هشدار زلزله‌شناس ایرانی؛ در سال‌های آینده باید منتظر سیلاب‌ها و خشکسالی بیشتری باشیم

مهدی زارع در یادداشتی با عنوان «اهمیت پیش‌بینی خشکسالی در سال جدید آبی» در روزنامه اعتماد نوشت: پنجم مهر ماه اعلام شد که تهران همزمان با رکورد جدیدی در دوره‌های خشکسالی و مصرف آب مواجه شده است. معاون بهره‌برداری و توسعه آب شرکت آب و فاضلاب استان تهران گفت این استان برای چهارمین سال پیاپی خشکسالی را تجربه کرده است، که در تاریخ بی‌سابقه بوده و بر خلاف دوره‌های قبلی که خشکسالی دو سال طول می‌کشید، امسال برای مدت طولانی‌تری ادامه داشته است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسی در ابتدای سال آبی جدید «تابستان بسیار گرم و طاقت‌فرسایی را پشت سر گذاشتیم. تفاوت آن با سال‌های گذشته ماندگاری هوای خیلی گرم بود.

درجه حرارت تابستان 1403 در تهران به ۴۱ تا ۴۲ درجه رسید که تحمل این دما مثلا برای یک هفته شرایط را سخت کرده بود. در برخی استان‌های کشور که دما به ۵۰ درجه و بیشتر از آن هم رسید. از ابتدای سال زراعی (مهر ۱۴۰۲) تا ۱۰ شهریور 1403 دمای هوای ایران به‌طور میانگین ۱.۵ درجه سلسیوس افزایش یافت.» اگر موج‌های گرما تقریبا 30 درصد افزایش یابد باعث کاهش 30 درصدی بارش می‌شود.

فصل بارندگی در طول زمستان نیمکره شمالی، از آبان تا اردیبهشت رخ می‌دهد. در حالی که بالاترین دما در تابستان، از اردیبهشت تا مهر است. تغییرات اقلیمی سال به سال در سراسر ایران تحت اثر نوسان ال نینو-جنوبی (ENSO) و سایر محرک‌ها مانند نوسانات اقیانوس اطلس شمالی (NAO) قرار دارد. رویدادهای گرم ENSO (ال‌نینو- جنوبی) گاهی با فصول بارانی‌تر در ایران همراه است. فاز منفی NAO به ‌طور مشابه با بارندگی بیشتر در برخی از نقاط کشور همراه است. جغرافیای متنوع ایران به این معنی است که در معرض طیف وسیعی از مخاطرات محیط زیستی (آب هواشناختی و ژئوفیزیکی) قرار دارد که مستقیما تحت اثر تغییر اقلیم در سراسر کشور قرار گرفته و تشدید می‌شود.

ایران کشوری از نظر ریسک سوانح در بین 191 کشور در رتبه 52 قرار دارد. کشور در معرض خشکسالی، سیل ناگهانی، زمین‌لغزش و توفان‌های گرمسیری همراه با مخاطرات مرتبط با آنها قرار دارد. ایران تحت اثر زمین لرزه‌هایی است بر پایه تغییرات اقلیمی محیط با آسیب‌پذیری بیشتر و به دلیل تحریک گسل‌های لرزه‌زا می‌تواند مخاطرات ترکیبی مختلفی در آینده تجربه کند. در کشورهایی مانند ایران که دارای الگوهای اقلیمی خشک و نیمه‌خشک هستند، تغییرات اقلیمی بین سالانه از طریق مناطق خشک و گرم مرکب اثرهای شدیدی بر کشاورزی می‌گذارد. انتظار می‌رود که چنین اثرهایی به دلیل تغییرات اقلیمی افزایش یابد. کاهش دسترسی به آب‌بر کشاورزی اثر می‌گذارد و می‌تواند توسعه اجتماعی - ا قتصادی و پایداری اجتماعی در این مناطق را به خطر بیندازد.

ارزیابی آسیب‌پذیری در برابر تغییرات اقلیمی و خشکسالی کشاورزی ناشی از آن برای استراتژی‌های سازگاری موثر در آینده اساسی است. نقشه‌های آسیب‌پذیری خشکسالی کشاورزی، با ارزیابی تغییرات در شدت، مدت و فراوانی ترکیبات شدید خشک و گرم و تنوع مکانی - زمانی وقوع خشکسالی و ارتباط بین آسیب‌پذیری خشکسالی کشاورزی و ویژگی‌های خشکسالی را نشان می‌دهد. نتایج ارزیابی آسیب‌پذیری می‌تواند برای اولویت‌بندی شهرستان‌ها برای اجرای برنامه‌های بلندمدت مدیریت خشکسالی و اقدامات متقابل موثر و همچنین کمک به توسعه پایدار کشاورزی مورد استفاده قرار بگیرد.

ایران از این لحاظ  جزوخسارات‌بار‌ترین مخاطرات مرتبط با اقلیم بوده و گاه تا بیش از 90 درصد از کل بودجه پاسخ به سوانح دولت‌های ایران را به خود اختصاص داده است. کشور با افزایش سریع بیابان‌زایی در ارتباط با خشکسالی هواشناختی (یعنی بارندگی کمتر از حد متوسط) و همچنین عوامل انسانی مانند رشد جمعیت، شوری خاک و مدیریت ضعیف منابع کمیاب بوده است. خشکسالی شدید در بازه‌های زمانی ۱۳۷۸ تا ۱۴۰۳ به تدریج حدود نیمی از جمعیت ایران تحت اثر بوده‌اند. سیل شایع‌ترین نوع مخاطره مرتبط با اقلیم در ایران است که بیشتر در اثر بارندگی‌های شدید و نوبه‌ای ایجاد می‌شود.

سیلاب سراسری نوروز ۱۳۹۸ و همچنین چهل ماه بعد سیلاب در ابتدای مرداد ۱۴۰۱ از شدیدترین سوانح اقلیمی در استان‌های متعدد ایران در دهه‌های اخیر بوده‌اند. به نظر می‌رسد که به دلیل تغییرات اقلیمی تکرار و شدت حوادثی مانند سیلاب در ایران بیشتر شده و در سال‌های بعد باید منتظر سیلاب‌ها خشکسالی‌ها و توفان‌های گرد و غبار بیشتری نیز باشیم. حوادث شدید اقلیمی در ایران روندی فزاینده‌ای دارد و با افزایش شهرنشینی و افزایش جمعیت تشدید ریسک این نوع مخاطرات بیشتر نیز می‌شود. امواج گرما با مرگ و میر بیش از حد مرتبط است و به‌ طور مستقیم سوانح اقلیمی با ناترازی‌های انرژی به صورت فزاینده همراه خواهد شد.