توقف نفوذ فرونشست به تهران از اتوبان آزادگان

مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور فرونشست را یکی از پیامدهای عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی‌رویه از منابع آبی دانست و گفت: اصفهان اولین شهر کشور است که فرونشست به داخل شهر راه یافت، ولی در تهران از بزرگراه آزادگان احتمال نفوذ زبانه‌های فرونشست به شهر تهران کم می‌شود که این امر به دلیل درشت دانه بودن دو سوم خاک تهران است؛ ولی از زاینده‌رود به سمت شمال، تمام شهر ریز دانه است.

به گزارش ایسنا، رضا شهبازی امروز در وبینار تخصصی فرونشست اصفهان، حرکت توده خاک در محور قائم به سمت پایین را فرونشست زمین دانست و افزود: سازوکاری که در رابطه با فروریزیش و فروچاله‌ها عمل می‌کند، لزوما با فرونشست یکسان نیست، ضمن آنکه ترک و شکاف‌ها در مرز کوه و دشت و یا مرز دشت با پلایاها (playa) و زمین هایی با خاک شور و سدیمی، سازوکار خاص خود را دارند؛ از این رو هر کدام از این پدیده ها ساز و کار خاص خود را دارد.

وی نمونه آن را دشت مهیار دانست که عملا اکنون از آب کارستی پایین لایه‌های زمین برداشت می شود، خاطر نشان کرد: از این رو انتظار می‌رود که در استان اصفهان شاهد این فروچاله ها باشیم، اگر برای آن اقدامی صورت نگیرد.

شهبازی، فرونشست را یک حرکت بطئی دانست که دارای اثرات مشابه سایر مخاطرات فرسایشی مانند خشکسالی و تغییر اقلیم هستند که در گذر زمان آثار آن مشخص می‌شود.

مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور فرونشست را یکی از پیامدهای عدم مدیریت منابع آب و برداشت بی رویه از منابع آبی دانست و اظهار کرد: اتفاقی که از برداشت بی رویه آب در زیر زمین رخ می دهد، سال ها طول می کشد تا در سطح زمین ظاهر شود، به دلیل شرایط موجود در استان اصفهان، مطالعات کلیه دشت‌های مهم آن از نظر پهنه بندی خطر فرونشست انجام شده است.

وی پدیده فرونشست را با عناوینی چون "سرطان زمین"، "زلزله خاموش" و "مرگ آبخوان" توصیف کرد و ادامه داد: این پدیده پی سازه‌ها را جا به جا می کند که در این شرایط مقاوت سازه را در برابر مخاطرات و رخدادهای دیگر کاهش می دهد و آستانه سازه را در برابر رخدادهای ضعیف تغییر داده و منجر به تخریب آن می‌شود.

شهبازی، یکی از چالش‌های پدیده فرونشست زمین را دیر مشاهده شدن آن عنوان کرد و یادآور شد: همواره فرونشست زمین و گرد و غبار با یکدیگر بوده است، به گونه ای که در دهه ۳۰ میلادی در امریکا همراه بودن این دو پدیده منجر به مهاجرت‌های بزرگ شده است.

وی، آغاز فرونشست زمین در ایران را مربوط به سال ۱۳۴۰ یعنی از زمانی که الکتروموتورها آمدند، دانست و اضافه کرد: ولی در اواخر دهه ۷۰ که خشکسالی کشور آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد، فرونشست به ادبیات رسمی کشور تبدیل شد و از پایان نامه خارج شد و مورد توجه مسوولان قرار گرفت.

شهبازی با بیان اینکه بر این اساس در دهه ۸۰ همه دشت‌های کشور مورد پایش قرار گرفتند، خاطر نشان کرد: به دنبال گزارش سازمان نقشه برداری در رابطه با کاهش تراز سطح زمین در سال ۱۳۸۳، کارشناسان سازمان زمین شناسی با همکاری دانشگاه امپریال کالج مطالعات اولیه فرونشست دشت تهران شهریار را انجام داد و اولین گزارش در مورد فرونشست جنوب تهران به صورت گزارش و اولین نقشه inSAR تداخل سنجی راداری منتشر شد.

به گفته وی در این گزارش بیشترین نرخ فرونشست در حدود ۱۶ سانتی متر و متوسط فرونشست در حدود ۶ تا ۷ سانتی متر را نشان می داد.

شهبازی اضافه کرد: بر اساس این گزارش دشت های رفسنجان، سیرجان، کاشمر، زرند، قزوین، مهیار جنوبی، هشتگرد، تهران، کاشان و اصفهان به ترتیب دارای بیشترین نرخ فرونشست بودند و جالب است که همچنان این دشت ها دارای فرونشست هستند.

این محقق حوزه مخاطرات زمین، فرونشست را در ارتباط مستقیم با آب دانست و ادامه داد: از این رو مهار این مخاطره در موضوع مدیریت منابع آب است. در اوایل دهه ۹۰ که در وزارت نیرو طرح تعادل بخشی مصوب شد، به این موضوع، توجه و مقرر شد که یکی از پروژه‌ها این باشد که ۶۰۹ دشت کشور مورد ارزیابی قرار گیرد و این در حالی بود که از یک سو دشت‌ها مورد ارزیابی قرار گرفتند و از سوی دیگر فرونشست به تخریب خود ادامه داد و می دهد.

