چالش‌های رودخانه‌ها فشار تحمل ناپذیری بر منابع آب وارد کرده است

علی سلاجقه،معاون رییس جمهوری و رییس سازمان حفاظت محیط زیست در دوازدهمین کنفرانس بین المللی مهندسی رودخانه که امروز در سالن نشست های سازمان آب و برق خوزستان بصورت مجازی برگزار شد، به مهم بودن بحث رودخانه ها اشاره کرد و افزود: رودخانه ها شریان های حیاتی کره زمین و حوضه های آبخیز هستند که همواره از گذشته های دور مورد توجه جوامع انسانی بوده اند، به طوری که رودخانه ها نه تنها در سیمای کلی سطح زمین نقش دارند، بلکه نحوه زیستن انسان در کره زمین را تعیین می کنند.  

به گزارش ایرنا، وی ادامه داد: رودخانه ها تحت تاثیر عوامل طبیعی و یا دخالت های انسانی دچار فرسایش یا کف کنی، فرسایش کناره ای و جابجایی های جانبی می شوند، تداوم رفتارهای فرسایشی رودخانه ها هر ساله موجب تخریب اراضی کشاورز، تاسیسات ساحلی، پل ها و اماکن حاشیه آنها می شود و به طور همزمان گسترش فعالیت های انسانی در سطح حوضه های آبخیز و همچنین ورود پساب های شهری و روستایی به رودخانه ها و تعرض به حد بستر و حریم رودخانه ها علاوه بر مسایل اقلیمی و طبیعی این بوم سازگان های ارزشمند و زیستمندان آنها را با چالش های بسیاری روبرو ساخته و فشار تحمل ناپذیری را بر منابع آب وارد کرده است.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره مهندسی رودخانه خاطر نشان کرد: مهندسی رودخانه عبارت از علم و هنری است که درباره پدیده های حاکم بر رفتار رودخانه در رابطه با طراحی پروژه های مختلف بهره برداری، حفاظت و اصلاح و تغییر مسیر رودخانه برای استفاده بهینه و یا جلوگیری و کاهش خسارات و جنبه های منفی آنها بحث می کند، این علم مانند سایر علوم کاربردی بر دیگر علوم مانند هیدرولوژی، هیدرولیک، زمین شناسی، ژئومورلفولوژی، رسوب شناسی و ... تکیه دارد، اصلاح مسیر و اقدامات ساماندهی در مسیر رودخانه باعث تثبیت کناره ها و حفاظت اراضی کشاورزی و مناطق مسکونی از خطر تخریب سیلاب ها می شود، به طور کلی مهندسی رودخانه شامل تمام مراحل برنامه ریزی، طراحی، اجراء و بهره برداری از انواع طرح های مختلفی است که به منظور بهبود شرایط رودخانه و در جهت استفاده بهتر از آن با توجه به محیط زیست اعمال می شود.

وی در خصوص اهداف مهم مهندسی رودخانه ها گفت: عملیات مهندسی رودخانه، کم و بیش محیط طبیعی رودخانه و مورفولوژی آن را تغییر می دهد. بحث مهم این است که در این اقدامات، مشخصه های تغییر یافته به رودخانه کمک کند تا در حالت فعلی عملکرد مناسب تری نسبت به حالت طبیعی خود داشته باشد، در عملیات مهندسی رودخانه الزامی است که علاوه بر لحاظ مسائل اقتصادی طرح، ویژگی های طبیعی محیط نیز کاملا شناخته شده و مورد بررسی قرار گیرد.  

سلاجقه در خصوص مطالعات مهندسی رودخانه مرحله شناسایی متغیرهای تأثیرگذار بر مورفولوژی رودخانه را بسیار مهم و ضروری دانست و گفت: متغیرهایی که بر رودخانه ها اثر می گذارند، متعدد و مرتبط هستند و نقش هر متغیری را نمی توان مستقل و جدای از دیگر متغیرها مطالعه و بررسی کرد.  

وی به پارامترهای متعدد موثر در شکل رودخانه ها که عمدتا عبارتند از دبی رودخانه و بار رسوبات، شیب طولی، نوع رودخانه و مقاومت سواحل در برابر جریان آب، متغیرهای بوم سازگان و هیدرولوژی نظیر پوشش گیاهی، درجه حرارت و شرایط زمین شناسی و نهایتا انواع تجاوز به حریم رودخانه ها و تغییرات طبیعت جریان به روش های انسانی اشاره کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست به بحث مهم دیگر برای احیای رودخانه ها اشاره کرد و گفت: احیای یک رودخانه به معنای بازگرداندن سامانه طبیعی رودخانه به حالت پیشین دست نخورده آن است، به بیان دیگر احیای رودخانه ها را می توان بهبود کیفیت و کاهش آلودگی، بهبود وضعیت حریم و بستر رودخانه، کنترل فرسایش و بازسازی بستر طبیعی رودخانه، حذف سازه های غیر اصولی و ایجاد شرایط بهتر محیط زیستی و بوم شناسی تعریف کرد.  

وی تصریح کرد: موفقیت یک طرح احیای رودخانه بیش از همه، مرهون موفقیت در دستیابی به سه هدف عمده است که شامل موفقیت و توجیه اقتصادی طرح در زمینه های مختلف، رعایت مسائل بوم شناختی و بهینه سازی روش ها است و شاید به همین دلیل است که در سالهای اخیر بیشتر طرح های مهندسی و احیای رودخانه، از طرح های سازه ای به سمت راه حل های بوم شناختی برای حفاظت رودخانه در برابر تخریب و فرسایش، تغییر پیدا کرده است، لذا بهره گیری از اصول مهندسی رودخانه با رویکرد بوم شناختی قادر است امر حفاظت، احیا و مدیریت تالاب ها و رودخانه های کشور را تسهیل کرده و امکانپذیر کند.

سلاجقه در ادامه به مباحثی از جمله بحث آلودگی محیط زیست و آبهای سطحی، تالاب ها و رودخانه ها در کنفرانس بین المللی رامسر، عمده ترین تهدیدات و مشکلات تالاب ها و رودخانه ها و دیگر موارد زیست محیطی اشاره کرد.

این سمینار به منظور تبادل اطلاعات و ارائه نتایج آخرین دستاوردهای تحقیقاتی در زمینه مهندسی رودخانه با تاکید بر چالش های اخیر که شامل تغییر اقلیم، خشکسالی و بحران کمی و کیفی آب رودخانه ها، از چهارم تا ششم بهمن ماه امسال در شهر اهواز با حضور پژوهشگرانی از کشورهای ایران، هند، کانادا، ایتالیا، سنگاپور، فیلیپین، آمریکا، آلمان و کانادا به صورت مجازی برگزار می شود.