده‌ایم و لازم است که به آنها پاسخ دهیم.

وی ادامه داد: مقام معظم رهبری سال ۱۳۸۶ در مکاتبه‌ای که به نقل از استاندار وقت با ایشان انجام دادند بر روی نکاتی تاکید کردند که محلی‌محوری با تاکید بر زیارت را مورد توجه بیشتری قرار می‌داد. ایشان می‌فرمایند تملک املاک مردم یا خرید حق انتفاع موقوفات با هدف ایجاد گذر، شوارع و احداث سایر طرح‌های مصوب فقط در حد ضرورت صورت گیرد؛ بنابراین برای احداث خیابان‌های جدید و تعریض گذرهای موجود به حداقل مورد نیاز اکتفا شود تا مردم دچار مشکل نشوند. پس اگر ما می‌خواهیم در اطراف حرم تغییراتی ایجاد کنیم باید تغییرات حداقلی با هدف رفاه مردم باشد و در این میان تلاش کنیم در موقوفات، مساجد، اماکن متبرکه و حوزه‌های علمیه کمترین مداخله و جابه‌جایی صورت گیرد. 

رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ادامه داد: مسئله بعدی که ایشان مطرح می‌کنند تملک املاک مردم با هدف اجرای طرح‌های مصوب و اصلاح بافت فرسوده است که فقط با رعایت مواضع شرعی و قانونی و نکات ذیل باید صورت گیرد و از هرگونه تملک صرفا با هدف انتفاع و تامین نیازهای مالی شهرداری یا ایجاد پاساژ و فعالیت‌های تجاری اجتناب شود؛ یعنی ایشان برای فعالیت‌های تجاری نه تنها اولویت قائل نیستند بلکه تملک املاک مردم با این هدف را رد می‌کنند. در انجام این فعالیت‌ها مسائل مردمی و نیازهای عمومی شهر مشهد باید مد نظر مسئولان قرار داشته و از هرگونه اقدامی با رویکرد درآمدی و انتفاعی که موجب زحمت اهالی شده اجتناب شود. 

آشنا افزود: از سال ۸۶ تا سال ۱۳۹۹ مسائلی ایجاد شد و نتیجه آنها این بود که در اسفند سال ۱۳۹۹ جلسه شورای عالی شهرسازی برای بررسی شیوه‌نامه حقوق مکتسبه و ترتیب در نظر گرفتن آن در بازنگری طرح اطراف حرم مطهر رضوی تشکیل شد.  اینکه مقام معظم رهبری سال ۸۶ به این موضوع ورود سریع، دقیق و جزئی کردند نشان می‌دهد رهبر شیعیان جهان در موضوع  بافت اطراف حرم نظر مشخصی دارند و سوال این است که از سال ۸۶ تا الان دستوراتی که مقام معظم رهبری در مورد توجه به وضعیت بافت و حریم داده‌اند چقدر رعایت شده است؟ 

رئیس سابق مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ادامه داد: نتیجه جلسه، اسفند ۱۳۹۹ در مصوبه شورای عالی شهرسازی منعکس شد. بند اول مصوبه می‌گوید با عنایت به شان و جایگاه منحصر به‌فرد بافت شهری پیرامون حرم مطهر امام رضا (ع)و مقیاس فراملی آن به عنوان یکی از کانون‌ها و مقاصد مهم جریان‌های مذهبی و فرهنگی جهان اسلام و ارزش‌های معنوی، فرهنگی و تاریخی موجود در بافت، اصول و سیاست‌های بنیادین طرح ویژه  شامل تقویت هم‌پیوندی حرم و شهر(ایده حرم شهر) بر اساس الگوی ساختاری تار و پود؛ تقویت زمینه‌های حضور و اقامت طیف متنوع اقتصادی اجتماعی زائران در محدوده پیرامون حرم از طریق پیش‌بینی کاربری‌ها، فعالیت‌ها و ظوابط شهرسازی و متناسب با توان آن؛ تسهیل و ترغیب استمرار سکونت پایدار مجاوران در محدوده از طریق ارتقای کیفیت اجتماعی فضا، ارتقای خدمات عمومی و اجرای ظوابط و مقررات متناسب به منظور احیا و نوسازی بافت توسط ساکنان و بهبود دسترس‌پذیری حرم مطهر و بافت برای زائران و مجاوران با اولویت پیاده‌راهی و با توجه به مراتب تشرف؛ اعاده جایگاه حرم در سیمای شهری محدوده از طریق کنترل ارتفاع و سایر مشخصات کالبدی ابنیه و توجه ویژه به الزامات پدافند غیرعامل، مورد تاکید است.

وی اضافه کرد: رویکرد دومی که در مورد مشهد آینده مورد توجه بوده است رویکرد جهانی‌گرایی گردشگرمحور است. این ایده به صراحت بیان می‌کند جنبه زیارتی مشهدی که ما از آن صحبت می‌کنیم یک وجه از جاذبه‌های گردشگری است و با این مدل دعوت از گردشگران به مشهد نمی‌توانیم اقتصادی عمل کنیم و باید جاذبه‌های دیگری به مشهد اضافه کنیم؛ یعنی از قسمت گردشگرمحوری و منفعت‌محوری وارد این بحث می‌شوند. این رویکرد به واقعیات جدیدی که در بازار گردشگری جهانی و در دیپلماسی اتفاق افتاده استناد می‌کند.

