اعتماد اصلی‌ترین عنصر دوام و پایایی رسانه است

زهرا نژادبهرام، فعال سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی  برای روزنامه اعتماد نوشت: وقتی صدای رسانه‌های نوین بر تارک صفر و یک برنامه‌نویسان و کاربران اینترنت شنیده شد اولین نگرانی از دست رفتن اعتماد نسبت به رسانه‌های رسمی بود که نگارندگان و گردانندگان و... را نگران کرده بود. 

صدای رسانه‌های نوین که در دهه اول هزاره سوم کم‌کم نوای همدلی را بلند کرد امروز در دهه دوم به اوج خود رسیده است. این رسانه‌ها در تلاشی جدی با کمک فناوری توانسته‌اند عرصه‌های صوت و تصویر و نوشتار و احساسات و میزگرد و... را به نمادی عادی و همیشگی مبدل کنند.

اصطلاح رسانه نوین طیف وسیعی از تغییرات در تولید، توزیع و استفاده از رسانه را دربر می‌گیرد. مفاهیمی که برای تعریف خصوصیات اصلی رسانه‌های نوین به ‌طور کلی به‌کار می‌روند عبارتند از: رقومی بودن، تعاملی بودن، فرامتنی، مجازی، شبکه‌ای شده، شبیه‌سازی شده. نقطه افتراقی که مانویک11 (2001، ص 19-20) به عنوان ویژگی خاص رسانه نوین بدان اشاره می‌کند، «تعاملی بودن» یا «فرا رسانه بودن» آن است. و اعتماد نسبی مخاطبان را با خود همراه سازند.

براساس نظر کارشناسان اعتماد اصلی‌ترین عنصر دوام و پایایی رسانه است. در بررسی‌های پژوهشی مهم‌ترین کارکرد رسانه‌ها که اعتبار رسانه را به هم راه می‌آورد و افزایش اعتماد مخاطب را موجب می‌شود، کارکرد خبری آنهاست و اگر رسانه‌ها به عنوان واسطه‌ای صادق بین واقعیت‌ها و مردم عمل کنند، نزد مخاطب اعتبار کسب می‌کنند و مورد اعتماد خواهند بود.  همچنین اگر رسانه‌ای پیام خودش را در قالب مورد پذیرش جامعه شکل دهد، مخاطب او را خواهد پذیرفت و برایش اعتبار قائل می‌شود. در بحث اعتماد به رسانه نیز رعایت مولفه‌هایی ضروری است؛ دوری از تفاسیر یکسویه، پرداختن به رویدادها از زوایای مختلف، تغییر در نوع دروازه‌بانی، دوری از اغراق و تناقض‌گویی، پرهیز از انعکاس ابهام‌آمیز موضوعات، دوری از تحریف و سانسور.(1)

در واقع رسانه‌های نوین به تعبیر برخی اندیشمندان به عنوان جایگزین رسانه‌های سنتی ورود یافته‌اند و برخی دیگر آنها را نقطه اکمال رسانه‌های سنتی دانسته‌اند.  اما هرچه هست تلاش برای کسب اعتماد نقطه کانونی برای رسانه‌های نوین است. اما کسب اعتماد در سه عرصه شکل می‌گیرد؛ واقعیت‌گویی، تعامل (غیر انالوگ) و ارتباط مستمر در این سه حوزه رسانه‌های نوین با کارکردی افت و خیز‌دار روبه‌رو هستند. همان‌طور که می‌دانیم اعتماد به رسانه مقوله تازه‌ای نیست.

اصولا رسانه کارکردش برمبنای اعتماد است، اما نوع این اعتمادزایی در رسانه‌های نوین با سوالاتی روبه‌رو است. نقاط مثبت ارتباطی از یک‌سو و مسائل اخبار جعلی از سوی دیگر موضوعیت اعتماد به رسانه‌های نوین را نیازمند تحولی خاص کرده است. 

براساس تحقیقی در سال 94 (2) مخاطبان براساس نوع محتوا میزان اعتمادشان به رسانه‌های نوین متغیر است، مثلا برا ی اخبار پزشکی و مسائل مرتبط به آن ترجیح می‌دهند به مجلات تخصصی مراجعه کنند، اما تجربه دو سال اخیر در مساله کرونا نشان داد که این مهم نیازمند بازنگری است.  آن‌گونه که مسائل مختلف مرتبط با پزشکی (بیماری خاص کرونا) در این رسانه‌ها مورد بحث قرار می‌گرفت و روش‌های کنترل و مراقبت و پیشگیری در آن حتی از سوی مراجع پزشکی طرح می‌شد.

