آلودگی هوا و صدا مهمترین معضل کلانشهرها است

علی سلاجقه در نهمین همایش ملی مدیریت آلودگی هوا و صدا در دانشگاه تهران به صورت  مجازی برگزار شد، افزود: علاوه بر عوامل انسان‌ ساخت در توسعه آلودگی هوا و صدا، تغییر اقلیم و رژیم مفرط خشکسالی و طبیعت بیابانی اطراف بسیاری از شهرها و مناطق مسکونی کشور باعث افزایش محسوس ذرات با منبع گرد و غبار و در نهایت تشدید آلودگی هوا شده است. 

به گزارش ایرنا، وی با بیان اینکه در دهه‌های اخیر، اقدامات متعدد مدیریتی و اجرایی در زمینه کاهش آلودگی هوا اتفاق افتاده است، گفت: راه‌اندازی و توسعه خطوط مترو به‌ عنوان پاک‌ترین وسیله حمل‌ و نقل عمومی، ایجاد و توسعه خطوط BRT، حذف خودروهای سواری کاربراتوری با جانشینی خودروهای انژکتوری و با رعایت استانداردهای آلودگی در خطوط تولید، حذف سرب و گوگرد از بنزین و گازوییل اقدامات ارزشمندی است که می‌توان نام برد. 

سلاجقه خاطرنشان کرد: بسیاری از خدمات عمومی مانند خدمات بانک‌ها، برخی از سرویس‌های خدمات دولتی و خریدها، اینترنتی شده و توسعه قابل‌ ملاحظه‌ای در فضای مجازی یافته که در عین اثربخشی، کافی نیست و متأسفانه هنوز معضل آلودگی باعث رنجش شهروندان می‌شود.

وی ادامه داد: در چند سال اخیر، سازمان حفاظت محیط‌ زیست به‌ منظور برخورد علمی با این معضل، کلان طرحی با عنوان «سیاهه انتشار» برای شهرهای بزرگ کشور تعریف کرده که تحت نظر کنسرسیوم دانشگاه‌های برتر به اجرا گذاشته شد. این طرح از این نظر که توسط جمع قابل‌ملاحظه‌ای از پژوهشگران دانشگاهی به انجام رسید، یک تجربه موفق علمی-گروهی نیز قلمداد می‌شود. نتایج این طرح، منابع اصلی آلودگی‌ها در کلان‌شهرها را مشخص کرد و اولویت اقدامات اجرایی به‌منظور کاهش آلودگی هوا را نشان داد.

معاون رییس‌جمهوری با اشاره به نتایج این طرح، اظهار داشت: مهم‌ترین عامل آلاینده هوا در بیشتر شهرهای کشور، ذرات معلق، به‌ ویژه ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون است. بخشی از این ذرات، دارای منبع طبیعی بوده که بخصوص در شرایط وارونگی، سبب تشدید آلودگی محیط می‌شود و بخش‌های دیگر آن به خودروها و منابع ساکن مرتبط است. 

وی افزود: این تحقیق، ضمن اعمال استانداردی عمومی برای تعیین میزان آلاینده در کلان‌شهرها، مکانیسم مهم دیگری از آلایندگی، با عنوان منابع سایشی را در منظر محققان پررنگ کرد. به‌عنوان‌مثال، بیش از نیمی از ذرات تولیدی PM۲.۵ از خودروهای بنزینی در شهر تهران از چنین منبعی تولید و نشر می‌شود. این واقعیت نشان می‌دهد که توجه به منابع مختلف نشر خودروها کافی نبوده و باید به کاهش تردد آن‌ها به‌ویژه در شرایط وارونگی، توجه بیشتری شود. این منابع به لحاظ درگیری با عوامل متعدد فنی و اجرایی (به لحاظ تعدد منابع تولیدکننده و یا دست‌کم مؤثر بر تولید آن) و ارتباط تنگاتنگ زیرساخت و مدیریت شهری، کیفیت و تنوع سبد سوخت کشور و مناطق شهری، فناوری‌های موجود در وسایل منابع متحرک و ثابت، سبک زندگی و البته شرایط آب و هوایی از پیچیدگی و تنوع خاص برخوردار است که تسلط بر این منابع آلاینده را دشوار کرده و هرگونه چاره‌اندیشی مؤثر در این زمینه را در دامنه برنامه‌ریزی میان‌مدت قرار می‌دهد.

سهم حمل‌ونقل عمومی بین‌شهری به ۲۱ درصد کاهش‌یافته است

سلاجقه تصریح کرد: اگرچه طبق قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت سوخت، قرار بوده سهم خودروهای عمومی در مدت پنج سال (از سال۱۳۸۶ تا سال ۱۳۹۰) از ۴۱ درصد به ۷۵ درصد برسد، اما متأسفانه دلایل متعددی از جمله سیاست‌های قیمتی سوخت و خودرو، همواره برای تشویق استفاده از خودروی سواری در مقابل عمومی بوده و نه‌ تنها سهم ۷۵ درصدی حمل‌ونقل عمومی محقق نشده، بلکه سهم خودروهای سواری بیش از گذشته رو به افزایش است. در حمل‌ و نقل بین‌شهری هم قرار بوده در همین پنج سال سهم حمل‌ونقل عمومی از ۵۳ درصد افزوده شود اما متأسفانه سهم حمل‌ونقل عمومی بین‌شهری به ۲۱ درصد کاهش‌یافته است. 

