جزئیات خط فقر درمناطق شهری و روستایی/رشدخط فقردراستانها چقدر است؟

اعتمادآنلاین| مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی به بررسی «برآورد خط فقر در 6 ماهه نخست سال» پرداخت که نشان از کاهش قابل توجه قدرت خرید خانوار دارد. درحالی‌که در بهترین حالت درآمدهای خانوار در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397 ثابت مانده است، خط فقر مطلق برای یک خانوار چهار نفره در شهرستان تهران، 300 هزار تومان افزایش یافته که این رقم برای فقرا رقم قابل ملاحظه‌ای است و لزوم توجه به سیاست‌های حمایتی را می‌رساند.

«فقر مطلق» را می‌توان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد. همچنین «فقر مطلق» عدم دسترسی به حداقل‌های معیشت در جامعه را بررسی کرده و تحت تأثیر توزیع درآمد در جامعه نیست.

خط فقر ماهیانه شهرستان تهران 2 میلیون و 800 هزار تومان شد

بر اساس جدول مذکور، بالاترین خط فقر ماهیانه برای شهرستان تهران به دست آمده که در سال 1395 برای یک خانوار چهار نفره دو میلیون و 76 هزار تومان محاسبه شده و در تابستان 1397 در حدود دو میلیون و 728 هزار تومان برآورد شده است. نکته قابل توجه آنکه خط فقر تهران تنها در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397، در حدود 300 هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره افزایش داشته که این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده قرار گرفتن افراد بیشتری در زیر خط فقر در سال 1397 نسبت به سال‌های قبل باشد.

سرانه خط فقر؛ یک میلیون و 50 هزار تومان

با توجه به اینکه فقرا، نسبت به سایر افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به گروه خوراکی تخصیص می‌دهند، پیش‌بینی می‌شود با توجه به رشد قابل توجه شاخص قیمت برخی گروه‌ها (نظیر گروه خوراکی) در سال 1397 نسبت به سال‌های گذشته، خط فقر نیز در ادامه سال 1397 با مقدار رشد بیشتری روبرو باشد. همچنین خط فقر معادل با شهریور ماه 1397 نیز محاسبه شد که برای شهرستان تهران، مقدار سرانه آن حدود یک میلیون و 50 هزار تومان و برای خانوار چهار نفره حدود 2 میلیون و 850 هزار تومان برآورد شده است.

بعد از تهران، با اختلاف نسبتاً زیادی (در حدود 900 هزار تومان برای یک خانوار چهار نفره) هشت شهرستان بزرگ کشور که جمعیت بالای یک میلیون نفر دارند، قرار گرفته‌اند. در این شهرستان‌ها، خط فقر در تابستان 1397، یک میلیون و 810 هزار تومان برای خانوار چهار نفره برآورد شده که نسبت به بهار 1397، افزایشی در حدود 200 هزار تومان داشته است. باید توجه داشت که 200 هزار تومان افزایش در هزینه سبد خط فقر، برای فقرا رقم بسیار قابل توجهی است زیرا به طور معمول مشاغل این گروه‌های درآمدی در دسته مشاغل با بهره‌وری پایین و با درآمد ثابت قرار دارد که به سختی افزایش درآمد در آنها رخ خواهد داد.

رشد 25.8درصدی خط فقر در 19 استان و شهرستان

همچنین بیشترین نرخ رشد خط فقر در تابستان 1397 نسبت به تابستان 1396، در استان های مرکزی، آذربایجان غربی، کردستان، بوشهر، هرمزگان، گیلان، اصفهان، همدان، زنجان، قزوین، مازندران، گلستان، لرستان، سمنان، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان و شهرستان تبریز، شهرستان اصفهان و شهرستان اهواز که در رده سوم رقم خط فقر قرار دارند، رخ داده است. خط فقر برای استان‌های موجود در این خوشه در تابستان 1397 به یک میلیون و 489 هزار تومان رسیده که رشد 25.8 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل داشته است.

اختلاف معنادار خط فقر مناطق روستایی و شهری

خط فقر در مناطق روستایی اختلاف معناداری با مناطق شهری دارد. بیشترین خط فقر برای مناطق روستایی تهران و البرز به دست آمده که برای تابستان 1397، یک میلیون و 578 هزار تومان برآورد شده است. بعد از آن مناطق روستایی زنجان، کرمانشاه، اصفهان، قم و قزوین با اختلاف قابل توجهی (539 هزار تومان برای خانوار چهار نفره) قرار دارند.

