دست برنجکاران مازنی زیر سنگ شالیکوبان

اعتمادآنلاین| گسترش برداشت مکانیزه شالی در چهار سال اخیر که امسال به 95 درصد رسیده است، شالیکوبی ها را به تنها محل دپوی دسترنج کشاورزان تبدیل کرده تا در کوتاه ترین زمان با استفاده از دستگاه خشک کن، این محصول را به برنج تبدیل کنند.

برداشت مکانیزه با همه مزیت هایش، این مشکل را برای برنجکاران ایجاد کرده که نتوانند محصولشان را پس از برداشت حتی برای مدتی کوتاه در انبارهای خانگی نگهداری کنند.

بر اساس اعلام کارشناسان جهاد کشاورزی، در روش مکانیزه ، شالی برداشت شده حاوی 25 تا 30 درصد رطوبت است که ضریب ماندگاری آن را در انبار به کمتر از یک هفته کاهش می دهد و کشاورزان مجبورند برای جلوگیری از پوسیدن و فساد محصول آن را بلافاصله به شالیکوبی بسپارند تا بعد از خشک شدن در دستگاه خشک کن به برنج تبدیل شود.

در برداشت مکانیزه شالی، دانه در حالی از خوشه طلایی جدا می شود که هنوز ریشه شالی در گل قرار دارد و ساقه دارای رطوبت بالاست . با توجه به این که در این روش درو و خرمنکوبی در یک مرحله صورت می گیرد ، رطوبت باقی مانده در ساقه زنده همچنان در خوشه و شلتوک جریان دارد و به همین دلیل محصول باید در کمتر از 24ساعت از گونی خارج و به مدت 48 تا 72 ساعت در دمای 30 تا 40 درجه خشک و تبدیل به برنج شود.

این در حالی است که در روش سنتی و برداشت دستی ، شالی از ساقه با داس درو و به مدت سه روز در مزرعه در معرض هوای آفتابی پهن و رها می شود تا طوبت ساقه و دانه به کمترین میزان ممکن برسد و بعد از آن جمع آوری و خرمنکوبی می شود.

شلتوکی که از خرمنکوبی به روش سنتی به دست می آید به خاطر رطوبت کم قابلیت ماندگاری تا چند ماه را در انبار خانگی کشاورزان دارد ، در حالی که در روش ماشینی و مکانیزه چنانچه کشاورز بخواهد شلتوک را نگهداری کند باید آن را برای چند روز با زحمت زیاد در هوای آفتابی خشک کند و حتی در این صورت هم مشخص نیست بتواند برنج مرغوبی در مرحله شالیکوبی از آن به دست بیاورد.

کشاورزان برنجکار مازندران معتقدند هر مقدار که فاصله میان برداشت شلتوک تا تبدیلش به برنج فاصله بیشتر بیفتد ، برنج مرغوبتر با شکستگی کمتر به دست می آید و این مزیت هم در حال حاضر از برنجکاران سلب شده است .

این روزها نزدیک شدن به شالیکوبی داران از طرق مختلف برای جلو انداختن نوبت تبدیل شالی به برنج در حال جاافتادن به عنوان یک رویه است که احتمالا اگر مسئولان امر دیر بجنبند ، کسب و کار جدیدی برای عده ای سودجو ایجاد خواهد شد .

بر اساس آمار جهاد کشاورزی مازندران، امسال 208 هزار از 230 هزار هکتار شالیزاری استان زیر کشت اول برنج رفت و تاکنون نیز برداشت شالی از سطح بیش از 150 هزار هکتار برداشت شده است .

امسال حدود چهار هزار دستگاه کمباین مخصوص برداشت شالی وارد شالیزارهای مازندران شد که به معنای برداشت 95 درصدی برنج کشت اول به روش مکانیزه است .

نگرانی از تغییر رنگ و شکستگی برنج

واقعیت این است که زنجیره کشاورزی مکانیزه در مازندران در تمامی بخش ها با مشکل مواجه است و اکنون که در بخش کاشت و برداشت برنج به نقطه حساسی رسیده ، بیش از همه نقصانش را نمایان کرده است .

