هتل ولنجک و استادیوم روی گسل زلزله فعال تهران ساخته شده‌اند

«هتل ولنجک و لزوم قانون حریم گسل‌های فعال» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم مهدی زارع است که در آن آمده: در این روزها خبر ساخت بناهای مهم از قبیل هتل بلندمرتبه ولنجک روی گسل فعال شمال تهران و ساخت استادیوم در حریم خطرناک زمین‌شناختی در جنوب تهران بیش از پیش نشان می‌دهد که نیاز به قانون حریم ممنوعیت و تعیین تکلیف ساخت و ساز - یا ممانعت از آن- در حریم گسل‌های فعال وجود دارد. در سوابق موضوع از گذشته تا امروز می‌توان نیاز به چنین قانونی را مشاهده نمود. در 21 مهر 1399 سیزدهمین نشست شورای عالی شهرسازی و معماری ایران با حضور، وزیر راه و شهرسازی، رییس شورای اسلامی شهر تهران، شهردار تهران، رییس ستاد مدیریت بحران کشور، برگزار شد. «... تهیه و تدقیق نقشه گسل‌های شهرهای تهران، کرج، تبریز، مشهد، زنجان و کرمان در محدوده شهری و حاشیه ۳۰ کیلومتری آن و تعیین حریم آنها در مقیاس «یک‬ دو‬ هزارم‬» انجام و ارایه و مقرر شد مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به عنوان مجری طرح طی ۲ ماه آینده ضوابط ساخت و ساز در این نواحی را ابلاغ کند. همچنین مقرر شد ایجاد ساختمان‌های بلند به‌صورت موردی و نقطه‌ای ممنوع شود و طرح پیشنهاد و ضرورت آن تنها در قالب محور و پهنه ارایه شود. شورای عالی شهرسازی نقشه حرایم گسل‌ها را متعاقبا منتشر خواهد کرد...» در امریکا و ایالت کالیفرنیا مناطق گسل زلزله در قانون منطقه‌بندی گسل‌های فعال - قانون آلکوئیست-پریولو Alquist-Priolo مشخص شده است. هدف این قانون کاهش تلفات ناشی از گسیختگی سطحی است. کالیفرنیا این قانون را پس از زلزله مخرب 1971 سن فرناندو (با بزرگای 6.6) مصوب کرد که با گسیختگی‌های سطحی گسترده‌ای همراه بود که به سازه‌های متعدد آسیب رساند. یک گسل فعال، در این قانون گسلی است که در 11 هزار سال گذشته در زمان هولوسن - گسیخته شده است. این قانون در 22 دسامبر 1972 به قانون کالیفرنیا امضا شد تا ریسک گسیختگی گسل‌های سطحی سازه‌ها را برای سکونت انسان کاهش دهد. این قانون در شکل فعلی خود دارای سه ماده اصلی است: 

1- سازمان زمین‌شناسی کالیفرنیا (که در آن زمان به عنوان بخش معادن و زمین‌شناسی کالیفرنیا شناخته می‌شد) مسوول است تا نقشه‌های دقیقی از آثار سطحی گسل‌های فعال شناخته شده تهیه کند. این نقشه‌ها شامل مکان دقیقی که در آن گسل‌ها سطح را قطع می‌کنند و یک منطقه حائل در اطراف اثر (های) شناخته‌شده سطحی است.

2- صاحبان املاک (یا نمایندگان آنها) را ملزم می‌کند که قبل از فروش ملک، به‌طور رسمی و قانونی افشا کنند که دارایی آنها در محدوده‌های تعیین شده در آن نقشه‌ها قرار دارد و 

3- ساخت و ساز جدید خانه‌ها در این مناطق را ممنوع می‌کند، مگر اینکه یک بررسی جامع زمین‌شناختی نشان دهد که گسل خطری برای سازه مورد نظر ایجاد نمی‌کند.

این اقدام یکی از چندین موردی است که قوانین و شیوه‌های ساختمانی را برای بهبود ایمنی در برابر زلزله تغییر داد. این تغییرات به منظور کاهش خسارات ناشی از زلزله‌های آینده است.

این قانون ایالتی نتیجه مستقیم زلزله 1971 سان فرناندو (که «زلزله سیلمار» نیز نامیده می‌شود) بود که با گسیختگی‌های سطحی گسترده همراه شد که به خانه‌ها، ساختمان‌های تجاری و اداری و عمومی آسیب رساند. گسیختگی سطحی عیان‌ترین خطر لرزه‌ای است که از آن جلوگیری می‌شود. در ژانویه 1972، فرماندار کالیفرنیا و رییس‌جمهور بعدی، رونالد ریگان، شورای زلزله فرمانداری را به عنوان واکنشی به رخداد زلزله سان فرناندو تاسیس کرد که توصیه‌های آن شورا منجر به این قانون شد. این قانون در 7 مارس 1973 لازم‌الاجرا شد. این قانون چند سال بعد اصلاح شد تا شامل تعهد افشا برای دارندگان مجوز املاک باشد. 