در این میان نکته موثر این نوع رسانه‌ها در جذب مخاطب و اعتمادزایی ارتباط مستمر است و مساله‌ای به نام زمان و مکان را در هم پیچیده‌اند. این رسانه‌ها قادرند در همه اوقات و مکان‌ها خبررسانی کنند و اطلاع‌رسانی را به معنای واقعی آن تعریف کنند. خبر در یک چشم بر هم زدن در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد و این همان رسانه است. وضعیت کرونا عامل محرکه این رسانه‌ها نیز بود. میزان استقبال از آنها و روی‌آوری رسانه‌های سنتی (رسمی) به سوی این نوع خبررسانی قابل تامل است. ظاهرا این کیفیت رسانه‌های نوین که در ابتدای فعالیت آنها با واکنش ناخوشایندی از سوی رسانه‌های رسمی روبه‌رو بود، به عرصه‌ای بزرگ‌تر برای اطلاع‌رسانی مبدل شد و اطلاع‌رسانی آن‌لاین بستر اعتماد را برای خود گسترده‌تر کرد. دو طرفه بودن رسانه‌های نوین موضوعی بود که در جذب مخاطب و اعتمادزایی مورد توجه قرار گرفت.

دور شدن از اطلاع‌رسانی یک‌طرفه و تمایل بر اثر‌گذاری بر جریان خبری بستری بود که به صورت لحظه‌ای در اختیار این نوع رسانه‌ها و مخاطبان آن قرار گرفت.  در این میان اعتماد یک راس دیگر نیز داشت و آن واقعی‌گویی بود. در این زمینه رسانه‌های نوین با دشواری روبه‌رو هستند، چراکه اگر منبع رسانه‌های نوین شبکه‌ای گوناگون اجتماعی و اخبار رسیده از برخی منابع تایید نشده باشد رویکرد اعتمادزایی را با دشواری همراه می‌کند. در این زمینه تحولاتی که منجر به دستورالعمل توییتر و فیس‌بوک در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری امریکا صورت گرفت قابل تامل است، از این رو به نظر می‌رسد به‌رغم تلاش جدی سازمان‌های رسانه‌های نوین مساله واقعیت و حقیقت هنوز در دستور کار این نوع رسانه‌ها است. برخی کارشناسان با توجه به این مساله منبع گزینی را برای خبر مثل آنچه در رسانه‌های رسمی مورد توجه بوده است را بستری برای جذب اعتماد ذکر کرده‌اند؛ امری که رسانه‌های نوین را به این سو متمایل ساخته که با ذکر منابع رسمی و معتبر در مسیر اعتمادزایی بستر مناسب‌تری را جست‌وجو کنند. از این رو است که رویکرد رسانه‌های رسمی به سوی رسانه‌های نوین توانسته این خلأ را در این عرصه تا حدود زیادی مرتفع کند اما راه همچنان باقی است!

براساس نظرسنجی رویترز (3) در سال 2021 که زیرنظر آکسفورد انجام داده در همین راستا رسانه‌هایی که از قبل روی تربیت نیروهای متخصص متمرکز بودند در بهترین موقعیت برای افزایش شهرت به واسطه کرونا قرار داشتند. با این وصف اکثر مسوولان ارشد رسانه در جهان (68درصد) در این نمونه آماری تاکید کردند اطلاعات غیرقابل اعتماد در مورد ویروس کرونا و سایر موضوعاتی که از طریق شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، به جای تضعیف آن رسانه، به تقویت موقعیت روزنامه‌نگاری کمک کرده است. 22درصد نیز معتقدند هیچ تاثیر مثبت و منفی بر رسانه آنها نداشته است و تنها 7درصد معتقدند اخبار غیرقابل اعتماد غیررسمی به اعتبار رسانه‌های رسمی آسیب زده است. این مهم موید آن است که مساله اعتماد همچنان در صدر مسائل رسانه‌ها است. به نظر می‌رسد تحول ایجاد شده در روی‌آوری رسانه‌های رسمی به پلتفرم رسانه‌های نوین از یک‌سو و تلاش این نوع رسانه‌ها برای پیشگیری از نشر فیک‌نیوزها از سوی دیگر پیوندی را میان رسانه‌های رسمی و نوین ایجاد کرده که تعارضات پیشین را به حاشیه ببرند و این عصر را به تحول رسانه‌ها و بستری برای همگرایی آنها مبدل کند!

 1- https: //www.virascience.com/paper

2- https: //www.sid.ir/FileServer/JF/4032813940406.pdf

3- https: //bino.ir/content/5511//