عوامل اقبال به رسانه‌های نوین چه بوده است؟

زهرا نژادبهرام، فعال سیاسی اصلاحطلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: با ورود اینترنت به جریان اطلاع‌رسانی و تصویر‌سازی نوین از ارتباطات و شکل‌گیری رسانه‌های نوین این سوال اذهان بسیاری از کارشناسان و علاقه‌مندان به حوزه رسانه را تحت تاثیر قرار داد که آیا کژکارکردی رسانه موجب اقبال به سوی رسانه‌های نوین شده است یا آنکه این رسانه‌ها ظرفیت‌هایی را در اختیار دارند که امکانش برای رسانه‌های جریان اصلی وجود نداشت؟

این سوال کلیدی‌ترین و در عین حال راهگشا‌ترین مساله برای جریان اطلاع‌رسانی نوین است!

در تحقیقی آمده است که رسانه‌های نوین به‌خودی‌خود سبب تغییر نظام رسانه‌ای ایران نشده‌اند؛ بلکه به‌ دلیل نقش پررنگ دولت و غیرحرفه‌ای بودن در پس‌زمینه مهندسی فرهنگی و رواج فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات، این دگرگونی رخ داده و رسانه‌های نوین تشدیدکننده این وضعیت بوده‌اند. در نظام رسانه‌ای ایران، فعالان نظام سیاسی ــ اقتصادی و مردم به‌ دلیل اختلال در کارکرد رسانه‌های جریان اصلی به  سوی رسانه‌های نوین رفته‌اند اما این رسانه‌ها نتوانسته‌اند به‌طور کامل جانشین رسانه‌های جریان اصلی شوند و نوعی از جا دررفتگی در شبکه رسانه‌های ایران به وجود آمده است. (1) 

در تحقیقی دیگر(2) پژوهشگران این نظریه را به دست آورده‌اند که رسانه‌های جریان اصلی به دلیل ظهور فناوری تضعیف نشده‌اند، بلکه به دلیل دخالت دولت و ضعف حرفه‌ای در این شرایط قرار گرفته‌اند . به نظر آنها رسانه‌های سنتی در مسیر ضعف قرار داشتند و ظهور فناوری‌های جدید عامل تشدید‌کننده در این حوزه بوده است. با این وجود به نظر می‌رسد تحولات عرصه مطالبات و انتظارات مردم شاید از اصلی‌ترین مسائل برای روی آوری به سوی رسانه‌های نوین در ایران و جهان بوده است .سرعت اطلاع‌رسانی در کنار خروج از تک‌گویی و توسعه با هم‌گویی و گفت‌وگومحوری از اساسی‌ترین کلیدواژه‌های برجسته شدن اقبال مردمی نسبت به این نوع رسانه‌هاست .فناوری کلیدواژه برجسته در شکل‌گیری این دو ویژگی شده، اما این فناوری به  تنهایی برای اقبال مردمی کافی نبوده است!چراکه رسانه‌های جریان اصلی نیز تا حدودی از این ظرفیت برای دوام و بقای خود استفاده کرده‌اند! آنچه بیش از هر چیز رسانه‌های نوین را فعال ساخته «مردمی بودن» و نیازی بود که رسانه‌های جریان اصلی به دلایل متعدد اقتصادی، سیاسی و... قادر به تامین آن نبودند و آن دریافت اطلاعات کامل به دور از حاشیه‌های احتمالی سیاسی، اقتصادی و... بود. در اختیار داشتن ابزار رسانه برای همه و اطلاع‌رسانی سریع و فوری چیزی نیست که جریان اصلی رسانه قادر به تامین آن باشد!  ساختار بروکراتیک و ساعت کاری سازمان‌های رسانه‌ای و تامین خواسته‌های مالکین این امکان را از آنها گرفته است؛ لذا جریان رسانه‌های نوین از همین نقطه شروع به رشد کرده و تسری یافت . در این میان ضعف حرفه‌ای نیز بخشی از این مهم بود که برگرفته از ساختار اداری و سازمانی حاکم بر رسانه‌های جریان اصلی بود! به نظر می‌رسید سازمان رسانه‌ای شبیه سایر سازمان‌های رسمی که ساعت کاری و شرح وظایف خاص و... کار می‌کنند و این برای مردم و مخاطبان قابل پذیرش نبود! در این میان مساله مهم دیگر خواست کنشگری مردم است ! مردم می‌خواهند در جریان تولید و انتشار خبر مشارکت داشته باشند و این مهم تنها از طریق این نوع ابزارها قابل انجام است !

این مهم حتی در تحولات سیاسی کشورها نظیر انقلاب عربی یا بهار عربی یا تحولات کودتای اخیر در ترکیه یا حتی در جریان تهاجم اخیر روسیه به اوکراین قابل مشاهده است.  در این نوع تحولات سیاسی و حتی نظامی جریان رسانه‌های نوین بستری برای کنشگری جمعی شهروندان شده بود و حتی رهبران سیاسی از طریق این رسانه‌ها در عرصه تعاملات وارد شده‌اند یعنی آنها نیز برتری این رسانه‌ها را به دلایلی که پیش‌تر ذکر شد، باور کرده‌اند! به نظر می‌رسد جدا شدن از زمان و مکان دراین نوع رسانه‌ها بستری برای کنشگری فعال شهروندان ایجاد کرده است که این مهم بخشی‌اش مربوط به کژکارکردی رسانه‌های جریان اصلی در پاسخگو نبودن به نیاز مخاطبان و تحت تاثیر مسائل اقتصادی و مالکیتی بوده و بخشی ناشی از رشد فناوری و دسترسی عمومی به آن بوده است ! نکته جالب در این اقبال مردمی به رسانه‌های جدید تفاوت دیده و انگاره‌های مردم نسبت به آن است، بر اساس پیمایشی در تهران در استفاده از رسانه‌های نوین و جریان اصلی پژوهشگران دریافتند که استفاده از جریان‌های اصلی رسانه نظیر خبرگزاری و تلویزیون، رادیو، روزنامه، در میان افرادی با ویژگی‌های شخصی متفاوت چندان تفاوتی ندارد، اما افراد با تحصیلات بالاتر و سن پایین‌تر تمایل به استفاده از رسانه‌های نوین دارند . این مهم نشان داده که استفاده از این نوع رسانه‌ها در میزان و زمان استفاده از رسانه‌های جریان اصلی تاثیر گذاشته و آنها را کم کرده است.  در این میان توجه به این نکته نیز حایز اهمیت است که رسانه‌های نوین از فرآیند کسب مجوز رسانه‌های جریان اصلی در ایران کاملا جدا هستند، چراکه این نوع رسانه‌ها برای فعالیت باید مجوز بگیرند و... اما رسانه‌های نوین در بستری آزادانه‌تر فعالیت می‌کنند و از مسائل بروکراتیک فاصله دارند لذا در توزیع و انتشار پیشگام‌تر هستند.