تالاب انزلی با مرگ دست و پنجه نرم می‌کند

اعتمادآنلاین| مرداب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران محسوب می‌شود و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می‌آیند.

تالاب انزلی به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست.تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده‌است.

ترکیب اکوسیستم‌های خشکی و دریایی موجب پدیدار شدن زیستگاه‌هایی می‌شوند که به آنان تالاب یا مرداب می‌گوییم. بر اساس تعریف کنوانسیون رامسر، تالاب عبارت است از مناطق مردابی، آبگیر، تورب زار و مجموعه‌های آبی به صورت طبیعی، مصنوعی، دایم یا موقت با آب ساکن، جاری، شیرین، آب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آب‌های دریایی که عمق آب درکشند پایین‌تر از 6 متر تجاوز نکند.

هدف اصلی کنوانسیون رامسر در 1971 به امضای کشورهای متعهد از جمله ایران رسید، حفاظت و استفاده خردمندانه از تالاب‌ها از طریق اقدامات ملی و همکاری‌های بین‌المللی به منظور دستیابی به توسعه پایدار است.

این تالاب از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه، است که محل تخم ریزی آبزیان و پناهگاه و مامن پرندگان بومی و مهاجر است. در داخل تالاب جزایر زیبایی وجود دارد و دو شهر زیبای بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار دارند.

تالاب انزلی با وسعت 180 تا 200 کیلومتر مربع حکم تصفیه خانه را برای رودخانه‌هایی دارد که به دریای خزر می‌ریزد. این تالاب با بیش از 100 گونه پرنده، 50 گونه ماهی و صدها گونه موجودات گیاهی اکوسیستم کم‌نظیری دارد و از سال 1354 جزو تالاب‌های بین‌المللی تحت حفاظت شده و مهم‌ترین منبع تکثیر و تولید ماهیان خاویاری و استخوانی دریای خزر است. تالاب بین‌المللی انزلی از سالیان دور همه ساله پذیرای مسافران بی‌شمار داخلی و جهانگردان خارجی است.

این تالاب، به واسطه گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر ارتباط با دریا و رژیم رودها دارای محیط زیستی ویژه است. معروف‌ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله تالابی» است که تالاب را به این دلیل تالاب «مرداب لاله» می‌خوانند. تنوع زیستی بالای تالاب آن را برای مطالعه پرندگان مناسب کرده‌است. حواصیل‌ها، اردک سانان، مرغابی سانان کشیم بزرگ، کشیم سیاه‌گردن، یلوه کوچک، کاکایی و غیره از پرندگان این تالاب شمرده می‌شوند. گیاهان تالاب به سه دسته غوطه ور، گیاهان شناور و گیاهان حاشیه‌ای تقسیم می‌شود.

به خطر افتادن اکوسیستم تالاب انزلی

مشکل مهم تالاب انزلی آلودگی روزافزون آب آن است، چرا که تقریباً فاضلاب تمام خانه‌های مسکونی و اغلب کارخانه‌ها و کارگاه‌های صنعتی واقع در اطراف تالاب به درون آن یا به داخل رودخانه‌هایی که به تالاب می‌ریزند سرازیر می‌شوند. طبق نظر مؤسسهٔ استاندارد در صورتی‌که مقدار آمونیاک از 5 درصد بیشتر و زباله‌ها و زواید این ناحیه به داخل مرداب ریخته شود تردیدی نیست که با آلوده شدن بیش از پیش آب‌های مرداب که محیط آن در گذشته به منزله بزرگترین زایشگاه و پرورش انواع ماهی فلس دار از جمله ماهی سفید به‌شمار می‌رفت باقی‌ماندهٔ منابع آبزی مرداب هم در معرض خطر انهدام قطعی قرار خواهد گرفت.

از دیگر دلایلی که موجب تهدید تالاب انزلی شده، افزایش سطح رسوب‌ها که باعث کاهش عمق این تالاب شده و هم‌چنین تغییر کاربری زمین‌ها و تبدیل بخشی از «اراضی حاشیه تالاب» به زمین‌های کشاورزی است. در همین حال فاضلاب گوهررود و زرجوب بعد از ریخته‌شدن به رودخانه پیربازار، راهی تالاب انزلی می‌شود که وضعیت آلودگی مرداب انزلی را تشدید می‌کند.

