"ادغام سازمان محیط زیست و سازمان جنگل‌ها" تصمیمی صحیح یا غلط؟

بحث ادغام سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگل‌ها در سال‌های گذشته بارها در کشور مطرح شده است اما به نظر می‌رسد که این بار مطرح شدن بحث ادغام این 2 سازمان جدی‌تر از قبل باشد!

ادغام 2 سازمان حفاظت محیط زیست و جنگل‌ها, مراتع و آبخیزداری همواره مخالفان و موافقان زیادی را در جامعه علمی و دانشگاهی کشور داشته است.

در سال‌های اخیر، نامه­‌های سرگشاده اساتید دانشگاه به مقامات کشوری طی سال­‌های 1394 و 1395 با موضوع ضرورت تشکیل وزارت منابع طبیعی و محیط زیست، نامه اتحادیه انجمن‌های علمی منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور در سال 1396 به مسئولان کشور در خصوص ضرورت تشکیل وزارت منابع طبیعی و محیط زیست و نیز نامه سرگشاده جمعی از اساتید دانشگاهی، کنشگران محیط زیست و مدیران منابع طبیعی کشور خطاب به مقام معظم رهبری در سال 1399 در این خصوص، نشان از موافقت نسبی جامعه علمی کشور با این طرح دارد.

اما سابقه ادغام این 2 سازمان در سال 1346 با تجربه موفقی همراه نبوده است و ادغام 2 سازمان مذکور تحت عنوان "وزارت منابع طبیعی" نهایتا به جدا شدن مجدد این 2 سازمان در سال 1350 منجر شد.

همچنین در سال 1399 نیز طرح ادغام این دو سازمان در قالب وزارتخانه مطرح شد که این طرح  با مخالفت مرکز پژوهش­‌های مجلس شورای اسلامی مواجه شد.

عدم پاسخ­‌دهی به چالش‌­ها و وضعیت نامطلوب محیط زیست و منابع طبیعی، عدم توجه به احراز صلاحیت‌های مسئولان در تصدی مناصب سطح بالا، عدم توجه به رویکردهای نوین حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی به‌ویژه مردمی‌ کردن حفاظت، عدم توجه به تفاوت در ماهیت وظایف سازمان­‌های پیشنهادی برای ادغام، ابهام در ساختار درونی وزارتخانه جدید و شرح وظایف درون‌سازمانی، مشخص نبودن جایگاه سازمان­‌های امور اراضی و جنگل‌­ها، مراتع و آبخیزداری کشور در شورای‌عالی محیط زیست در صورت ادغام، عدم پیش­‌بینی ضمانت‌­های اجرا برای وزارت جدیدالتاسیس، از بین رفتن یکپارچگی سیاست­‌گذاری منابع طبیعی و اراضی کشاورزی در راستای امنیت غذایی و برخی ایرادات حقوقی از جمله دلایل مخالفت مرکز پژوهش‌های مجلس باشد.

در حالی که موافقان این طرح, یک دست شدن مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست کشور, رفع  اختلافات بین دو سازمان به واسطه نگرش درون‌بخشی و هم‌افزایی فنی و قانونی در مدیریت و حفاظت از  منابع طبیعی و محیط زیست کشور را اتفاقی مثبت تلقی می‌کنند, مخالفان, تفاوت در نگرش 2 سازمان و اینکه سازمان محیط زیست وظایف نظارتی و حفاظت از محیط زیست را بر عهده دارد, در حالی که سازمان جنگل‌ها سازمانی بهره‌بردار محسوب می‌شود را سبب ایجاد عرصه‌ای برای دست‌درازی افراد فرصت‌طلب به منابع طبیعی می‌دانند و اعتقاد دارند که این طرح سبب تضعیف حراست از محیط زیست کشور خواهد شد.

مشکل اصلی در بحث ادغام دو سازمان، نوع نگاه به وظایفی است که هر یک از این دو مجموعه به محیط زیست دارند؛ در سازمان حفاظت محیط زیست نگهداری و صیانت از عرصه‌های طبیعی غالبا باید بدون دخالت انسان و بدون بهره‌برداری از آن عرصه‌ها صورت پذیرد و حتی کندن یک بوته کوچک یا حتی کاشت یک درخت در عرصه طبیعی مشکل‌آفرین است؛ از سویی حق ورود انسان به عرصه طبیعی تحت مدیریت نیز محدود است و دلیل آن این است که دهر تغییر یا آنومالی در طبیعت و اکوسیستم موجب نابودی آن می‌شود.

درست نقش مقابل این اهداف را سازمان جنگل‌ها و مراتع (منابع طبیعی) ایفا می‌کند که اجازه بهره‌برداری کنترل شده و حتی واگذاری عرصه و تبدیل وضعیت آن را قانونی و جزء وظایف خود می‌داند، بوته و درخت می‌کارد و گونه‌های بومی و غیر بومی را تلفیق و گسترش می‌دهد؛ اختلافات عملکردی دیگری نیز مانند "مدیریت سازه‌ای حوضه‌های آبریز" در اهداف این دو سازمان وجود دارد.

 برخی از منتقدین طرح ادغام این دو سازمان معتقد هستند سازمان حفاظت محیط زیست یک سازمان کوچک بوده و مقابل آن سازمان بزرگ و عریض و طویلی در زیر مجموعه وزارت جهاد کشاورزی و با نگاه بهر‌ه‌برداری قرار می‌گیرد؛ در صورت ادغام، در واقع انسجامی بین 2 سازمان نخواهد بود و اضمحلال صورت می‌گیرد! در نتیجه با از دست رفتن اهداف سازمان حفاظت محیط زیست، عرصه‌های طبیعی مناطق چهارگانه آن که حدود 14 درصد از مساحت ایران را شامل می‌شود و پهنه‌های تحت مدیریت آن که تا 17 درصد ( با احتساب مناطق شکار ممنوع) است، از بین خواهد رفت.

در تعریف "IUCN" این مناطق باید غالبا بکر و دست‌نخورده باقی بماند و برای پایداری حیات آیندگان و حفظ حیات ژنتیکی زنجیره‌های گیاهی و جانوری صیانت شود، مطمئنا در فرایند ادغام این دو سازمان با مطمع نظر انسان‌های آزمند طبیعت حفاظت شده نابود می‌شود.