پشت‌پرده آتش‌سوزی‌های سریالی تالاب انزلی

روزنامه شهروند نوشت: جانش را به آتش سپرده‌اند. آتشی که قبل از این هم بارها جانش را سوزاند تا دودش به آسمان بلند شود. آتش طعم این‌بار بیش از 7 هکتار از اراضی تالاب را به خاکستر نشاند. هرچند در هرم گرمای تیرماه هم بیش از ده‌ها هکتار از اراضی تالاب خاکسترنشین شدند.

آتش‌ صبح آدینه را انتخاب کرده بود برای تلخ‌کردن کام تالاب. آتشی که از قسمت مرکزی تالاب شروع شد و نقشه رسیدن به اطراف را در سر پروراند. شعله‌های سرخ و آبی تالاب را تسخیر کردند، خبر به مدیریت بحران رسید و دستگاه‌های خدمات‌رسان محیط‌زیست، منابع طبیعی، آتش‌نشانی و سپاه خودشان را به منطقه رساندند.

بیش از 24ساعت از خاکسترنشینی تالاب می‌گذرد و برآوردها از درگیری بیش از 40هکتار از اراضی تالاب می‌گویند. آتشی که چندمین‌بار در سال‌های اخیر است که به جان تالاب می‌زند تا کام دل سودجویان را برآورده کند.

اولین آتش‌سوزی 1401 به 31تیر ماه برمی‌گردد. آتشی که حدود 15هکتار از این تالاب را سوزاند. سال 1400 هم برای تالاب انزلی خوش‌یمن نبود. در سالی که گذشت بخش وسیعی از نیزارهای روستاهای شانگهای پرده، روستاهای طالب‌آباد، لیجارکی و منطقه چراغ پشتان انزلی طعمه آتش شدند. آتش‌هایی که پشت‌پرده‌شان چیزی جز تصرف اراضی برای سودجویان نبود.

سال 98 هم حدود 10 هکتار از نیزارهای تالاب انزالی توسط سودجویان به آتش کشیده شد. تالاب انزالی؛ تالابی بین‌المللی با مساحتی حدود 20هزار هکتار که از  شمال به انزلی، از جنوب به صومعه‌سرا، از شرق به رخمام، از جنوب‌شرقی به رشت و از غرب به کپورچال و آبکنار انزلی می‌رسد.

«اغلب این آتش‌سوزی‌ها توسط همسایگان رخ می‌دهد.» آتش را به جان تالاب می‌اندازند تا کمی زمین کشاورزی‌شان عریض‌تر شود. گاهی اوقات هم آتش به امید پا گرفتن دکه یا مغازه‌ای کوچک در مسیر به جان تالاب می‌افتد. «ریشه این مسأله در وضعیت نامناسب اقتصادی اهالی است.»

آتش‌زدن تالاب ریشه در وضعیت نامناسب اقتصادی اهالی دارد

آتش طمع  این‌بار هم به جانش افتاده برای سود بیشتر. صبح آدینه، هُرم گرما تالاب را به کامش کشید تا آسمان انزلی سیاهی را به خود ببیند. «این آتش هرازگاهی گریبان تالاب را می‌گیرد.» به گفته مدیرعامل جمعیت زنان و حافظ محیط‌زیست گیلان این بلایی است که گاهی اوقات عرصه‌های جنگلی را هم به کام خود می‌کشد.

تالاب در همسایگی‌اش روستاهایی را به خود می‌بیند. جامعه محلی که تالاب تفرجگاهی است برایشان. هرچند طی شبانه‌روز شاهد رفت‌وآمد اهالی بوده از روستایی به روستای دیگر. به باور تهمینه شمشادی حال ناخوش کشاورزی و اقتصادی به راه انداختن این آتش‌سوزی‌ها دامن می‌زند. «وضعیت کشاورزی و اقتصادی اهالی اصلا خوب نیست. آتش‌زدن‌های تالاب آسیبی است که نیاز به واکاوی دارد.»

شمشادی معتقد است مسئولیت‌پذیری و تعهدات محیط‌زیستی پایین است و باعث شده این اتفاقات تکرار شود. «باید تنها خون گریه کرد.» مدت‌هاست تالاب، آب روزهای دور را به خود نمی‌بیند و این فرصتی شده برای همسایگان نانجیبش. «اغلب این آتش‌سوزی‌ها توسط همسایگان رخ می‌دهد.» آتش را به جان تالاب می‌اندازند تا کمی زمین کشاورزی‌شان عریض‌تر شود. گاهی اوقات هم آتش به امید پا گرفتن دکه یا مغازه‌ای کوچک در مسیر به جان تالاب می‌افتد. «ریشه این مسأله در وضعیت نامناسب اقتصادی اهالی است.»

خشک‌شدن تالاب، هوس وصل کردن زمین تالاب به بیجارشان را در دل برخی اهالی انداخت خشک‌شدن تالاب، هوس وصل کردن زمین تالاب به بیجارشان را در دل برخی اهالی انداخت

هرازگاهی آتش هوس می‌کند به جان تالاب بزند. «اغلب این آتش‌سوزی‌ها عمدی است.» آتش‌سوزی‌ها از دیرباز زمانی به جان جنگل می‌افتند و زمانی به جان تالاب. به گفته مدیرعامل جمعیت زنان و حافظ محیط‌زیست گیلان از وقتی اهالی به یاد دارند آتش به جان تالاب می‌افتاده آن هم به عمد. «به غیر از ساکنان حاشیه تالاب، عرصه‌های جنگلی هم بارها شاهد آتش‌سوزی‌های عمدی بودند. جنگل‌ها اغلب در بالادست طعمه این تخلف می‌شدند.»