نکته قابل توجه در خصوص مقایسه خط فقر روستایی و شهری آن است که خط فقر روستایی در تمامی خوشه‌ها در تابستان 1397 نسبت به مدت مشابه سال قبل، رشد بیشتری را نسبت به خط فقر شهری داشته است. این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده افزایش شدت فقر در این مناطق باشد.

نرخ تورم فقرا

از دیگر نتایج به دست آمده از این مطالعه، استخراج سبد مصرفی فقرا و محاسبه نرخ تورم فقرا است. منظور از تورم فقرا، رشد قیمت سبد مورد استفاده همه فقراست. یعنی سبد مصرفی خانوارهایی که زیر خط فقر قرار دارند، استخراج شده و با توجه به شاخص قیمت‌ها، رشد آن محاسبه شده است.

تحلیل نتایج و توصیه‌های سیاستی

بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، محاسبه خط فقر اگرچه گام اول مطالعات در خصوص فقر و سیاست‌های فقرزدایی است، اما می‌تواند دلالت‌های قابل قبولی برای سیاستگذار به همراه داشته باشد. محاسبه خط فقر مناطق مختلف ایران در سال 1395 و برآورد آن برای سال‌های آتی و بخصوص تابستان 1397 به عنوان آخرین برآورد از خط فقر، می‌تواند به سیاستگذاران در جهت رصد وضعیت فقرا کمک کند.

نگاهی به خط فقر محاسبه شده در سال‌های مختلف نشان می‌دهد که خط فقر در نقاط مختلف کشور دارای تفاوت زیادی با یکدیگر است و از این رو سیاست‌های حمایتی از فقرا نیز باید متناسب با شرایط هر منطقه در نظر گرفته شود. این سیاست‌های حمایتی بخصوص در شرایط اخیر از اهمیت بسزایی برخوردار است. در ادامه به برخی از دلالت‌های سیاستگذاری که از نتایج این مطالعه به دست می‌آید، اشاره خواهد شد:

رشد 22 تا 25 درصدی خط فقر در تابستان

افزایش قابل توجه نرخ تورم در سال 1397 باعث شده تا خط فقر و همچنین هزینه سبد مصرفی فقرا افزایش یابد. خط فقر در بهار 1397 نسبت به بهار 1396 در مناطق مختلف کشور بین حدود 9 تا 11 درصد رشد داشته و این رشد برای تابستان 1397 نسبت به تابستان 1396 به حدود بین 22 تا 25 درصد رسیده است.

از طرف دیگر نکته قابل توجه آن است که خط فقر در تابستان 1397 نسبت به بهار 1397 نیز رشد قابل ملاحظه‌ای داشته، به طوری که برای مثال در شهرستان تهران، خط فقر در تابستان نسبت به بهار 11 درصد و در برخی دیگر از خوشه‌ها بیش از 13 درصد رشد داشته است. این در حالی است که طی این بازه زمانی به طور معمول درآمد خانوار در بهترین حالت ثابت است یا حتی به واسطه از دست دادن شغل ممکن است با کاهش نیز مواجه شده باشد. بنابراین با توجه به رشد خط فقر و افزایش خط فقر درحالی‌که درآمد خانوار ثابت است، می‌توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر نسبت به رقم حدود 15 درصدی در سال 1395، با افزایش مواجه شده باشد.

همچنین با توجه به روند فزاینده شاخص عمومی قیمت‌ها، درحالی‌که پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال 1397 نرخ تورم نقطه به نقطه به حدود بین 40 تا 50 درصد برسد، خط فقر در ماه‌های آینده مجدداً افزایش خواهد یافت و پیش‌بینی می‌شود خانوارهای بیشتری به زیر خط فقر بروند.

در چنین شرایطی اجرای یک سیاست حمایتی هدفمند از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا محاسبات فوق تنها خط فقر مطلق را نشان می‌دهد یعنی بیانگر حداقل نیازهای اساسی برای زندگی است و از این رو افزایش تعداد فقرا، دارای مخاطرات جدی خواهد بود.

منبع: مهر