انقلاب سفید، رژیم دیکتاتوری را تبدیل به یک حکومت استبدادی کرد/ سهیم‌کردن کارگران در سود کارخانه‌ها، کاری نمایشی بود

اعتمادآنلاین| محمدعلی همایون کاتوزیان استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد است. وی مطالعات فراوانی در زمینه تاریخ، اقتصاد، جامعه‌شناسی و ادبیات ایران داشته و چندین اثر وی در داخل کشور منتشر شده است. یکی از آثار کاتوزیان «ایران، جامعه کوتاه مدت» است که در این کتاب نظریه «جامعه کلنگی» را مطرح می‌کند.

او در پاسخ به این سوال که آیا می‌توان یکی از دلایل انقلاب مشروطه را رشد طبقه متوسط در دوران قاجاریه دانست؟ گفت: در این باره اطلاعی ندارم، اما احتمال نمی‌دهم که در آن دوره طبقه متوسط چندان رشدی داشته، مهم این بود که روشنفکران که بیشتر از طبقات بالا بودند بر اثر آشنایی با سیستم های سیاسی اروپا آگاه شدند که می‌توان به جای استبداد حکومت قانونمند داشت. البته عوامل بسیاری دخیل بودند ولی این یکی از مهم‌ترین آنها بود.

کاتوزیان با اشاره به ساختار اقتصادی دوران قاجار گفت: در آن دوره دولت اصولا فعالیت اقتصادی چندانی نداشت اما نظام استبدادی پیوسته برای انباشت بلندمدت سرمایه مشکل ایجاد می‌کرد.

وی در پاسخ به این سوال که برخی اصلاحات انجام شده در دوران ناصری را تا چه اندازه در رشد طبقه متوسط و درخواست‌های مترقی مرتبط می‌دانید؟ اظهار داشت: کوشش‌هایی شد ولی اندک بود چون میل به اصلاحات بیشتر از اقدام به آن بود. اما تجارت خارجی، به ویژه واردات، سبب تمرکز سرمایه در دست چندین تاجر بزرگ مانند امین الضرب و ملک التجار شد.

کاتوزیان درباره دلایل اعمال تحریم نفتی بر دولت مصدق گفت: دلیل اصلی تحریم نفت ایران البته ملی کردن نفت بود، اما تحریم وقتی اعمال شد که دولت پیشنهاد بانک بین‌المللی را برای میانجیگری بین ایران و انگلستان نپذیرفت.

استاد ایرانی دانشگاه آکسفورد با تاکید بر اینکه از زمان رضا شاه تاکنون دولت‌ها معمولا میل به توسعه اقتصادی داشته‌اند، تصریح کرد: اما‌ اینکه چه استراتژی‌هایی را برگزیدند و چه نتایجی گرفتند امر دیگری‌ست. ایران هیچ گاه تبدیل به کشوری توسعه یافته نشد و هنوز هم نیست. ولی کره جنوبی بدون داشتن یک قطره نفت یا منابع سرشار دیگری در ظرف بیست سال توسعه یافت و علم رقابت با پیشرفته‌ترین کشور های جهان برافراشت.

کاتوزیان درباره انقلاب سفید شاه گفت: اصلاحات ارضی اگر چه درست انجام نشد، کاری انقلابی بود. سهیم کردن کارگران در سود کارخانه‌ها بیشتر کاری نمایشی اما به هر حال تظاهر به انقلابی‌گری بود.

وی افزود: یک نتیجه دیگر انقلاب سفید تبدیل شدن رژیم دیکتاتوری به یک حکومت استبدادی در آن دوران بود.

منبع: ایلنا