در فروردین 1394، بر اساس آمارها عمق تالاب بین المللی انزلی بین 11، 9 و در برخی مناطق تا 6 متر متغیر بوده است اما در حال حاضر بر اساس بررسی های انجام شده در بخش غربی در فصول پر بارش به طور متوسط عمق آب تالاب یک و نیم تا دو متر و در برخی مناطق به 3 متر نیز رسیده است که مهمترین عامل کاهش عمق تالاب ورود سالانه، 250 هزار متر مکعب، رسوبات طبیعی و خانگی و صنعتی است که از 10 رودخانه و 5 شهرستان، به آن محل وارد می‌شود و نقش مهمی در خشک شدن این تالاب دارد.

این تالاب که یکی از تالاب‌های نادر دارای ویژگی‌های خاص اقتصادی، گردشگری و ورزشی است، حالا با انواع فاضلاب‌های صنعتی، خانگی، بیمارستانی، ضایعات کشتارگاهی، سموم کشاورزی، پسماند‌ها و نخاله‌ها، گیاهان مهاجمی چون آزولا و سنبل آبی، تصرف اراضی و ساخت و ساز در حریم تالاب، آتش زدن نیزار‌ها با هدف تصرف، ورود رسوبات از رودخانه‌ها و انتقال آلودگی از دریا و کاهش میزان آب موجود، دست و پنچه نرم می کند و حیات آن را به شدت به خطر انداخته تا جایی که این معضلات تالاب انزلی را سال 1993 در فهرست تالاب‌های در معرض خطر (مونترو) قرار داد و تلاش‌ها برای خروج تالاب از این فهرست ادامه دارد.

احیاء تالاب انزلی در دستور کار دولت قرار دارد

محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: در برنامه ششم توسعه که مسئله محور است، چهار موضوع مورد توجه دولت بود که محیط زیست یکی از مهمترین آنهاست.

او با اشاره به اینکه احیاء تالاب انزلی در دستور کار دولت قرار دارد، افزود: مقرر شده با روش‌های نوین که بهره وری بیشتری دارد، این مهم انجام شود.

رئیس سازمان برنامه و بودجه گفت: برخی تالاب‌ها مثل تالاب انزلی نیز که در انتهای رودخانه و ابتدای دریای خزر هستند، به دلیل ورود آلودگی‌هایی همچون پسماند‌های کشاورزی و فاضلاب‌های شهری، حالت بی هوازی پیدا کرده، انباشته از رسوبات شده است و برنامه جدیدی ارائه شده که با فناوری‌های نوین و با کمتر از سه درصد هزینه پیش بینی شده این تالاب احیاء شود.

نوبخت افزود: عملیات آزمایشی این مهم با همکاری موسسه تحقیقات شیلات انجام شده و امیدواریم با روش جدید، تالاب تا سال 1400 احیاء شود.

دستور معاون اول رئیس‌جمهور برای احیای تالاب انزلی

بابک دین‌پرست، معاون اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور از دستور ویژه معاون اول رئیس جمهور به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، برای بررسی معضلات تالاب انزلی و اتخاذ تمهیدات لازم برای احیای این تالاب خبر داد.

او با اعلام خبر دستور اسحاق جهانگیری معاون اول رئیس جمهور، به عیسی کلانتری معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان محیط زیست کشور، برای بررسی وضعیت تالاب انزلی، گفت: بر اساس دستور معاون اول رئیس جمهور، مقرر شد گزارش مفصل و کاملی از آخرین وضعیت تالاب انزلی، به همراه لیست مهمترین برنامه‌های لازم برای احیای این تالاب، در نشست آتی ستاد هماهنگی و مدیریت تالاب‌های کشور که با حضور مقامات ذی ربط ملی و مدیران استان گیلان برگزار می‌شود، مطرح و راهکار‌های لازم برای نجات این تالاب مهم در شمال کشور اتخاذ شود.