کمبود دستگاههای خشک کن در شالیکوبی ها مهم ترین علت نگرانی کشاورزان در باره سرنوشت مبهم دسترنج یک ساله اشان است، وضعیتی که برای آنان نه راه پس باقی گذاشته است و نه راه پیش .

به اعتقاد کشاورزان، خشک نشدن بموقع و مناسب شلتوک در شالی کوبی ها سبب می شود تا هنگام تبدیل شدن به برنج سفید، محصول علاوه بر تغییر رنگ، بنددار شده و درصد شکستگی آن نیز افزایش یابد.

در حال حاضر بررسی های میدانی خبرنگار نشان می دهد به دلیل حجم بالای شالی هایی که روزانه پس از برداشت مکانیزه روانه شالیکوبی ها می شود، شالیکاران با تحویل نگرفتن شالی از سوی صاحبان کارخانه ها هم مواجه هستند.

شالیکاران از اینکه محصولشان پس از برداشت مکانیزه باید پشت نوبت خشک کن های شالیکوبی ها به مدت 10تا 15 روز بماند به شدت نگرانند و می گویند که نگهداری شلتوک خشک با رطوبت 25 تا 30 درصد به مدت 10 تا 15 روز سبب نفوذ رطوبت به دانه ها سفید برنج می شود که نتیجه آن تغییر رنگ برنج پس از شالیکوبی و افزایش شکستگی است .

غافلگیری شالیکوبی داران و کشاورزان در سال جاری بیشتر ناشی از افزایش ناگهانی سطح برداشت مکانیزه شالیزارهای استان است ، در حالی که در سه سال گذشته روند تدریجی افزایش برداشت به این روش سبب شده بود تا مدیریت زنجیره تولید راحت تر انجام شود .

کارشناسان کشاورزی می گویند که از همان ابتدا با افزایش یکباره برداشت مکانیزه بروز کمبود در یک یا چند بخش زنجیره تولید برنج قابل پیش بینی بود و باید در این مورد به کشاورزان اطلاع رسانی می شد .

به اعتقاد این کارشناسان، افزایش دستگاههای کمباین مخصوص در چند سال گذشته هر چند موجب کاهش زمان و هزینه برداشت شده، اما ارسال یکباره صدها هزار تن شالی برای تبدیل کردن به برنج با توجه به ساختار فرسوده شالیکوبی ها و نیز نبود تجهیزات دیگر چون خشک کن ، موجب ضرر و زیان به کشاورزان می شود.

بر اساس آمار سازمان جهاد کشاورزی مازندران از یکهزار و 268 هزار واحد شالیکوبی دارای پروانه بهره برداری در استان ، 950 واحد فعال هستند و از این تعداد 350 واحد مدرن و پیشرفته به شمار می روند.

بر اساس این آمار، ظرفیت روزانه خشک کن های شالیکوبی های استان روزانه حدود 30 هزار تن است، در حالی که روزانه بیش از 40 تا 45 هزار تن شالی نمناک به صورت مکانیزه برداشت می شود که باید در کمتر از 72 ساعت وارد خشک کن شود.

در حال حاضر بسیای از شالیکاران بناچار به منظور جلوگیری از افزایش رطوبت، بند دار شدن و افزایش شکستگی ، برای خارج کردن شالی خیس و پهن کردن در فضای باز ، هزینه سه تا چهار هزار تومانی به ازای هر گونی را متقبل می شوند، ولی این کار ضمن به صرفه نبودن ، قابل استمرار نیست و همچنین مشخص نیست برنج به دست آمده از این شالی ها تا چه حد مطلوب نظر کشاورز و مصرف کننده باشد.

رمضان علی نیا یکی از شالیکاران بخش لاله آباد بابل با بیان اینکه این روزها همه مشغول درو شالیزارهایشان با کمباین هستند، گفت: صاحبان شالیکوبی برای خشک کردن شالی نوبت هفت تا 10 روزه می دهند که در این زمان ، شالی های در اثر رطوبت از بین می روند.

وی افزود: اگر چه درو مکانیزه هزینه ها را بشدت کاهش داده است، اما شالی با رطوبت بالا باید در کمتر از 24 ساعت از گونی ها خارج شود تا آسیب نبیند.

