زورآزمایی جریان‌های سیاسی در آوردگاه تلگرام

پیام‌رسان تلگرام با وجود آنکه نزدیک به 4 سال است که در ایران فیلتر شده، همچنان یکی از پرطرفدارترین اپلیکیشن‌های ارتباطی در ایران است. این اپلیکیشن، با امکانات کم‌نظیری که در اختیار کاربرانش قرار داده، توانسته بخش اعظمی از مخاطبانش را در طول این سال‌ها حفظ کند و به یکی از مهم‌ترین و پایدارترین ابزارهای ارتباطی در جامعه ایران در این سال‌ها تبدیل شود. مطابق آخرین نظرسنجی ایسپا در مورد رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، در تیرماه سال جاری بیش از 40 درصد از شهروندان همچنان از تلگرام استفاده می‌کرده و همین امر نشان‌دهنده نفوذ این پیام‌رسان در جامعه ایران است.

جریانات سیاسی و رسانه‌های تحلیلی-خبری نزدیک به آنها نیز در طول این سال‌ها همواره برای انتقال پیام خود به جامعه، از تلگرام استفاده کرده‌اند. هر یک از نگاه‌ها سیاسی موجود در فضای سیاسی و جامعه ایران، اعم از نیروهای انقلابی و اصولگرایان، میانه‌روها و اصلاح‌طلبان و مخالفان جمهوری اسلامی و براندازان، در تلگرام رسانه نزدیک به خود را داشته و همواره کوشیده‌اند تا از طریق این بستر بر حامیان خود اثرگذار باشند. از سوی دیگر، کاربران تلگرام، مانند سایر کاربران رسانه‌های اجتماعی، ترجیح می‌دهند رسانه‌ای را دنبال کنند که بیشتر به دیدگاه و باورهای اجتماعی-سیاسی آنها نزدیک باشد. همین امر، اهمیت تحلیل کانال‌های تلگرامی و میزان رجوع به آنها را نشان می‌دهد. این کانال‌های تلگرامی که با رویکردهای سیاسی خاصی به انتشار خبر می‌پردازند، چقدر مخاطب دارند؟ مطالب‌شان چقدر دیده می‌شود و نفوذ دارد؟

تحلیل کانال‌های تلگرامی بر مبنای تعداد فالوئرهای‌شان امری فریبنده است؛ چراکه امکان خرید فالوئر جعلی همواره برای این کانال‌ها فراهم بوده و تحلیل مبتنی بر آن واقعی نخواهد بود. اما میانگین بازدیدهای مطالب یک کانال، معیار مناسب‌تری برای تحلیل اثرگذاری، نفوذ و محبوبیت آن رسانه است. بدین‌ترتیب هر چه میزان بازدید مطالب یک کانال تلگرامی بیشتر باشد، یعنی میزان نفوذ آن در میان کاربران تلگرامی بیشتر است یا آنکه رویکرد اجتماعی-سیاسی آن کانال پذیرش بیشتری دارد. به همین جهت مقایسه میانگین بازدید کانال‌های تلگرامی که دیدگاه اجتماعی-سیاسی خاصی را نمایندگی می‌کنند، می‌تواند مفید باشد. در این نمودار، 10 کانال تلگرامی از این منظر قیاس شده است.

همان‌گونه که در این نمودار نیز مشخص است، دو کانال خبری «خبری فوری» و «بی‌بی‌سی فارسی» بیشترین میانگین بازدید را در میان 10 کانالی که مورد بررسی قرار گرفته، داشته‌اند؛ امری که تا حدی به ‌دلیل ماهیت خبری این دو کانال و شناخته ‌شدن‌شان در میان کاربران تلگرامی در طول سالیان گذشته، طبیعی است. با این حال نکته جالب توجه آن است که میانگین بازدید هر دو کانال از اردیبهشت‌ماه تا بهمن‌‌ماه کاهش یافته است.

کانال «مملکته» که یکی از کانال‌های حامی براندازی است، سومین کانال پربازدید در میان کانال‌های بررسی‌ شده است؛ این کانال توانسته ‌مانند کانال تلگرامی تلویزیون ایران‌اینترنشنال - که در رده رسانه‌های حامی براندازی دسته‌بندی می‌شود- در طول ماه‌های گذشته بازدیدهای بیشتری کسب کند. به عبارت دیگر، در حالی مخاطبان کانال بی‌بی‌سی فارسی در این مدت افت کرده که مخاطب 2 کانال مملکته و ایران‌اینترنشنال رشد داشته است. مشابه همین امر برای کانال‌های دو خبرگزاری فارس و تسنیم نیز رخ داده است. مخاطبان این دو کانال نزدیک به جناح محافظه‌کار و اصولگرایان، در مدت اخیر افزایش داشته‌اند؛ حال آنکه مخاطبان کانال «خبر فوری» که نزدیک به همین جریان است، در همین مدت و در بازه زمانی مشابه، افت کرده است.

در میان کانال‌های تلگرامی اصلاح‌طلب، مخاطبان هر 3 کانال «اصلاحات‌نیوز»، «اصلاحات‌پرس» و «فردای بهتر» نسبت به گذشته رشد داشته است. هرچند تعداد مخاطبان هر 3 کانال، به وضوح از مخاطبان کانال‌های تلگرامی نزدیک به اصولگرایان و براندازان کمتر است. امری که نشان می‌دهد ضریب نفوذ رسانه‌های اصلاح‌طلب در قیاس با رقبای‌شان پایین‌تر است. کانال تلگرامی «عصر ایران» نیز که یک کانال خبری میانه‌رو به حساب می‌آید، نسبت به گذشته با افت نسبی تعداد مخاطبان مواجه شده است؛ هرچند این افت چندان محسوس نیست.

به‌طور کلی این نمودار به خوبی نشان می‌دهد که ضریب نفوذ رسانه‌های انقلابی و ارزشی و رسانه‌های برانداز و مخالف جمهوری اسلامی، از رسانه‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب -چه پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری و چه پس از آن- به مراتب بیشتر بوده است، اما رسانه‌های اصلاح‌طلب پس از انتخابات ریاست‌جمهوری توانسته‌اند تا حدودی به تعداد مخاطبان‌شان بیفزایند. هرچند باید گفت که همچنان فاصله چشم‌گیری با رقبا دارند.

نکته‌ای که در پایان باید مدنظر داشت، آن است که این تحلیل مبتنی بر داده‌کاوی، صرفا با تمرکز بر کانال‌های تلگرامی انجام شده و ممکن است میزان مخاطب این رسانه‌ها در دیگر شبکه‌های اجتماعی نظیر اینستاگرام، کاملا متفاوت باشد.

پژوهشگر شبکه‌های اجتماعی مجازی