گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بیشتر ناشی از فعالیت های انسانی، یکی از مهمترین مباحث حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی است

اعتمادآنلاین| یک اقلیم شناس، با اشاره به مشاهده پدیده بهار زودرس و اسفندهای گرم طی چند سال اخیر، گفت: با آغاز روند گرمایش از بهمن ماه سیستم طبیعی جنگل دچار اشتباه شده و درختان شکوفه می دهند و سبز می شوند.

گرمایش جهانی پدیده ای است که باعث افزایش میانگین دمای سطح زمین و دریاها و اقیانوس ها شده و شدت این افزایش دما نگرانی هایی جهت از بین رفتن برخی از اکوسیستم ها را ایجاد کرده است.

پژوهش ها نشان می دهد که گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی بیشتر ناشی از فعالیت های انسانی یکی از مهمترین مباحث حفاظت از محیط زیست و تنوع زیستی است.

گرمایش جهانی اثرات ناخوشایند فراوانی بر زندگی انسان‌ها و جانوران می‌گذارد. در واقع با گرم شدن زمین، یخ‌های قطبی آب می‌شوند، سطح آب دریاها بالا می‌آید و فصل‌ها شدت بیشتری می‌گیرند و گاها تعادل خود را از دست می دهند.

با افزایش دما، احتمال خشک سالی نیز افزایش می‌یابد و میزان تبخیر رطوبت خاک زیاد می‌شود. گرمایش زمین میزان بارش را در مناطق مختلف تغییر می‌دهد و تغییر میزان و زمان وقوع بارش روی فرسایش و رطوبت خاک تاثیر است.

در سال‌های اخیر تغییرات آب و هوایی، تمام مناطق جهان را درگیر مسائل و بحران‌های خود کرده و لذا سازمان ملل نیز در مورد مخاطرات طبیعی معتقد است که 90 درصد بدترین بلایا در نتیجه تغییرات آب و هوایی رخ داده است.

استعداد آتش سوزی در جنگل ها بالا رفته است

دکتر نیما فریدمجتهدی، یک دکترای اقلیم شناسی با بیان اینکه پدیده گرمایش جهانی و تغییر آب و هوا، وضعیت آب و هوا را با ناهنجاری های زیادی مواجه کرده است، گفت: استان گیلان دارای اکوسیستم پیچیده و شکننده است و لذا پیامدهای گرمایش جهانی و ناهنجاری های آب و هوایی در این استان نمود بیشتری دارد.

وی افزایش میانگین دما، ایجاد ناهنجاری در بارش ها از حیث فراوانی و شدت بارش، افزایش بارندگی های رگباری، کاهش بارش برف و فراوانی بیشتر دوره های خشک و دوام و شدت آن را از جمله اثرات تغییر آب و هوا در گیلان دانست و افزود: در دهه اخیر شاهد فراوانی ثبت رکوردهای جدید دماهای بیشینه حدی در گیلان هستیم.

این دکترای آب و ‌هواشناسی، با اشاره به وجود اکوسیستم های متنوع در گیلان، اثرپذیری تغییر آب و هوا را در این منطقه بیشتر دانست و اضافه کرد: متاسفانه دخالت های بشر در اکوسیستم های طبیعی سرعت تغییر آب و هوا را زیاد کرده و شاهد تغییر در رفتارهای بلندمدت آب ‌و هوایی هستیم.

وی با بیان اینکه تغییر آب ‌و هوا بر اکوسیسیم هیرکانی نیز اثرگذار است، اظهار کرد: جنگل های هیرکانی یکی از ارزشمندترین اکوسیستم های گیلان و زیستگاه گیاهان و جانوران محسوب می شود، اما مسئله دما به چند صورت این سامانه طبیعی را متاثر کرده است؛ یکی از این موارد گرمایش های نابه هنگام و زودهنگام است که خسارت های زیادی به گونه های مختلف این اکوسیستم طبیعی وارد کرده است.

