انگیزه خوانی نه ممکن است و نه مفید

«انگیزه‌خوانی جمعی» عنوان یادداشت عباس عبدی برای روزنامه اعتماد است که در آن آمده: آقا محمد کوکب در نقد یادداشت بنده تحت عنوان «کلید معمای پوشش» مطلب کوتاهی را مرقوم فرموده‌اند که در روزنامه اعتماد 27/2/1402 منتشر شد. طبعا خوانندگان محترم آن را می‌خوانند و داوری می‌کنند ولی از باب احترام به ناقد، چند کلمه‌ای هم تقدیم می‌کنم. ایشان یادداشت بنده را متضمن آن دانسته که به جای نقد اندیشه، انگیزه خوانی کرده‌ام و انگیزه مخالفت با این نوع پوشش را سیاسی دانسته‌ام. در هر دو مورد توضیح کوتاهی می‌دهم. درباره نقد اندیشه، طبعا جایش در این یادداشت نبوده و می‌توان به یادداشت‌های دیگرم در روزنامه اعتماد مراجعه کرد که کم هم نیست و قرار نیست که در هر یادداشتی به این مساله پرداخته شود. 

درباره انگیزه خوانی باید گفت که هیچ کس نمی‌تواند انگیزه فرد معینی را بخواند، حتی اگر همان فرد انگیزه خود را اعلام کند هم قابل قبول نیست، چراکه همه مدعی‌اند برای خدا یا خدمت به مردم کار می‌کنند، بنابراین انگیزه‌خوانی نه ممکن است و نه مفید. فراتر از سطح فردی و در سطح جمعی این کار از طریق تحلیل شدنی است. در این شیوه هیچ فرد خاصی به انگیزه معینی متهم نمی‌شود، بلکه در مجموع و میانگین آنها یک انگیزه منتسب می‌شود حتی ممکن است خودشان هم آگاه به آن انگیزه نباشند و به نوعی انگیزه‌تراشی کنند. این مساله در حرکات جمعی که واجد هیجانات و تنش‌هاست، برجسته‌تر است. مثلا کسی معترض وضعی می‌شود، بیش از دیگران اعتراض می‌کند، انگیزه او چیست؟ خدمت مردم، ارتقای جایگاه اجتماعی یا حتی زد و بند پشت صحنه...؟ ما نمی‌دانیم. ولی انگیزه جمع بزرگی که اعتراض می‌کنند، قابل شناخت است البته این بدان معنا نیست که همه آنها دارای انگیزه یکسانی هستند، بلکه به معنای اکثریت است. به‌علاوه تحلیل انگیزه‌خوانی جمعی باید مستدل باشد.  

در یادداشت بنده دلایل این را توضیح داده‌ام و شقوق گوناگون را رد کرده‌ام از‌جمله انگیزه شرعی و اخلاقی را با استدلال رد کرده‌ام و تنها موردی که مانده همان وجه سیاسی است. برای نقد آن باید جزییات این استدلال را رد کرد نه اینکه گفت فلان فرد انگیزه سیاسی ندارد و فقط شرعی است. 

در ضمن عدم برخورد با بی‌حجابی هم به منزله تایید آن از سوی شما یا هیچ کس دیگری نیست، بنابراین عدم برخورد با شراب‌خواری هم در کشورهای دیگر هم به منزله تایید شرب خمر نیست. این نشان می‌دهد که متن یادداشت بنده با دقت کافی خوانده نشده است. عدم برخورد با هیچ فعلی نشانه تایید آن نیست. این برداشت ناشی از ذهنیتی است که گمان می‌کند اگر برخورد نکند نشانه تایید است. این ذهنیت غلط است. برخورد با رفتار مردم نیازمند منطقی فراتر از تایید و رد آن است.

امیدوارم این توضیح کوتاه کافی باشد.