۷۰ درصد زنان فعال در کسب و کار اینترنتی علم روز ندارند

زهرا نژاد بهرام، فعال سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشتک با تصویب کلیات طرح صیانت در کمیسیون موجی از نگرانی برای کسب و کارهای اینترنتی که بخشی از کار‌آفرینی زنان است، حاصل شد. تصویر نگران‌کننده‌ای از باز‌پس‌گیری فرصت‌های حاصل شده از فضای مجازی برای اشتغال زنان؛ چه در تأمین درآمد خانوار و چه در قامت کمک به اقتصاد خانوار، پیش روی جامعه قرار گرفت. 

اگر اینترنت را پدیده‌ای در نظر بگیریم که بر همه ابعاد زندگی ما تاثیر گذاشته نباید از نقش آن در ایجاد کسب‌وکارهای اینترنتی غافل بود. اینترنت موجب شده بسیاری از زنان خانه‌دار نیز در فضای مجازی فعال شده و برای خود کسب‌وکاری راه بیندازند. 

۷۰ درصد زنان فعال در کسب و کار اینترنتی علم روز ندارند، اما کسب و کار‌های خانگی دارند که معمولا در حوزه‌های هنری است، مانند صنایع دستی، پوشاک، عروسک‌سازی، غذا و... پتانسیل کار ۷۰ تا ۸۰ درصد به گونه‌ای است که باید از پلتفرم اینترنت استفاده کنند. به این معنا که بسیاری از آنها در حال حاضر در فضاهای اینستاگرامی و... در حال خرید و فروش محصول هستند. بسیاری از آنها خریدوفروش کارت به کارت می‌کنند(1). 

با توجه به محدودیت‌های فرصت‌های شغلی برای زنان و بالا بودن نرخ بیکاری زنان نسبت به مردان به میزان دوبرابر در میان تحصیل‌کردگان و کاهش درآمد خانوار به دلایل متعدد ناشی از وضعیت اقتصادی کشور و نیاز به مشارکت بیشتر زنان در عرصه شغلی وجود دارد. براساس آمارهای منتشره مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری زنان جوان ۱۸ تا ۳۵ ساله با ۳.۵ درصد رشد نسبت به بهار سال گذشته به ۲۷.۸ درصد در بهار ۱۴۰۰ رسیده است(2). درهمین حال نرخ بیکاری مردان ۱۲.۱ درصد است .این مهم بیانگر آن است که زنان نه تنها در حاشیه کسب شغل قرار دارند بلکه فرصت‌های شغلی آنان محدود و تبعیض‌گرا است. 

زنان برای کاهش این کاستی به کارآفرینی روی آورده‌اند و فضای مجازی برای آنها به فرصتی برای کسب درآمد و شغل از ظرفیت‌های خانوادگی و خانه‌گری درآمده است؛ از کارهای خرد تا کلان با کمک فضای مجازی زنان فرصت آن را پیدا کرده‌اند که در تولید درآمد و معاش فعالیت کنند. بنا به گزارش اکونومیست زنان از گوشه و کنار جهان ۱۰درصد پروژه‌هایی را که مربوط به کارآفرینی در وب است را اداره می‌کنند. اما این آمار در تعدادی از کشورهای خاورمیانه به ۳۵ درصد می‌رسد(3). یعنی مساله فضای مجازی به یک تحول در عرصه اشتغال برای زنان درآمده و نه تنها درایران بلکه در جهان این مساله مورد توجه آنها قرار گرفته است.  در واقع کسب و کار اینترنتی از نظر ایجاد شغل، نوآوری در عرضه محصولات یا خدمات، موجب تنوع و دگرگونی زیادی در اجتماعی و اقتصاد می‌شود. این در حالی است که یکی از اهداف مهم برنامه‌های توسعه کشور، تلاش برای کاهش معضل بیکاری است. 