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: اگرچه به لحاظ جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی در کشور، سیاست دولت همچنان مبتنی بر ارائه یارانه‌های سنگین به خودروهای شخصی (بخصوص در بخش تولید و سوخت) است، انتظار می‌رود در کنار آن، اعتبار عملیاتی نیز به‌ منظور توسعه حمل‌ و نقل عمومی و به‌ خصوص مترو لحاظ شود زیرا فقط با ۱۰ درصد یارانه یک سال خودروهای سواری، می‌توان همه طرح‌های در حال اجرای مترو تهران را تکمیل کرد و اثر این اقدام ارزشمند در کنترل و مهار تردد شخصی و درنهایت آلودگی هوا، محسوس خواهد بود. 

فقط با ۱۰ درصد یارانه یک سال خودروهای سواری، می‌توان همه طرح‌های در حال اجرای مترو تهران را تکمیل کرد و اثر این اقدام ارزشمند در کنترل و مهار تردد شخصی و درنهایت آلودگی هوا، محسوس خواهد بود. 

وی یادآور شد: موتورسیکلت‌ها نیز سهم قابل‌توجهی در انتشار ذرات معلق دارند اما خوشبختانه ممنوعیت تولید موتورسیکلت کاربراتوری می‌تواند در سال‌های آینده، معضل آلودگی موتورسیکلت‌ها را کاهش و در این بخش همانند خودروهای بنزینی، تحولی محیط زیستی را رقم بزند.

سلاجقه گفت: با توجه به اهمیت خودروهای دیزلی به‌ عنوان منابع اصلی انتشار ذرات، توسعه اتوبوس‌های جدید برقی (و یا حداقل گازسوز) و کاستن تردد اتوبوس‌های موجود دیزلی از جنبه‌های دیگری است که لاجرم کاهش آلودگی هوا را به دنبال دارد. تقید جدی به عمر و معاینه فنی کامیون‌ها و کامیونت‌های دیزلی که به‌ ناچار در شهر تردد می‌کنند نیز جنبه‌های عملیاتی باید داشته باشد.

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست تصریح کرد: اکنون با در دست داشتن سیاهه انتشار در کلان‌شهرها و شناسایی اقدامات کلان و راهبری در بهبود شرایط هر منطقه، می‌توان امیدوار بود که برنامه‌ریزی در مجلس شورای اسلامی، دستگاه‌های اجرایی و بخصوص سازمان برنامه‌وبودجه کشور، شوراهای اسلامی شهرها (و به‌ویژه کلان‌شهرها) به نحوی هدفمند گره‌ها و نقاط مسأله‌دار در مدیریت آلودگی هوا را مدنظر قرار دهند.

وی با بیان اینکه نگاه سنتی و مدیریت لحظه وقوع آلودگی هوا باید با نگاهی آینده محور، دانش‌محور و مبتنی بر برنامه‌ای چندلایه و چند مرحله‌ای جایگزین شود، تأکید کرد: در روش‌های مورد بررسی در اقدامات پیشنهادی، مخرج مشترک عمده راهکارها، توسعه فناوری و سرمایه‌گذاری بر به خدمت گیری دانش انباشته مراکز تحقیقاتی اعم از توسعه صنایع کاتالیست، تولید و بهینه‌سازی وسایل نقلیه برقی، بهبود فناوری محیط زیستی بکار رفته در وسایل نقلیه (در هر سطحی) و در نهایت در سطحی کلان بهبود کیفیت سوخت و بازنگری در سبد سوخت و بازار آن در کشور است.

سلاجقه تصریح کرد: دنیای امروز با رشد پلکانی فناوری‌های نرم و فضای مجازی به سبب درگیری با معضل جهانی سلامتی به نام کرونا، اهمیت بخشی صدچندان به زیرساخت نرم و فضای مجازی و توسعه خدمات غیرحضوری را الزامی کرده و با توجه به پوست‌اندازی سبک زندگی، بازگشت به عقب در این زمینه غیرممکن شده است. گرچه لزوم احتیاط به دوری از تجمعات و استفاده از وسایل نقلیه شخصی، امکان بروز و تظاهر این توسعه در کاهش آلودگی هوا را فراهم نکرد، اما اثربخشی مثبت آن وضوح صد درصد داشته و طبعاً در شرایط نرمال با لحاظ تمهیدات مدیریتی اثر خویش را بازنمایی خواهد کرد.

وی با تأکید بر لزوم برخورد آینده‌نگر دستگاه‌های ذی‌ربط با معضل آلودگی هوا، ضرورت رویکرد فناورانه و استفاده از تجربیات مدیریتی نوین در این خصوص را یادآوری کرد و از مراکز تحقیقاتی و بنیادهای سرمایه‌گذار و معاونت علمی ریاست جمهوری خواست به بخش مؤثر و تحول‌آفرین توسعه فناوری در این خصوص توجهی ویژه داشته باشند.

رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به مصوبات دولت برای کاهش آلودگی کلان‌شهرها خاطرنشان کرد: خوشبختانه با حضور وزرای مربوطه و دستگاه‌های نظارتی کشور، ۶۲ مصوبه برای مدیریت آلودگی کلان‌شهرهای کشور داشتیم که مبتنی برداده های عملیاتی بوده اند و در آن تکالیف دستگاه‌های مختلف، میزان پیشرفت هریک از این تکالیف و منابع اعتباری لازم مشخص‌شده است.

وی، مدیریت آلودگی صدا و امواج را از دیگر وظایف دستگاه‌های دولتی توصیف کرد و گفت: حتماً در  مدیریت آلودگی صدا و امواج نیز وظایف خود را انجام خواهیم داد و برای موفقیت در انجام این مأموریت دست همکاری به‌سوی همه مراکز علمی و اندیشمندان کشور دراز خواهیم کرد.  

رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست اظهار امیدواری کرد که در این همایش دو روزه بتوان نتایج و کلیدهای درخوری در بازشناسی، راهگشایی و بهبود شرایط آلودگی هوا در میان مقالات شناسایی کرد تا چراغ راهی برای ادامه مسیر باشد.