روز بازارهای شهری فرصتی کم‌نظیر برای کاهش دغدغه اشتغال زنان

زهرا نژادبهرام، فعال سیاسی اصلاح طلب طی یادداشتی برای روزنامه اعتماد نوشت: روز بازارهای شهری فرصتی کم‌نظیر برای کاهش دغدغه اشتغال زنان و بستری متنوع برای تعامل و سرگرمی و ارتباط است. در گذشته تاریخی کشور معمولا روستاییان محصولات خود را در روزهایی خاص به سوی شهرها روانه و خیابان یا جای خالی از شهر را برای فروش محصولات خود انتخاب می‌کردند که کم‌کم به روز بازار معروف شد .این شرایط همچنان در بسیاری از شهرهای کشور ازجمله شهرهای شمالی قابل مشاهده است. 

اما استفاده از این ظرفیت بومی در کشور در شهرهای بزرگ می‌تواند بستری برای عرضه محصولات یا ارایه خدمات از سوی زنان برای علاقه‌مندان و شهرنشین‌ها باشد. شهرداری تهران معمولا در ایام عید نوروز با استفاده از فضاهای موجود شهر با تدارک دیدن آنها با رویکرد ساماندهی دستفروشان این بازارهای موقت را تدارک می‌دید.

در این بازارها با ایجاد غرفه‌هایی جهت ارایه محصولات دستفروشان فرصت‌های محدودی برای علاقه‌مندان به خرید و فروشندگان فراهم می‌شد. با این سبقه به نظر می‌رسد می‌توان از این تجربه جدید و بومی در کشور برای گشایش بستر اشتغال زنان بهره گرفت. انتخاب یک روز در هر محله برای برپایی روز بازار قادر است بستری از نشاط محلی و بستری جهت اشتغال فراهم کند. یادآور می‌شود که این بازارها جدا از ظرفیت اقتصادی بستری برای تعامل و گفت‌وگو و ارتباطات اجتماعی است، تنوع خریداران و فروشندگان در این بازارها قادر است نوعی نشاط شهری را نیز در محلات فراهم کند.

روز بازارهای محلی در واقع نهادهایی سنتی هستند که به دلیل رابطه تعاملی میان خریداران و تولیدکنندگان جای خود را در بستر شهرهای کوچک و بزرگ باز کرده است، اما در شهرهای بزرگ هنوز این مفهوم نتوانسته بستر لازم را به دست آورد! اصولا فضایی به نام «روز بازار» که تعاملات اجتماعی را در بستر خود پذیرا شده و به عنوان نوعی سازه موقت و در عین حال ریشه‌دار بدون آنکه ظرفیت تازه تجاری در شهر ایجاد شود، تبلور فرصت و نیاز و تقاضاست.

تجربه جهانی نشان داده شادی و نشاط در هر جامعه انسانی با رونق اقتصادی رابطه مستقیم دارد و هر چه رونق بیشتر باشد، احتمال شاد بودن شهروندان بیشتر است. از این‌رو روز بازارها با بازتولید نشاط و عرضه محصولات با قیمت‌های نسبتا کمتر قادرند شور و شعف را نیز میان شهروندان تسری دهند .

در تحقیقی در سال 91 بر جمعه بازار لنگرود(1) عنوانی به نام پارکبازار تعریف شد که بستر‌سازی برای روز بازارها را در فضای سبز شهری تعریف می‌کرد. پدیده‌ای جدید در عرصه شهر و برنامه‌ریزی شهری که در آن، بازار و فضاهای تجاری در درون مجموعه‌ای بزرگ‌تر، متشکل از پارک و فضاهای سبز تفریحی واقع شده است. به نظر این تحقیق جمعه پارکبازار با وجود برخی شباهت‌ها با بازارهای سنتی، تفاوت‌های اساسی و آشکاری نیز با این بازارها دارد. همچنین بین دو متغیر، میزان رضایتمندی مردم از بازارهای سنتی و تعداد دفعات مراجعه آنها به جمعه پارکبازار، رابطه معنادار و معکوسی حاکم است و این بدان معناست که با کاهش میزان رضایتمندی مردم از بازارهای سنتی، شمار دفعات مراجعه آنها به جمعه پارکبازار افزایش می‌یابد. مجموع این عوامل حاکی از آن است که جمعه پارکبازار، به سبب ویژگی‌های ارزشمند خود می‌تواند نویدبخش الگویی نوین برای به‌روز شدن بازارهای سنتی و پیشرفتی مطابق با انتظارها و نیازهای زمان باشد. این تحقیق با تاکید به میزان رضایتمندی که به دلیل شرایط حاکم بر اقتصاد کشور و جراحی اقتصادی با نوعی گرانی زایدالوصف در محصولات روبه‌رو هستیم، عنصر قابل تاملی است .شکل‌گیری این نوع بازارها در شهرها از منظر این تحقیق برای شهروندان با اهمیت شناخته شده است .

در همین ارتباط با توجه به نرخ بیکاری دوبرابری زنان تحصیلکرده نسبت به مردان شکل‌گیری این روز بازارها می‌تواند سهم بزرگی در تامین هزینه‌های زنان داشته باشد، به خصوص زنان خودسرپرست و سرپرست خانوار که امروز با دشواری‌های زیادی روبه‌رو هستند .این نوع اشتغال تامین فرصت‌های شغلی بدون سرمایه‌گذاری‌های کلان است که با استفاده از ظرفیت‌های شهری بستری برای رونق اقتصادی و ارتقای درآمد خانوار را فراهم می‌کند. نگاهی به آمار ایسنا از جمعیت شاغلان زن و مرد شاید بتواند ضرورت این مهم را برای گروهی از زنان که مایل به ارایه این نوع فعالیت‌ها هستند، تبیین کند. بر اساس آمار(2) در پاییز امسال از بین ۲.۳ میلیون نفر بیکار، بیش از ۱.۶ میلیون نفر مرد هستند که حدود ۸۵ هزار نفر از تعدادشان کم شده و نرخ بیکاری آنها ۰.۵ درصد کاهش داشته است.تعداد زنان ۱۵ ساله و بیشتر بیکار در پاییز امسال هم بیش از ۶۵۳ هزار نفر گزارش شده که با کاهش ۴۷۰ هزار نفری همراه بوده و کاهش نرخ بیکاری آنها را به ۰.۲ درصد رسانده است. همچنین از بین جمعیت شاغل، بیش از ۲۰ میلیون نفر مرد هستند که تعدادشان نسبت به پاییز پارسال ۳۱۷ هزار نفر اضافه شده است. سهم زنان از جمعیت شاغل نیز حدود ۳.۵ میلیون نفر است که از تعدادشان حدود ۱۹۵ هزار نفر کم شده است. بر اساس این مهم فرصت‌های شغلی برای زنان نیازمند ارتقاست و این منوط به توسعه اقتصادی کشور و عبور از تعاریف جنسیتی در فرصت‌های شغلی است، اما در کوتاه‌مدت می‌توان ظرفیت‌های خاصی را برای آنها تدارک دید که روز بازارها شاید بخشی از آن باشد .مدیریت شهری با کمک اداره کل بانوان شهرداری و نهادهای مرتبط می‌تواند این فرصت را برای زنان شهر تهران تدارک ببیند!

1- https: //jhgr.ut.ac.ir/article_36141_0e681b5ed53484ab2ca89ef366719f7f.pdf

2- https: //www.isna.ir/news/