این کشاورز شالیکار توضیح داد: شالی تازه برداشت شده حکم نوزاد تازه متولد شده را دارد که همواره باید تحت مراقبت شدید باشد و اگر شالی دارای رطوبت بالا و خیس در اسرع فقط در دمای مناسب خشک نشود و به صورت نامناسب خشک شود، موجب بند دار شدن و افزایش شکستگی خواهد شد.

وی افزود: در سه سال اخیر با ورود کمباین های مخصوص، برداشت شالی مکانیزه شده است برای این که در مقابل به دلیل گرمای شدید و بالا بودن دستمزد، گرفتن کارگر هم به صرفه نیست و هم بموقع وجود ندارد و به همین دلیل برداشت سنتی با داس در این منطقه به صفر رسیده است.

علی نیا گفت: البته صاحبان شالیکوبی ها هم بر اساس ظرفیت خشک کن ها شالی ها را پذیرش و طبق نوبت کار می کنند، اما به هر حال شالی خیس پس از 24ساعت همواره در خطر از بین رفتن قرار دارد و از همین رو بسیاری کشاورزان بناچار با متقبل شدن هزینه های اضافی، شالی ها را از گونی خارج و در فضای بیرونی شالیکوبی ها پهن و پشت و رو می کنند.

وی افزود: ابری بودن هوا و بارندگی های اخیر هم سبب شده تا کشاورزان در حدود 10 روز گذشته این فرصت را هم نداشته باشند که محصولشان را در هوای آزاد پهن و خشک کنند و از این بابت نگرانی ها افزایش یافته است .

احمد عسکری یکی از شالیکوبی داران آمل هم گفت: برداشت مکانیزه سبب شد تا روزانه حدود 30 تن شالی وارد کارخانه ام شود، در حالی ظرفیت خشک کن کارخانه کمتر از 20 تن است.

وی با بیان اینکه خطر شکستگی زیاد ، رشته و بنددار شدن شالی خیس خطر و نگرانی جدی این روزهای شالیکاران پس از برداشت است، گفت: ما نیز بر اساس ظرفیت خشک کن ها شالی را پذیرش می کنیم و تعهدی در قبال بند دار شدن شالی متقبل نمی شویم.

عسکری توضیح داد: با توجه به این که رطوبت شالی در برداشت مکانیزه تا 30 درصد نیز می رسد ، شالی ها باید با دمای 30 تا 35درجه به مدت 2 تا سه روز در فرهای خشک کن ها بمانند و عملا نمی توان ظرفیت پذیرش و خشک کردن را در شرایط حاضر افزایش داد.

وی بروز مشکل کمبود خشک کن و نوبت گیری طولانی را برای کشاورزان و بقیه دست اندرکاران زنجیره تولید برنج غافلگیر کننده دانست و توضیح داد: در برداشت سنتی، کشاورزان شالی را پس از خرمنکوب کردن به مرور زمان در سه نوبت و یک دوره 6 ماهه پس از برداشت روانه شالیکوبی می کردند، اما اکنون زمان برداشت به کمتر از یک ماه در کل مازندران کاهش یافت و طبیعی است که شالیکوبی ها چنین ظرفیتی ندارند.

عسکری افزود: اگر چه طی چند سال گذشته در روند مکانیزاسیون کشاورزی مازندران در بسیاری از شالیکوبی ها خشک کن های جدید راه اندازی شده و ظرفیت ها هم افزایش یافته، ولی این میزان با ورود یکباره تعداد زیاد کمباین به شالیزارها و جمع کردن سر و ته برداشت شالی در یک بازه زمانی یک ماهه همخوانی ندارد.

وی خارج کردن شالی خیس از گونی و پهن کردن آن در فضای باز را کاری سخت و طاقت فرسا دانست و افزود: اگر شرایط آب و هوایی را هم به این وضعیت اضافه کنیم مانند یک هفته اخیر که همواره هوا ابری و بارانی بود، کار برای کشاورز بسیار سخت می شود.

عسکری که دستی هم در بازار برنج مازندران دارد، گفت: اگر شالی بموقع خشک نشود علاوه بر افزایش درصد شکستگی، باعث بنددار شدن برنج می شود که به معنای کاهش 50 درصدی قیمت آن در بازار است، برای این که این نوع برنج بازارپسند نیست.