بازیگران جدید و غیر دولتی وارد دیپلماسی شده‌اند

آشنا عنوان کرد: گفته می‌شود که در دیپلماسی جدید اهمیت توانایی‌های شخصی دیپلمات بیشتر شده است. ما شاهد افزایش دیجیتالی شدن دیپلماسی هستیم و بازیگران جدید و غیر دولتی وارد دیپلماسی شده‌اند. دیپلماسی بیشتر عمومی شده به این معنا که مردم در آن نقش بیشتری دارند و  پیچیدگی دیپلماسی بیشتر شده و بر اساس این پیچیدگی ما می‌توانیم قبول کنیم که در قرن جدید دورنمای اهمیت بازیگران جدید دیپلماسی پیدا شده است؛ مانند اتحادیه‌های بین دولتی که از قدیم وجود داشته‌اند، سازمان‌های مردم‌نهاد بین المللی که جدید هستند و نقش بیشتری به صورت روزافزون در دیپلماسی بین‌المللی ایفا می‌کنند و شرکت‌های چند ملیتی که تاثیرشان  در آینده و حال جهان از برخی  دولت‌ها بسیار بیشتر است. همچنین چهارمین محور بازیگران جدید، شهرهای جهانی‌شده هستند. 

وی تصریح کرد: گفته می‌شود که اگر دیپلماسی را به معنای نهادها و فرایندهایی بگیریم که دولت‌ها و دیگر کنشگران خود و منافع خود را در قبال یکدیگر نمایندگی می‌کنند آن وقت دیپلماسی شهری حتما نهادها و فرایندی‌هایی است که از طریق آن شهرها در یک صحنه سیاسی بین‌المللی وارد تعامل با کنشگران دیگر می‌شوند تا خودشان و منافعشان را نمایندگی کنند؛ پس دیپلماسی شهری را می‌توانیم ذیل دیپلماسی ملی، در عرض و یا مکمل هم تعریف کنیم. اینجا ما با دیپلماسی شهرداران، شهروندان، شهری دوجانبه و دیپلماسی شهری چند جانبه مواجه هستیم. در این سلسله جلسات با شش بخش دیپلماسی شهری یعنی امنیت، توسعه یافتگی، اقتصاد، فرهنگ، شبکه‌ها و نمود شهری آشنا شدیم. اگر شهری بخواهد توان دیپلماتیک داشته باشد یا در شهرهای جهانی مطرح باشد باید شاخص این بخش‌ها بالا و در شبکه شهرهای جهانی باشد و برند مناسبی نیز داشته باشد. 

وی اضافه کرد: ما وقتی به تجرییات جهانی مراجعه می‌کنیم می‌بینیم که شبکه شهرها به جای سازمان‌های بین دولتی در حال شکل‌گیری است. این شبکه‌ها توانسته‌اند، مسائل شهری را به عنوان مسائل جهانی مطرح کنند زیرا اگر شهرنشینی گسترش پیدا کرده است، مسائل شهری در تمام جهان مشترک هست. حل این مسائل و کاهش این معضلات به همفکری و تبادل تجریبات در سطح آن نیاز دارد. ما می‌توانیم از تجربیات شهرهای دیگر در حل معضلات شهری خودمان مثل حاشیه نشینی، فقر شهری، آلودگی هوا، مسائل مربوط به حمل و نقل عمومی و... که مسائل شهری هستند اما به تدریج به عنوان مسائل جهانی مطرح شده‌اند، استفاده کنیم. این مسائل جز با همکاری و انتقال تجربه حل شدنی نیست. شهرها مانند کشورها نیستند که رقابت سنگین سیاسی داشته باشند. شهرها توان همکاری بیشتری باهم دارند و مسائلی مانند میراث فرهنگی شهری و موزه‌های جهانی شده می‌تواند پیوند شهرها را تقویت کند. 

طرح ۲۰۳۰ عربستان  مکه و مدینه‌ را متفاوت و تاثیرگذار خواهد کرد

آشنا خاطرنشان کرد: ما در زمینه دیپلماسی شهری تجربیات منطقه‌ای داریم. مکه یک شهر است اما محل بسیاری از تفاهم‌ها و اجلاس‌های بین‌المللی اسلامی بوده و مدینه هم عملا از لحاظ برند شهری در سال‌های گذشته تغییرات جدی‌ داشته است که به صراحت می‌گویم طرح ۲۰۳۰ عربستان به گونه‌ای خواهد بود که ما با مکه و مدینه‌ای بسیار متفاوت و تاثیرگذار روبه‌رو خواهیم بود. در ترکیه و استانبول هم این اتفاق افتاده و حتی در عراق، کربلا و نجف توانسته‌اند موقعیتشان را به عنوان شهرهای تاثیرگذار تثبیت کرده  در سطح منطقه و بخصوص در ایران خودشان را معرفی کنند. در رویکرد درازمدت می‌توانیم این تصمیم را بگیریم که هسته و پوسته شهر هردو توریستی و مدرن شود یا اینکه هسته زیارتی بماند و پوسته توریستی بماند یا اینکه هسته شهر و پوسته هردو سنتی بمانند که این تصمیمات مهمی است که برای آینده مشهد می‌توانیم بگیریم. این تصمیمات در سطح ملی گرفته می‌شوند.