 نخستین گزارش‌ها در ایران در مورد گسل‌های تهران، گزارش «چالنکو» در بهمن 1352 با عنوان «گزارش چارچوب زمین‌ساختی پهنه تهران» و همچنین در سال 58 با عنوان «معرفی و بررسی گسله‌های کواترنر ناحیه تهران» بود. در گزارش سازمان زمین‌شناسی کشور سال 1358، در 32 صفحه، از سوی منوچهر قریشی و بهرام ارژنگ با جزییات بیشتری در مورد گسل‌های تهران توضیح داده شد. در سال 1363 گزارش شماره 56 سازمان زمین‌شناسی لرزه‌خیزی و لرزه زمین‌ساخت تهران شامل نقشه گسل‌های این محدوده از سوی بربریان و همکاران منتشر شد. در آیین‌نامه بین‌المللی ساختمان‌ها به تعیین استانداردها در چارچوب فرمول‎های مشخص برای تعیین پهنه عقب‌نشینی ساخت سازه‎ها بر پایه متغیرهای اصلی گسل و سازه پرداخته و این حدود در فرادیواره و در فرودیواره گسل تعریف شده است. پژوهش یکی از دانشجویان سابق دکتری نگارنده، خانم دکتر دی ناز ایرانبدی، در سال 1390 روی گسل‌های جنوب تهران برای تعریف حریم گسیختگی و ساخت و ساز نشان داد که نوع سازه و ژرفای شمع سازه نیز در تعیین حریم دوری از گسیختگی ناشی از گسل سطحی اثر بسزایی دارد.

 شهرداری تهران اجازه ساخت روی گسل‌های لرزه‌زای تهران را داده و بیشتر این گسل‌ها با ساختمان‌های بلند و کوتاه پوشیده شده‌اند. در مصوبه 23/2/1397 شورای عالی شهرسازی و معماری درخصوص حریم گسل‌های زلزله شهرهای ایران پیرامون «حریم گسل‌های زلزله شهرهای ایران» تکالیف و وظایفی برای واحد‌ها و سازمان‌های مربوطه آمده بود: الف) پهنه‌بندی حریم گسل‌های زلزله شهرهای تهران، تبریز و کرمان... مورد تایید و تصویب قرار گرفت و مقرر شد اسناد مربوطه توسط دبیرخانه شورای عالی شهرسازی و معماری به مراجع ذی‌ربط ابلاغ گردد، بلندمرتبه‌سازی (براساس چارچوب تعیین‌شده در مصوبات شورای عالی) در پهنه گسل‌های اصلی ممنوع است، وظیفه نظارت بر حسن انجام این بند با همکاری موثر نهادهای مدنی شهرهای مذکور (ازجمله شورای اسلامی شهر) برعهده اداره کل راه و شهرسازی استان مربوطه و دفتر نظارت بر طرح‌های توسعه و عمران است، ادارات کل راه و شهرسازی استان‌های مربوطه و شهرداری تهران موظفند طرح تفصیلی شهرهای تهران، تبریز و کرمان را با درنظر گرفتن کاربری‌های مجاز به استقرار در پهنه‌های گسلی مورد بازنگری قرار داده و جهت تصویب نهایی به شورای عالی ارسال نمایند، شهرداران شهرهایی که اسناد پهنه‌بندی حریم گسل‌های آنها ابلاغ شده است (تهران، تبریز و کرمان) مکلفند ظرف مدت شش ماه از ابلاغ این مصوبه اطلاعات رقومی کلیه مستحدثات واقع شده بر حرایم گسل‌ها را تکمیل و نتیجه را جهت بررسی روند اجرایی شدن مصوبات مذکور، به مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی ارسال نمایند.

همچنین، ضوابط عام پیرامون سند پهنه‌بندی گسل‌های زلزله شهرهای ایران باید حداکثر تا سه ماه آینده تدوین و پس از طی فرآیند قانونی لازم به مراجع ذی‌ربط ابلاغ گردد، در تهیه نقشه گسل‌های کلانشهر‌ها، با تاکید بر برآورد نرخ لغزش و میزان جابه‌جایی گسل‌ها، در بازه زمانی ۵ ساله، تهیه و پس از طی فرآیند قانونی لازم به مراجع ذی‌ربط ابلاغ شود، همچنین ساختمان‌ها و تاسیسات بسیار مهم علاوه بر تعاریف و مصادیق ذکر شده در آیین‌نامه ۲۸۰۰، شامل مدارس و کلیه مراکز آموزشی و پرورشی دارای مجوز (شامل مهد کودک‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها و...)، کلیه جایگاه‌های سوخت (پمپ بنزین، پمپ گاز)، ساختمان‌های بلندمرتبه (طبق تعریف بازای مناطق مختلف) نیز خواهد بود. برای جابه‌جایی ساختمان‌های دولتی با اهمیت خیلی زیاد و خطرزا واقع در حرایم گسل‌ها، مقرر شد کارگروه اجرایی، سازمان مجری ساختمان‌های دولتی، سازمان برنامه و بودجه، وزارت کشور (سازمان مدیریت بحران کشور) و سازمان بهره‌بردار، تشکیل و آیین‌نامه اجرایی مرتبط را جهت ارایه به دولت تدوین نماید. در تاریخ 9/7/1397 ضوابط ساخت‌وساز در پهنه‌های گسلی کلانشهرها از سوی مرکز تحقیقات راه و مسکن و شهرسازی منتشر شد.