جهاد کشاورزی به دنبال راهکار

مدیر صنایع کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی مازندران با اشاره به اینکه امسال بیش از چهار هزار دستگاه کمباین دروگر وارد شالیزارهای استان شد، گفت: اگر زنجیره تولید برنج به روش مکانیزه در تمام بخش ها ایجاد نشود، ضایعات تولید چندین برابر می شود.

مسعود غلامی دغدغه و نگرانی شالیکاران را از برداشت شالی نمدار جدی دانست و افزود: مشکل کمبود خشک کن و نگرانی افزایش درصد شکستگی جدی است.

وی توضیح داد: از آنجایی که ظرفیت خشک کن ها در شالیکوبی های استان در مقایسه با حجم شالی برداشت شده به صورت مکانیزه تنها نیمی را پوشش می دهد، شالیکاران بشدت نگران بند دار شدن و در نتیجه بالا رفتن درصد شکستگی محصول خود هستند.

این مسئول جهاد کشاورزی مازندران گفت: در حال حاضر کشاورزان شالی برداشت شده را بناچار به صورت سنتی و طبیعی در آفتاب خشک می کنند که این کار سخت و طاقت فرسا نیز علاوه بر افزایش هزینه، خطر بارندگی و ابری بودن هوا را هم در پی دارد.

وی علت اصلی استقبال شالیکاران به برداشت مکانیزه را کمبود کارگر و هزینه بالای دستمزد دروی شالی به صورت سنتی دانست.

غلامی از حمایت نامحدود سازمان جهاد کشاورزی برای ساخت خشک کن در انبار شالیکاران و صاحبان شالیکوبی ها خبر داد و گفت که دولت تسهیلات قابل توجهی را با کارمزد 10 تا 15درصدی برای این کار تخصیص داده است و محدودیتی هم در پرداخت آن وجود ندارد.

طرح اصلاح شالیکوبی ها از سنتی به مدرن

این مسئول همچنین از اجرای طرح اصلاح ساختار شالیکوبی ها با هدف کاهش ضایعات برنج از 25 درصد به حدود 10 درصد خبر داد و گفت : از یکهزار و 268 واحد شالیکوبی استان که از سوی سازمان های صنعت، معدن و تجارت و جهاد کشاورزی مازندران دارای پروانه بهره برداری هستند ، 950 واحد فعال هستند.

وی با بیان اینکه با حمایت های دولت در یک دهه اخیر 350 شالیکوبی استان پیشرفته و مدرن شدند، افزود: اکنون ضایعات کیفی تبدیل شالی به برنج سفید در این واحدها به هفت تا 10 درصد کاهش یافته است.

غلامی گفت: کاهش 15درصدی ضایعات کیفی در تبدیل یک میلیون و 350 هزار تن شالی به برنج سفید در شالیکوبی های مدرن برابر با 75 هزار تن افزایش تولید است.

کاهش ضایعات کیفی به معنای کاهش میزان نیم دانه و شکستگی برنج است که در شالیکوبی های سنتی میزان شکستگی در هر 100 کیلوگرم تا 25 کیلوگرم می رسد.

اگر چه دانه های شکسته که به آن ' نیم دانه ' گفته می شود در صنعت آرد برنج فراوری می شود، اما ارزش آن برای کشاورز نصف قیمت برنج و یا حتی کمتر است.

به هر حال، مکانیزاسیون کشاورزی در مازندران قدم بزرگی است که برداشته شده ولی تکمیل زنجیره آن باید با نگاه علمی و حفظ منافع کشاورز و امنیت غذایی کشور شتاب بیشتری بگیرد.

کارشناسان کشاورزی هشدار می دهند که در صورت کم توجهی به این مقوله ممکن است اصل مکانیزه کردن کشاورزی در مازندران به خاطر به خطر افتادن منافع کشاورزان زیر سئوال برود که در این صورت امنیت غذایی کشور هم آسیب دیده و سر و کله دلالان و سودجویان بار دیگر از شکاف دیگر در روند کشاورزی سر بر خواهد آورد.

منبع: ایرنا