معاون اقتصادی و توسعه منطقه‌ای وزارت کشور با تاکید براینکه این سومین نامه وزیر کشور به معاون اول رئیس جمهور در یک سال گذشته، با موضوع ضرورت تسریع در فرآیند نجات تالاب انزلی است، افزود: وزارت کشور در اجرای مصوبات مربوط به احیای تالاب انزلی بسیار جدی است و در این خصوص با دستور رحمانی فضلی وزیر کشور، جلسات ویژه‌ای با محوریت معاونت اقتصادی، در سطح ملی و استانی، با حضور نمایندگان وزارتخانه‌های مربوطه در وزارت کشور و استان گیلان برگزار کرده است.

دین پرست گفت: اگرچه با دستوراتی که جهانگیری بر روی نامه‌های رحمانی فضلی وزیر کشور، درخصوص احیای تالاب انزلی صادر کرده، اقدامات مناسبی در یک سال گذشته، با محوریت و پیگیری‌های مستمر سازمان حفاظت محیط زیست و همکاری وزارتخانه‌های نیرو، راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی و همچنین مسئولان ارشد استان گیلان، در حوزه احیای تالاب انزلی انجام شده است، اما این اقدامات به هیچ عنوان کافی نبوده و با حجم تهدیداتی که متوجه تالاب انزلی است، تناسبی ندارد.

حفظ محیط زیست و سلامت مردم خط قرمز محیط زیست گیلان است

ساسان کفایی، مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان گفت: حفظ محیط زیست ، سلامت و بهداشت خط قرمز اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان است و در این راستا هیچگونه تسامح و تساهلی انجام نمی‌شود.

او با بیان اینکه، گیلان مجموعه‌ای بی نظیر از تنوع زیستی است، افزود: محیط زیست گیلان به دلیل داشتن انواع اکوسیستم‌ها اعم از جنگلی و مرتعی و تالابی و دریایی و رودخانه‌ای از غنای خاصی برخوردار است و بنابراین این تنوع زیستی فوق العاده یک حفاظت موثر و کارا را می‌طلبد.

او با اشاره به وجود 1800 گونه گیاهی و 45 درصد گونه‌های زیستی کشور در گیلان، گفت: جنگل‌های هیرکانی موجود در گیلان یادگار دوره سوم زمین شناسی هستند که بسیار ارزش دارند.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، عمده‌ترین مشکل زیست محیطی استان‌های شمالی از جمله گیلان را پسماند دانست و افزود: معضل پسماند در استان‌های شمالی خیلی جدی است و بنابراین باید به رفع این معضل به صورت اولویت بپردازیم.

کفایی، آلودگی آب‌های زیرزمینی استان را ناشی از ورود انواع فاضلاب‌های شهری و صنعتی و کشاورزی و بیمارستانی به رودخانه‌ها و منابع آبی دانست و گفت: گیلان بالغ بر 100 رودخانه دائمی و فصلی دارد و متاسفانه این فاضلاب‌ها در بسیاری از مناطق بدون تصفیه به رودخانه‌ها سرازیر شده و در نهایت به تالاب و دریا می‌ریزد.

او برداشت بی رویه شن و ماسه در رودخانه‌ها را از دیگر معضلات زیست محیطی این استان دانست و عنوان کرد: گیلان مانند بسیاری از استان‌ها با آلودگی آب و خاک و حتی هوا نیز مواجه است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان، با اشاره به ثبت تالاب بین المللی انزلی در کنوانسیون رامسر، تصریح کرد: تالاب انزلی برای سازمان حفاظت محیط زیست دارای اهمیت فوق العاده است، زیرا معیشت جوامع محلی در بالغ بر 20 روستای حاشیه تالاب را تامین می‌کند و در کنار سه شهر بزرگ گیلان قرار دارد.

کفایی، نخستین گام برای حفاظت و احیای تالاب انزلی را فعال سازی دبیرخانه تالاب‌های استان دانست و گفت: این دبیرخانه که دارای هفت زیرکمیته با عضویت دستگاه‌های ذی ربط است، در همه استان‌ها احیا شده و برای حفاظت از اکوسیستم تالابی تلاش می‌کند.

