«گِل‌مالی» اوج ارادت عاشقانه مردم لر/ نوای «چَمِرونه» بر حال و هوای لرستان غم پاشید

اعتمادآنلاین| اینجا لرستان و زمان به وقت عاشقی؛ عاشورا است، التماس‌های شبانه مکن ای صبح طلوع مردمان این دیار گویی اثری نداشته چرا که امروز خورشید پرحرارت‌تر از قبل بر سر مردمان سایه افکنده و در جدال با تاریکی زودتر از موعد سر از آسمان برآورده است.

اگر اهل دل باشی هر کجای این جهان پهن‌پیکر صبح عاشورا غمگین‌ترین حالت ممکن به سراغت می‌آید، غمی که انگار ریشه در اعماق زمان دارد و شبیه به هیچ مصیبتی نیست، غمی که گذشتگان بسیار بر آن گریسته و گریه‌کنان قهاری بر آن ناله سر داده‌اند.

غم بر سینه سنگین است و آه بر نهان بلند؛ اما باید فکر چاره کرد، شاید غلطیدن در خاک عزای دوست مرهمی باشد بر گدازه‌های آتش درون عاشقی که قرار است شاهد جان‌سپاری عزیزترین وجود هستی و به غارت رفتن دار و ندار او به دست جاهلان و نمک‌به‌حرامان وقت باشد.

خاک شاید روزگاری مفتخر بود به گِل آدم سرشته شدن اما، از آن روز که فرزند زهرا در صحرای کربلا به خاک افتاد و نفس‌های آخرین‌ خویش را در آن دمید تقدس دوباره یافت و عنصری ویژه شد در پیش چشم لرستانی‌ها برای به‌سوگ نشستن اشرف مخلوقات.

«گِل‌مالی» را شاید بتوان خالصانه‌ترین و خاکی‌ترین جلوه به‌سوگ نشستن در بین مردمان لُر دانست، آئینی که ریشه در گذشته‌های دور داشته و متاثر از داغ ناتمام و تا همیشه سردنشدنی اولاد خاتم در سرزمین کربلا است.

آن‌قدر مصیبت دُردانه عالم اعظم است که لرستانی‌ها هنوز سپیده صبح عاشورا سرنزده در پی تسکین آلام در حوضچه‌های گِل خود را رها ساخته و صحنه‌هایی بس غم‌انگیز و البته عاشقانه برآمده از آب و گِل را به محضر دوست عرضه می‌دارند.

«گِل‌مالی» نمادی است از عزاداری مردمان زاگرس برای مظلوم‌ترین مخلوق آفرینش، غریبی که در اوج مردانگی با کین نااهلان در خون دست و پا زد و زمین و زمان را تا به‌ابد شرمنده آزادگی و راضی‌ام به رضای خالق کرد.

مردمان لُر برای تهیه گِل عزاداری بهترین نوع خاک که همان رُس بوده را با گلاب‌های ناب و معطر به‌هم می‌آمیزند و حوضچه‌هایی بزرگ را صبح روز عاشورا برای سوگواران حسینی مهیا می‌سازند.

پیر و جوان ندارد؛ همه برای عرض ارادت می‌آیند، لاکچری‌هایی که روزهای پیشین گَردی بر خود تحمل نمی‌کردند امروز در گِل عزا فرورفته‌اند و خاکی‌ترین شهروندان شهر خود شده‌اند.

به‌گِل درافتادگان غم دوست برای خشک شدن گِل در کنار هیزم‌های آتش قرار می‌گیرند، پس از خشک شدن؛ ندای بزن «بر سر که عاشورا است امروز عزای نوگُل زهراست امروز‌ سر داده و دسته دسته به سوی جایگاه های عزاداری حرکت می‌کنند.

سوگواری در صبح روز عاشورا با نوای ساز «چَمِرونه» به اوج خود می‌رسد؛ نوای غم انگیزی که در گوش عالم پیچیده و عرشیان و فرشیان را به عزای خون خدا می‌نشاند.

عزاداران به عزاخانه می‌رسند و بر سر و سینه خود می‌زنند، کوبیدن همانا و از آسمان خاک باریدن همانا؛ گویی زمین تاب این همه سنگینی مصیبت را ندارد چراکه همچنان منتظر بارش ابری از آسمان برای رفع عطش یا حسین گویان زمان است.

نوای «ای وای شهیدان به دشت کربلا» سوگواران قیامتی دگر در لرستان به پا کرده، زمان در آرزوی ایستادن و بازگشت به سال 61 هجری مانده و گویی یارای حرکت ندارد، هر کسی می‌خواهد خود را به قافله نینوا رساند و فریاد «هل من ناصر ینصرونی» ارباب را پاسخ‌گو باشد اما، چه حیف و صد حیف که امکانش نیست.

پیشینه تاریخی آئین «گِل‌مالی» برای زمان ایران باستان است

پژوهشگر پیشینه تاریخی آئین «گِل‌مالی» را برای زمان ایران باستان دانست و به فارس گفت: پیشینه تاریخی آئین «گِل‌مالی» به دوران سیاوش برمی‌گردد؛ آن زمان که کاه و گِل‌ بر سر گرفت و برای اثبات بی‌گناهی خود از آتش عبور کرد.

سمیه خانی‌پور در ادامه به قیام توابین به سرکردگی سلیمان بن صرد خزاعی پس از حادثه عاشورا و و گِل‌مالی این گروه متاثر از شهادت اباعبدالله اشاره کرد و افزود: این آئین سینه به سینه در بین محبان اهل بیت اجرا می‌شد تا اینکه زمان امویان و عباسیان شیعیان در اختناق شدیدی قرار گرفتند.

وی تصریح کرد: به همین منظور علویان و پیروان ولایت به سلسله مناطق جبال، یعنی مکان‌هایی که کوه‌های صعب‌العبور داشته همچون لرستان مهاجرت می‌کنند.

آئین «گِل‌مالی» تداعی معانی روز عاشورا است

این پژوهشگر تاریخی با اشاره به تداوم رسم «گِل‌مالی» در لرستان به واسطه حضور شیعیان و محبین اهل بیت علیهم‌السلام در مراسم‌های عزاداری این آئین را اوج ارادت و شیفتگی مردمان سرزمین زاگرس بیان کرد.

خانی‌پور ادامه داد: در گذشته افراد منتخب همچون خدمت‌گزاران امام زاده‌ها طی مراحلی به دامنه کوه می‌رفتند و خاک پاک و عاری از هرگونه ناخالصی را برای آئین «گِل‌مالی» فراهم می‌کردند.

وی اظهار داشت: آئین «گِل‌مالی» تداعی معانی روز عاشورا و یادآور بخشی از گرد خاک نشستن بر چهره خاندان امام حسین پس از شهادت حضرت است.

پر واضح است که «گِل‌مالی» قطره‌ای کوچک از ارادت لرستانی‌ها به سید و سالار شهیدان است، آئینی سراسر تواضع و حزن‌انگیز در غم فراق یار که تنها خاص مردمان این دیار بوده و در هیچ کجای دنیا مثل و مانندی ندارد.

منبع: فارس