این اقلیم شناس، با اشاره به مشاهده پدیده بهار زودرس و اسفندهای گرم طی چند سال اخیر، گفت: گرم شدن زمین و بهار زودرس نه تنها برای باغ‌های فندق و گردوی گیلان مشکلاتی را ایجاد کرده و هر سال خسارت های زیادی متوجه باغداران است، بلکه با آغاز روند گرمایش از بهمن ماه سیستم طبیعی جنگل دچار اشتباه شده و درختان شکوفه می دهند و سبز می شوند، اما مجددا با اُفت دما و احتمالا بارش برف در اواخر سال و فرودین و اردیبهشت این شکوفه ها از بین می روند و برگ های درختان می سوزد و می ریزند، به گونه ای که برخی از گونه‌های جنگلی دیگر در سال سبز نمی‌شوند. طی سال های گذشته شاهد برگ زدن زودهنگام بخشی از درختان منطقه هیرکانی بودیم، اما با بارش برف در فروردین و اردیبهشت، برخی از جوامع درختی در جنگل های گیلان، عملا در طول سال بدون برگ ماندند.

مجتهدی، وزش بادهای گرم را موجب افزایش دما و کاهش رطوبت در جنگل ها دانست و تصریح کرد: با افزایش فراوانی وقوع باد گرم که می تواند یکی از آثار تغییر اقلیم باشد، استعداد آتش سوزی در جنگل ها بالا رفته که برای گیلان و مازندران بسیار خطرناک است؛ البته عامل 90 درصد آتش سوزی ها در جنگل انسانی و عمدی است.

این آب و هواشناس، با بیان اینکه تنها در دی ماه امسال صدها فقره آتش سوزی در جنگل های هیرکانی از طریق پایش ماهواره ای ثبت شده و رکوردی کم سابقه در استان بوده است. خاطرنشان کرد: افزایش بادهای گرم هشدار و نشانه‌ای برای تغییر آب و هوا است که جنگل های هیرکانی را تهدید می کند.

خشک سالی به اکوسیستم رودخانه آسیب می زند

وی اکوسیستم جنگل را یک سامانه در هم تنیده دانست که نقش مهمی هم در زیرسامانه های داخلی خود و هم در سایر اکوسیستم ها دارد و تصریح کرد: اگر درخت صدمه ببیند، سایر گونه های وابسته به آن درخت به ویژه جانوران نیز ضرر می کنند.

مجتهدی، بحرانی ترین پیامد تغییر آب و هوا را در وضعیت بارش ها دانست و اضافه کرد: هم افزایش و هم کاهش بارش اکوسیستم را تحت تاثیر قرار می دهد. در 20 سال گذشته ایران و به تبع آن آب و هوای گیلان از نظر خشک‌سالی شرایط ویژه ای را تجربه کرده است؛ البته نباید فریب آمارهای سالانه بارش را حداقل در گیلان بخوریم، زیرا ممکن است که این آمارهای سالانه خشک‌سالی را نشان ندهد، اما دوره های خشکی کوتاه مدت در فصول بارانی ما زیاد شده و هم شدت و هم طول دوره خشکی‌های استان افزایش یافته است؛ به گونه ای که در سال گذشته در فصل کشت برنج، 60 روز پیوسته باران نداشتیم!

این کارشناس جغرافیای طبیعی، خشکسالی و کاهش بارش را دارای پیامدهای منفی در اکوسیستم های کوهستانی دانست و اضافه کرد: این خشکی ها روال طبیعی رویش گونه های مرتعی را دچار آسیب کرده و می تواند نقش موثری در کاهش تنوع زیستی مراتع ایفا کند. البته خشک‌سالی فقط اثر مستقیم بر جنگل ندارد و کاهش رطوبت و افزایش دمای کف جنگل شرایط را برای شیوع انواع آفت ها و قارچ ها و از بین رفتن گونه ها مهیا می سازد. خسارتی که آفات به شمشاد طی 10 سال اخیر وارد کرده، بی سابقه بوده و این گونه طبیعی را در معرض خطر انقراض قرار داده است. برخی کارشناسان علت افزایش شیوع این نوع آفات در جنگل های منطقه را همین گرمایش جهانی و تغییر آب ‌و هوا می دانند.

مجتهدی ادامه داد: از دیگر اثرات تغییر آب ‌و هوا و نقش آن در رفتار بارش، وضهیت روان‌آب های سطحی است.

وی با اشاره به خشک شدن رودخانه های استان در فصول بهار و تابستان به ویژه رودخانه های حوزه تالاب انزلی، گفت: خشک شدن رودخانه فقط از بین رفتن آب نیست، بلکه حیات موجود در بستر رودخانه و سکونتگاه های حاشیه رود نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. در واقع کمبود مداوم بارش و خشک سالی به اکوسیستم رودخانه آسیب می زند.