زنان تقریبا نیمی از استفاده‌کنندگان اینترنت را در کشور تشکیل می‌دهند و وضعیت اشتغال زنان مطلوب نیست. براساس برخی آمارها با شیوع بیماری کرونا و قرنطینه شدن شهرها مساله بیکاری زنان بیش از گذشته بر جامعه فشار وارد کرد آنگونه که به گفته مرکز آمار در بهار 1400 میزان از دست رفتن شغل زنان در این دوره که عموما در حوزه خدمات فعالیت داشتند به 9 برابر مردان رسیده است(4). بااین شرایط و توجه به این مهم که فقر جنسیتی شده است. افزایش میزان زنان سرپرست خانوار، تبعیض در فرصت‌های شغلی، تبعیض در سطح درآمد و دریافت دستمزد شاخص‌های اصلی زنانه شدن فقر است. طبق آمارهای مرکز آمار ایران (نتایج گزارش هزینه و درآمد خانوار) در سال۱۳۹۸ که آخرین آمار هزینه و درآمد منتشر شده، از ۲۵میلیون و ۶۸۵هزار سرپرست خانوار در کشور، ۳میلیون و ۵۱۷هزار نفر از آنان را زنان تشکیل می‌دادند. نکته قابل‌تامل دیگر اینکه، از همان۳.۵میلیون زن سرپرست خانوار نزدیک به ۱.۵میلیون نفر از آنان را زنان خودسرپرست (خانوار یک‌نفره) تشکیل داده است. به‌عبارتی، از کل سرپرستان خانوار در کشور حدود ۱۳.۷درصد آنان زن هستند و از کل سرپرستان خانوار زن، حدود ۴۱.۵درصد از آنان خودسرپرست و تنها زندگی می‌کنند. (همان)  بااین نگاه فضای مجازی و اشتغال دراین فضا برای زنان راهی برای گریز از این چرخه بود .با محدود شدن فضای مجازی و تصویب طر‌ح‌هایی که اشتغال زنان را هدف گرفته گذشته از مسائل مربوط به اطلاع‌رسانی و... به نظر می‌رسد نمایندگان انقلابی فراموش کرده‌اند که مساله فقر ابر چالشی است که دامنگیر زنان شده است. آنان برای تامین هزینه‌های خانوار و برای موثر بودن نیازمند کارآفرینی در فضای مجازی هستند و سلب این امکان از آنها مهر تایید بر گسترش فقر است. نرخ بالای بیکاری و پایین بودن دستمزدها و افزایش سرسام‌آور هزینه‌های زندگی، زنان را در چالشی گرفتار کرده است که فضای مجازی را به عنوان یک مفر برای آن می‌دیدند. تصویب کلیات این طرح که بیشتر سویه غیراجتماعی و غیر اقتصادی دارد زنان را هدف گرفته تا آنها را بیش از پیش در بستر فقر گرفتار کند.

حال که زنان بدون حمایت مراجع رسمی توانسته‌اند فرصت‌های کسب و کار سالم و خانگی را برای خود فراهم کنند با تصویب چنین طر‌ح‌هایی حداقل‌هایی را آنها سلب می‌کنند .این مهم در کنار بستر‌سازی فضای مجازی برای زنان در کسب اطلاعات، به اشتراک گذاشتن داشته و کسب هویت اجتماعی قابل تامل است .زنان با اتکا به این فضا توانسته‌اند بسیاری از مهارت‌ها و تجارب را در زندگی فردی و اجتماعی کسب کنند و قطع چنین ارتباطی یقینا جامعه را دچار بی‌نشاطی و نوعی سرخوردگی خواهد کرد. 

فناوری ابزار، بستر لازم را از نظر فنی به وجود خواهد آورد تا دسترسی به دانش جهانی میسر شود و از این طریق خلاقیت، پویایی، نوآوری و رفاه و آسایش در امور روزمره خانواده‌ها افزایش یابد. فناوری پیشرفته سبب خواهد شد تا ارتباطات مناسب و ارزان قیمت برای همگان فراهم شده و دسترسی به حجم بزرگی از اطلاعات و تجربه‌های هر لحظه و در هر جا فراهم شود. دور کردن زنان و محروم ساختن آنان از ا‌ین فرصت یعنی کاهش تجربه و دانش که در بلندمدت فشار زیادی را به جامعه تحمیل خواهد کرد.سازمان‌ها و دستگاه‌های تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز باید نسبت به این مهم با رویکردی متفاوت روبه رو شوند؛ فناوری درابتدا شاید نگران‌کننده باشد اما اصلی است که زندگی نیازمند آن است و کیفیت زندگی با ورود فناوری بستری مطلوب‌تر را برای حیات بشری فراهم می‌کند .تلفن هوشمند، اینترنت، شبکه اجتماعی و .... جملگی بستری برای رشد و تحول انسانی هستند با آنها دوست باشیم و آنها را علیه خود و جامعه ندانیم. بیایید با تصمیم‌گیری‌های عجولانه فرصت‌ها را از جامعه و زنان سلب نکنیم!

1- https: //plus.irna.ir/news

2- https: //www.isna.ir/news/

3- https: //www.aftana.ir/fa/doc/news/

4- https: //women.gov.ir/fa/news/