خشک‌شدن تالاب هم دردی بود بر دردهای دیگرش. خشکی که به تالاب انزلی زد همسایگان هوس کردند به عریض‌کردن زمین‌هایشان. «خشک‌شدن تالاب زمینه‌ساز طمع بیشتر برخی از اهالی شد. عمق آب تالاب که پایین آمد برخی هوس کردند به وصل کردن زمین تالاب به بیجارشان.»

به گفته شمشادی اداره کل منابع طبیعی و حفاظت از محیط‌زیست با کمبود نیرو دست به گریبان‌اند. «منطقه هم در عرصه محیط‌بان و هم جنگلبان با کمبود نیرو روبه‌رو است.» حرف از محیط‌زیست که به میان می‌آید فرقی ندارد کجای مرزهای جهانی ایستاده باشی، مسئولیت اصلی به دوش مردم است. «متاسفانه ما در منطقه دچار تعارضی هستیم. اهالی به‌جای حفاظت از محیط‌زیست گاهی اوقات به آن ضربه می‌زنند.»

محاکمه کنیم، به وثیقه بسنده نکنیم

علفزارهای اطراف انزالی آتش را به جان می‌خرند از سر ناچاری. «این آتش‌سوزی‌ها را به راه می‌اندازند تا پوشش گیاهی اطراف تالاب از بین برود.» به گفته مه‌لقا کاشفی،  فعال محیط‌زیست اغلب این افراد بعد از آتش‌سوزی از جنگل‌ خاک می‌آورند برای اضافه‌کردن زمین‌شان. «این افراد برای محیط‌زیست شناخته‌شده‌اند.»

اخبار از دستگیری فرد خاطی آتش‌سوزی روز آدینه می‌گویند. فرد خاطی که با مدارک به مراجع واگذار شده است. «بحث اصلی بر این است که اغلب این اتفاق تکرار می‌شود، اما فرد خاطی با وثیقه آزاد می‌شود.» وثیقه آزادی این امکان را فراهم می‌آورد برای تکرار دوباره آتش‌سوزی‌ها. «مشکل اینجاست که افرادی که با وثیقه آزاد می‌شوند، اغلب این کار را تکرار می‌کنند. اگر این خاطی‌ها محاکمه شوند این مسأله تکرار نمی‌شود.»

آتش‌زدن جنگل یا تالاب آن هم به عمد یعنی تخلف. «در قوانین هم آتش‌سوزی عمدی جرم محسوب می‌شود. اگر این افراد محاکمه قضائی شوند، قطعا این آتش‌سوزی‌ها به حداقل می‌رسند.» به باور کاشفی آتش‌سوزی‌های عمدی نیازمند این است سازمان محیط‌زیست ورود پیدا کند. «این متخلفان افراد ساده‌ای نیستند. خاک جنگل را شناسایی کرده و به‌راحتی به منطقه آتش‌‌زده منتقل می‌کنند. آتش‌سوزی‌های عمدی به همین راحتی هم نیست. اغلب این افراد سلسله اقداماتی انجام می‌دهند تا به خواسته‌شان برسند.»

این فعال محیط‌زیست معتقد است این افراد کارکشته‌اند و به‌راحتی تقصیر را به گردن افراد دیگری می‌اندازند. «این افراد حتی از خلأهای قانونی هم به نفع خود بهره می‌برند.» قبل از این هم میانکاله، آشوراده و … در آتش طمع سوختند. «محیط‌بانان تعدادشان کافی نیست و همین مسأله باعث شده اتفاقاتی را شاهد باشیم که آستین بر تخریب سرزمین بالا زده‌اند.»

عمدی یا غیرعمدی بودن آتش‌سوزی در دست بررسی است

محیط‌زیست، منابع طبیعی، فرمانداری، آتش‌نشانی، هلال‌احمر، سپاه و بسیج پای کار آمدند. بامداد روز آدینه بود که نیزارهای تالاب انزلی آتش به جان‌شان افتاد. به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گیلان این حریق در منطقه چراغ‌پشتان رخ داد. حمزه عشوری به از حضور همه دستگاه‌ها، پیگیری‌های مجدانه ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و استاندار گیلان می‌گوید. «برای اطفای حریق سه بالگرد از تهران به محل حادثه فرستاده شد.»

به گفته عشوری مهار آتش در این منطقه مشکلات و موانعی به خود می‌دید. «مهار آتش به علت عدم‌دسترسی به محل آتش‌سوزی با مشکل مواجه شده بود.» به گفته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست گیلان  در عملیات اطفای حریق سه فروند بالگرد هم از استان‌های همجوار به محل اعزام شد. «آتش‌سوزی خارج از مناطق چهارگانه سازمان و در محدوده تالاب انزلی در منطقه چراغ‌پشتان واقع شده است.»  او ادامه داد: «با توجه به اهمیت موضوع نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست گیلان در حال آماده‌باش کامل برای پایش منطقه‌اند. عمدی یا غیرعمدی بودن آتش‌سوزی در تالاب بین‌المللی انزلی در دست بررسی است.