او نجات تنوع زیستی تالاب انزلی را در گرو کاهش آلودگی‌های ورودی به این تالاب دانست و ادامه داد: تالاب انزلی با کاهش تراز آبی دریای خزر مواجه است و سالانه رسوبات فراوانی در این تالاب بارگذاری می‌شود، همچنین ورود فاضلاب انسانی و آلاینده‌های شیمیایی و صنعتی، آلودگی تالاب را افزایش داده است.

نوسانات سطح آب دریای خزر مهمترین عامل تغییر سطح آب تالاب انزلی

عباس عاشری، مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان گفت: تالاب انزلی از نوع تالاب‌های دریایی- ساحلی است که در محل بنادر و دریانوردی انزلی (موج شکن) با دریای خزر ارتباط هیدرولوژیکی دارد.

او افزود: مطالعات نشان داده است که کاهش تراز سطح آب تالاب (به غیر از منطقه حفاظت شده سیاه‌کشیم) تحت تأثیر نوسانات رقوم آب دریای خزر قرار دارد و نوسانات سطح آب دریای خزر مهمترین عاملی است که باعث تغییر سطح آب تالاب انزلی می‌شود، یعنی میزان آب موجود در تالاب انزلی و در پی آن تغییرات سطح تالاب با تغییرات سطح آب دریای خزر ارتباط مستقیم دارد؛ بنابراین با توجه به روند کاهشی تراز آب دریایی خزر در دو دهه اخیر، سطح و مقدار آب تالاب انزلی نیز همواره در حال کاهش بوده است.

مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان تصریح کرد: از سوی دیگر، تراز سطح آب تالاب متاثر از جریان‌های ورودی نیز است، اما با توجه به ارتباط آب تالاب با دریا، میزان بارش فقط به صورت کوتاه مدت بر گستره و میزان آب تالاب تاثیر می‌گذارد و سطح آب پس از بارندگی و ورود آب به تالاب بیشتر می‌شود، ولی در نهایت پس از مدتی و با تخلیه جریان ورودی به دریا، وضعیت هم‌ترازی به سطح دریای خزر بر می‌گردد.

علل خشک و کم شدن آب تالاب بین المللی انزلی چیست؟

عباس عاشری، مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان گفت:در ده سال گذشته عمق تالاب بین المللی انزلی از غرب به شرق کاهش یافته است.

او افزود: در حال حاضر بر اساس بررسی های انجام شده در بخش غربی در فصول پر بارش به طور متوسط عمق آب تالاب یک و نیم تا دو متر و در برخی مناطق به 3 متر نیز می‌رسد و در همین زمان در برخی مناطق شرقی عمق آب به حدود نیم متر حتی کمتر کاهش می‌یابد.

منابع آلاینده آب تالاب بین‌المللی انزلی

عباس عاشری، مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان گفت: منابع آلاینده آب تالاب بین‌المللی انزلی به دو دسته منابع متمرکز و منابع غیرمتمرکز تقسیم می‌شوند.

او افزود: منابع متمرکز شامل، فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و فضولات دامی و منابع غیرمترکز شامل، پساب شالیزارها، باغ‌ها و ... است و امروزه این آلاینده‌ها از جمله مهمترین تهدیدات تالاب بین‌المللی انزلی هستند، زیرا سرشار از مواد مغذی (nutrient) از جمله فسفر و نیتروژن است، پرغذایی (یوتریفیکاسیون) از مهمترین نتایج و تاثیرات ورود این قبیل آلاینده‌ها به درون تالاب است که در ادامه رشد زیاد گیاهان آبزی، پوسیده شدن آن‌ها و افزایش رسوب، کاهش عمق و کاهش پهنه آبی تالاب را به دنبال دارند.