این آب‌ و هواشناس، تغذیه آبی تالاب های گیلان را به دو دسته تقسیم کرد و یادآور شد: آبگیری و آبدهی برخی از تالاب ها از رودخانه و برخی دیگر از زهکش ها و آب باران است لذا در دوره هایی که تالاب خشک می شود، تراز آبی آن کاهش می یابد و علاوه بر تهدید زندگی گونه های آبی و خشکی، خطر سوء استفاده های انسانی از عقب نشینی بستر تالاب نیز وجود دارد.

مجتهدی، با بیان اینکه حیات گیاهان و جانداران تالابی متکی به باران و آب های سطحی است، عنوان کرد: فراوانی وقوع بارش های سنگین در گیلان یکی دیگر از اثرات تغییر آب ‌و هوا است، در حالی که سال گذشته شهرستان املش با ثبت بارش 382 میلیمتری در یک روز رکورد بارش ایران را زد.

گیلان؛ کلاس عملی درس تغییر آب ‌و هوا

وی وقوع بارش های سنگین را همراه با سیلاب دانست و بیان کرد: وقتی سیلاب ها می آیند هم اکوسیستم رودخانه ها دچار تغییر می شود و هم شاهد فرسایش بستر رودخانه هستیم؛ مسئله ما در رودخانه، فقط پی کنی و بحث فرسایش نیست. بستر رودخانه خالی نیست و زیستگاه و پناهگاه جانداران مختلف از جمله دوزیستان، پستاندارن و ماهیان محسوب می شود که سیل های مهیب به ویژه در سال‌های اخیر این زیستگاه ها را از بین می برد. از طرف دیگر افزایش بارش های سنگین و وقوع سیلاب با رسوبات زیادی همراه خواهد بود.

این دکترای آب ‌و ‌هواشناسی، با اشاره به خطر رسوبات سیلابی برای تالاب انزلی، خاطرنشان کرد: افزایش حجم رسوبات ناشی از افزایش بارش های سنگین و سیلاب های شدید، موجب پُر شدن تالاب می شود.

مجتهدی، تغییر الگوهای آب‌ و هوایی را ناشی از گرمایش جهانی دانست و تصریح کرد: امروزه تغییرپذیری و عدم قطعیت در شرایط آب‌ و هوایی گیلان به موضوعی بغرنج تبدیل شده است. گیلان در سال آبی اخیر، طی پنج ماه از فصل سرد گذشته فقط در آذرماه بارش در حد نرمال داشت و در مابقی ماه‌ها به طور میانگین بیش از 30 درصد کاهش بارش را تجربه کرده است؛ امری که نشان از رفتارهای متغییر و نامعمول بارش دارد، اما علیرغم این موضوع بشر تا زمان حاضر تمامی برنامه ریزی های خود را بر مبنای الگوهای معمول و قابل پیش بینی بلندمدت انجام می دهد.

وی استان گیلان را جزو استان های اول کشور در فراوانی وقوع مخاطرات طبیعی دانست و عنوان کرد: به واسطه تنوع خاص آب ‌و هوایی، اثرگذاری تغییر آب ‌و هوا در گیلان بیشتر ظهور و بروز می کند لذا گیلان کلاس عملی درس تغییر آب ‌و هوا است و رکوردهای دمایی و بارشی ما که طی سال های اخیر جابجا شده، مبین این مسئله است و باید این هشدارها را در کشور جدی بگیریم.

این آب ‌و هواشناس، الگوی نابهنجار آب ‌و هوایی را ابرچالش موجود در تمامی حوزه‌ها و ابعاد زندگی بشر دانست و تاکید کرد: اگر به این مسئله نیاندیشیم و به شکل مشخص و عملی در مورد آن صحبت نکنیم، شرایط دشوار و نامعمولی گریبان ما را خواهد گرفت؛ حتی ناگوارتر از اتفاقات سال‌های اخیر. تبعاتی که نه توان فنی برآمدن و فائق شدن بر آن را خواهیم داشت و نه منابع مالی مورد نیاز را.

مجتهدی اضافه کرد: استان گیلان در حوزه های کشاورزی و محیط‌ زیست نیازمند توجه به برنامه‌های عملیاتی برای مشکلات پیش رو در زمینه تغییر آب ‌و هواست؛ هرچند که مجبور باشیم تصمیمات سختی اتخاذ کنیم.

منبع: ایسنا