وی با تاکید بر اینکه در آن زمان اصفهان با پدیده و چالش فرونشست زمین به اندازه جنوب تهران مواجه نبود، خاطر نشان کرد: دلیل آن این است که در آن زمان زاینده رود در اصفهان جاری بود و در آن زمان فرونشست بیشتر در دشت ورامین تهران، خراسان و در جنوب کشور در دشت هایی چون میناب، نظرآباد و البرز هویدا شد.

شهبازی عمیق ترین فروچاله کشور را مربوط به "ایج" استان فارس دانست و افزود: با این مطالعات اولیه نقشه ملی پهنه بندی فرونشست با عنوان نقشه احتمال خطر فرونشست در آبخوان های آبرفتی ایران منتشر شد. از ۱۰ سال گذشته تاکنون پدیده فرونشست خود را به صورت یک ریسک نشان داد و از آنجایی که معادله ریسک در استان اصفهان بالاتر بود، این پدیده بیشتر در این استان مشاهده شد.

وی با تاکید بر اینکه همه کلانشهرهای کشور چون مشهد، نیشابور، تهران، مرودشت، استان فارس درگیر پدیده فرونشست هستند، اظهار کرد: از ۳ تا ۴ سال گذشته تاکنون دشت های میان کوهی به شدت درگیر این پدیده هستند، به گونه ای که در اسفند و فروردین سال ۹۷ که سیل لرستان را به زیر آب برد، ما بیشینه نرخ فرونشست را در این بازه زمانی در دشت‌های میان کوهی لرستان مشاهده کردیم.

مدیرکل دفتر مخاطرات، زیست‌محیطی و مهندسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور انتشار دومین نقشه فرونشست زمین را مربوط به سال ۹۵ دانست و یادآور شد: این نقشه ها درباره نرخ فرونشست و پهنه ها بوده است.

وی اضافه کرد: فرونشست زمین در واقع به معنای گرفتن فضای زیر زمین در دشت ها است و سالی به اندازه یک سد امیرکبیر کرج فضای ذخیره آب در زیر زمین را از دست می دهیم.

شهبازی تاکید کرد: بیان این واقعیات نشاندهنده آن است که نزدیک ۴۰ سال این پدیده در کشور مورد مطالعه قرار گرفته و از ۶۰ سال قبل است که این پدیده در کشور آغاز به حرکت کرده است و ۲۰ سال است که در ادبیات اداری کشور وارد شده، ولی همچنان درک مناسبی از این موضوع در کشور وجود نداشته و ندارد و ما خیلی دیر نسبت به این پدیده واکنش نشان دادیم و به طبیعت فرصت دادیم که کار خود را انجام دهد و از سوی دیگر فرصت های خود را از دست می دهیم.

این محقق سازمان زمین شناسی، گفت: بر اساس آخرین یافته های محققان سازمان زمین شناسی، در مقایسه نقشه های سال ۹۵ نسبت به سال ۹۸ به ظاهر نرخ فرونشست در دشت های کشور کاهش یافته است، ولی واقعیت آن است که بسیاری از دشت های بزرگ کشور فرونشست های زیادی را تجربه کردند و به نقطه انتهایی خود رسیده اند و یا در حال تجربه کردن هستند. این امر نشان می دهد که حجم زیادی از فضاهای زیر زمین را از دست داده ایم و فرونشست به سطح زمین مهاجرت کرده است.

شهبازی، یادآور شد: اصفهان یک منطقه خشک به شمار می رود و در حالت طبیعی بیشتر از ۱۵۰ تا ۱۶۰ میلی متر بارندگی در سال ندارد و اکنون میزان بارندگی آن ۹۰ تا ۱۰۰ میلی متر برآورد می شود.

وی به وضعیت بارندگی کوهرنگ اشاره کرد و افزود: این آمارها نشان می دهد که ما با پدیده ای به نام کم آبی مواجه هستیم و در کنار آن بهره برداری های زیادی صورت می گیرد و نمی‌تواند این دو عامل در کنار هم باشد و ما بتوانیم از کنار موضوع فرونشست گذر کنیم.

شهبازی به مطالعات دور سوم در دشت های اصفهان اشاره و تصریح کرد: از آنجایی که اصفهان اولین شهر کشور است که فرونشست که درون شهر نفوذ کرده است، این مطالعات را  از سال ۹۷ آغاز کردیم و مولفه های زمین شناسی اصفهان به این صورت است که تقریبا از زاینده رود به سمت شمال قابلیت فرونشست را دارد.

وی با بیان اینکه این خطر درباره تهران نیز مطرح است، یادآور شد: ولی این را می دانیم که از بزرگراه آزادگان احتمال نفوذ زبانه های فرونشست به شهر تهران کم می شود که به دلیل درشت دانه بودن دو سوم شهر تهران است، ولی در اصفهان از زاینده رود به سمت شمال، تمام شهر ریز دانه است و جایی مانند فرودگاه اصفهان با خاک‌های مساله دار شور، سدیمی و رسی زیاد مواجه است.