توصیه جدی یک کارشناس محیط‌زیست به دولت پزشکیان؛ تغییرات اقلیمی را جدی بگیرید

«تغییر اقلیم و دولت چهاردهم» عنوان یادداشت روزنامه اعتماد به قلم مهدی زارع است که در آن آمده: دولت چهاردهم جناب دکتر پزشکیان به زودی شکل می‌گیرد و امید است با توجه به اهمیت مسائل محیط زیستی و اولویت تغییر اقلیم، دولت جدید راهبردی محیط زیستی و اکولوژیک داشته باشد. شناخت سرزمین ایران از دیدگاه تغییر اقلیم برای تداوم حیات و هر نوع برنامه جدید اجرایی حیاتی است. برنامه‌هایی مانند انتقال میان‌حوضه‌ای آب، سوخت‌های فسیلی، آلودگی هوا در اثر آلاینده‌های صنعتی و سوخت خودروها، ریزگرد‌ها و خشکسالی و جنگل‌زدایی از مسائل بنیادی است که می‌تواند به سرعت به خالی از سکنه شدن بخش‌هایی از کشور و تمرکز جمعیت در بخش‌های دیگر بینجامد. از اثرهای کلیدی تغییرات اقلیمی بر ایران افزایش دما و موج گرما طی 70 سال گذشته است که ۲.۶ درجه سانتیگراد افزایش یافته و پیش‌بینی‌ها حاکی از افزایش بیشتر تا ۵ درجه سانتیگراد تا سال ۲۰۵۰ است.

افزایش دما خطرهای قابل توجهی برای سلامتی به همراه دارد و به بیماری‌ها و مرگ و میرهای ناشی از گرما، به ویژه در میان جمعیت‌های آسیب‌پذیر می‌انجامد. یکی دیگر از مهم‌ترین پیامدهای تغییر اقلیم در ایران، کمبود آب است. کاهش سطح بارندگی همراه با افزایش دما، شرایط خشکسالی را در سراسر کشور تشدید کرده است.تقریبا ۳۵ درصد از ایران با کمبود شدید آب مواجه است که دسترسی محدودی به منابع آب شیرین برای کشاورزی، صنعت و مصارف خانگی دارند. کمبود آب بر معیشت، تولید مواد غذایی و ثبات اقتصادی اثر گذاشته است. تغییر اقلیم به دلیل کاهش بارندگی و دسترسی کمتر به آب، فعالیت‌های کشاورزی را در ایران مختل کرده است. در نتیجه، تولیدات محصولات کشاورزی تحت اثر تنش گرمایی، تبخیر و کاهش رطوبت خاک قرار گرفته است. محصولات سنتی تحت شرایط اقلیمی در حال تغییر، کمتر قابل دوام هستند که منجر به کاهش بهره‌وری و ناامنی غذایی می‌شود. کشاورزان به دلیل الگوهای بارندگی نامنظم و کمبود آب با چالش‌هایی در شیوه‌های آبیاری مواجهند. تغییر اقلیم در ایران بر بهداشت عمومی نیز اثر گذاشته است. ایران در سال 2015 هشتمین تولید کننده گازهای گلخانه‌ای در جهان بود. ایران منابع غنی با ذخایر عظیم نفت و گاز و همچنین پتانسیل قابل توجه انرژی‌های تجدیدپذیر دارد. تحریم‌ها به‌ طور قابل توجهی اقتصاد ایران را تحت اثر قرار داده است، صادرات نفت را مختل کرده و انتقال آن به سامانه انرژی پاک‌تر را کندتر کرده است. کمبود آب، توفان‌های گرد و غبار و آلودگی هوا از جمله مسائل محیط زیستی مهم کشور است که اغلب ناشی از سوءمدیریت و همچنین مرتبط با تغییرات اقلیمی است.

با تشدید تنش‌ها با امریکا و خروج امریکا از برجام در سال 2018، ایران مجددا و به صراحت اعلام کرده که هرگونه اقدام اقلیمی را به لغو تحریم‌ها و به همکاری و کمک جامعه بین‌المللی موکول می‌کند. با این حال - از آنجایی که اکثریت قریب به اتفاق انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران از بخش انرژی آن ناشی می‌شود - مجموعه‌ای از سازمان‌ها و وزارتخانه‌های دیگر نیز وجود دارند که در مسائل اقلیمی نقش کلیدی ایفا می‌کنند، ازجمله شورای عالی انرژی و وزارتخانه‌های نفت و نیرو. در سال 1394 (2015) و قبل از کنفرانس جهانی تغییر اقلیم - کوپ۲۱ - که توافقنامه پاریس به عنوان نتیجه آن به تصویب رسید، مقام معظم رهبری فهرستی 15 ماده‌ای از دستورالعمل‌های «سیاست‌های محیط زیستی» را ابلاغ کرد که بر اهمیت موارد زیر تأکید داشت: مدیریت تغییرات اقلیمی، مقابله با تهدیدات محیط زیست مانند بیابان‌زایی، ذرات گرد و غبار، خشکسالی و عوامل میکروبی و رادیواکتیو. همین دستورالعمل همچنین با تاکید بر صنایع کم کربن و «ترویج شیوه‌های حمل‌ونقل عمومی سبز و غیرفسیلی» خواستار گسترش اقتصاد سبز شد.

ایران در مذاکرات بین‌المللی اقلیمی همواره شرکت داشته و دارد و توافقنامه پاریس 2015 را نیز امضا کرده اما این توافقنامه هنوز در مجلس تصویب نشده در حالی که امضای اولیه نشان‌دهنده قصد تبعیت از توافق است اما تنها از طریق تصویب مجلس الزام‌آور می‌شود. تنها 8 کشور در جهان ازجمله کشورهای تولیدکننده نفت مانند عراق و لیبی، این فرآیند را تکمیل نکرده‌اند. از زمان اعمال مجدد تحریم‌ها در سال 2018، صادرات نفت خام دشوارتر و دولت مجبور شد از نفت داخلی و مازوت استفاده کند تا گاز بیشتری برای صادرات باقی بماند. این موضوع افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای ایران را موجب شد. مازوت یا نفت کوره از هیدروکربن‌های نفتی است که نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها و موتورهای دیزلی و برخی نیروگاه‌هاست.

مصرف آن علاوه بر افزایش گازهای گلخانه‌ای به آلودگی شدید هوای شهرها می‌انجامد. به دلیل نوسان قیمت نفت خام، گاهی اوقات قیمت نفت کوره (مازوت) کمتر از قیمت نفت خام در بازار است. تغییرات اقلیمی از طرق مختلف مانند آلودگی هوا، از بین رفتن زیستگاه و اختلال در اکوسیستم تخریب محیط زیست ایران را تشدید کرده است. این تغییرات محیطی چالش‌هایی را برای حفاظت از تنوع زیستی و طرح‌های توسعه پایدار ایجاد کرده است.  پرداختن به این چالش‌ها مستلزم راهبرد جامعی است و   سازماندهی یک کارگروه تخصصی عملیاتی که زیر نظر نهاد ریاست‌جمهوری که بر اساس نظر دانشمندان و مدیران با کیفیت و متخصصان با علم و آگاهی امروزی بتوانند نقشه راه عملیاتی مقابله کشور با تغییر اقلیم را طراحی کنند می‌تواند یکی از اولین اولویت‌های دولت جدید باشد.