ورود فاضلاب‌ها یکی از تهدیدات تالاب انزلی و عامل کاهش کیفیت آب این تالاب بین المللی

عباس عاشری، مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان گفت: کاهش کیفیت آب تالاب از دیگر تهدیدات ورود فاضلاب‌ها است، تکمیل و توسعه سیستم تصفیه و جمع‌آوری فاضلاب در مناطق شهری به صورت مرحله به مرحله و مدیریت کود و سموم کشاورزی برای کاهش ورود آلودگی و بهبود کیفیت آب در تالاب انزلی و حوضه آن ضروری است.

گونه‌های زیست‌محیطی در معرض خطر تالاب

علی اصغر روشنی، مسئول روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در گفتگو با خبرنگار گروه استان‌های باشگاه خبرنگاران جوان از رشت،گفت: پرندگان آبزی غواص بیشتر از سایر پرندگان با کاهش عمق و میزان آب در تالاب دچار مشکل و تهدید می‌شوند، زیرا این قبیل پرندگان برای تهیه غذا مجبور به غوطه‌زنی (غوص) در آب هستند؛ بنابراین این گروه از پرندگان با افزایش رسوب و کاهش عمق آب، زیستگاه‌های خود را در تالاب از دست می‌دهند و با کاهش کیفیت و کمیت تالاب بیشترین آسیب را می‌بینند.

حیات، غنا و تنوع گونه ها و جانوران تالاب وابسته به کیفیت و کمیت آب تالاب است

مسئول روابط عمومی اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان گفت: ماهیان از دیگر جانوران تالاب هستند که حیات، غنا و تنوع گونه‌ای آن‌ها وابسته به کیفیت و کمیت آب تالاب است.

او افزود: جمعیت برخی از ماهیان در سال‌های اخیر در تالاب کم شده است، به طور کلی با کاهش کیفیت و کمیت تالاب و تنوع زیستگاهی آن، غنا گونه‌ای و تنوع زیستی تالاب از جمله پرندگان، پستانداران، ماهیان، دوزیستان و خزندگان کاهش می‌یابد و مناطق مهم برای زاد و ولد و تخم ریزی آن‌ها نابود خوهد شد.

گیلان دارای بیش از 30 هزار هکتار پهنه تالابی است که افزون بر 24 هزار هکتار آن 80 درصد در قالب سه تالاب (انزلی، امیرکلایه و بوجاق) تحت عنوان کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است، این پهنه‌ها زیستگاه بیش از 300 گونه پرنده به خصوص پرندگان مهاجرند که هر ساله به تعداد هزاران قطعه، بخشی از چرخه زندگی خود را در این استان سپری می‌کنند، تالاب‌های استان، زیستگاه مناسب بیش از 60 گونه ماهی را فراهم ساخته‌اند.

همچنین این تالاب‌ها به عنوان بخشی از محیط زیست، قسمتی تفکیک ناپذیر در زندگی معیشتی حاشیه نشینان و مردم محلی هستند که در صورت تخریب یا زهکشی تالاب ها، با مشکلات عدیده معیشتی و اجتماعی روبرو خواهند شد.

تالاب انزلی از جالب‌ترین و بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی جانواران ایران است و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از پرندگانی است که از کشور‌های همسایه شمالی به ایران می‌آیند.

سازمان بین‌المللی حیات پرندگان این تالاب را به عنوان زیستگاه با اهمیت برای پرندگان تشخیص داده است، این تالاب به دلیل موقعیت جغرافیایی از نظر میزان بالای رطوبت و آب با هیچ‌یک از تالاب‌های ایران قابل مقایسه نیست.

تالاب انزلی چندین جزیره را در خود جای داده است، این تالاب جزء تالاب‌های طبیعی و آب شیرین کشور بوده و دارای 11 رود اصلی و 30 رود فرعی است که پس از آبیاری مزارع و شالیزار‌ها به همراه جریان‌های سطحی حوزه آبریز تالاب به آن وارد می‌شوند، بنابراین برای نجات این اکوسیستم باید همه پای کار آیند و با تخصیص اعتبار و درکمترین زمان ممکن، حال رنجور این روز‌های تالاب را درمان کنند.

منبع: باشگاه خبرنگاران جوان