100 میلیون هکتار از اراضی کشور در معرض بیابانی شدن

اعتمادآنلاین| خسرو شهبازی، معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با بیان اینکه یک سوم جمعیت جهان و 44 درصد از اراضی زراعی دنیا در مناطق خشک قرار دارند، گفت: کشور ما روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و میزان بارش‌ها در آن یک سوم متوسط بارش‌های دنیا است همچنین میزان تبخیر در ایران حدود دو تا سه برابر میزان تبخیر در دنیا است و این دو عامل خود شکنندگی و آسیب‌پذیری کشور ما را نشان می‌دهد.

به کدام مناطق بیابان گفته می‌شود؟

شهبازی ادامه داد: بر اساس تعریف کنوانسیون بین‌المللی بیابان‌زدایی، بیابان به اکوسیستم‌های زوال یافته‌ای گفته می‌شود که به دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی پتانسیل تولید بیولوژیک خود را از دست داده است یا در حال از دست دادن است.

32 میلیون و 500 هزار هکتار از اراضی کشور تبدیل به بیابان شده‌اند

وی با اشاره به اینکه در مجموع حدود 100 میلیون هکتار از اراضی کشور ما بر اثر فرسایش بادی، آبی، شوری‌زایی و تخریب فیزیکی، شیمیایی خاک در معرض بیابانی شدن قرار دارند، تصریح کرد: بر اساس مطالعات سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در حال حاضر 32 میلیون و 500 هزار هکتار از اراضی کشور تبدیل به بیابان شده‌اند و در قالب کویر، تپه‌های ماسه‌ای، اراضی شور و نمکزارها شناخته می‌شوند.

معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با بیان اینکه بیش از 20 میلیون هکتار از اراضی کشور در 22 استان تحت فرسایش بادی قرار دارند، گفت: از این مقدار 7.7 میلیون هکتار جزو کانون‌های بحرانی فرسایش بادی هستند. این مناطق در استان‌های سیستان و بلوچستان، سمنان، کرمان، اصفهان، مرکزی، ایلام، خوزستان، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و… قرار دارند.

ایران در هر دهه 65 میلیمتر به سمت بیابانی شدن پیش رفته است

شهبازی در ادامه با اشاره به اینکه دو عامل انسانی و طبیعی در تبدیل عرصه‌های خشک کشور به بیابان نقش دارند، اظهار کرد: بر اساس پژوهش‌های پژوهشکده هوا اقلیم طی 49 سال اخیر، در هر دهه حدود 11 میلیمتر از میزان بارش‌ها در کشور کاهش یافته است همچنین در هر دهه تبخیر نیز 54 میلیمتر افزایش یافته و درجه حرارت در کشور در هر 10 سال نیز 0.4 درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است. در مجموع ایران در هر دهه 65 میلیمتر به سمت خشک و بیابانی شدن پیش رفته است.

سفره‌های آب زیرزمینی در هشت دشت کشور در حالت فوق بحرانی است

معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با اشاره به وابستگی ما به منابع آب زیرزمینی تصریح کرد: سفره‌های آب زیرزمینی در 335 دشت کشور بیلان منفی دارند و در هشت دشت کشور در حالت فوق بحرانی است. تمامی این موارد زنگ خطری برای بیابانی شدن کشور است.

وی افزود: میزان و پراکنش نامنظم بارندگی‌ها در کشور نیز از جمله عوامل بیابانی شدن اراضی کشور است. برای مثال در بارندگی‌های اخیر مشاهده شد که در یک نقطه طی 13 ساعت بدون وقفه بارندگی داشتیم که این نشان دهنده پراکنش نامنظم بارندگی‌ها است.

عوامل انسانی مؤثر در بیابان‌زایی چیست؟

شهبازی در ادامه با اشاره به عوامل انسانی مؤثر بر بیابانی شدن کشور گفت: نبود تعادل بین ظرفیت مراتع و دام یکی از این عوامل است. در حال حاضر دو برابر ظرفیت مراتع در کشور دام وجود دارد. از طرف دیگر نابودی جنگل‌ها، تغییر کاربری اراضی و تخریب ناشی از برداشت معادن در بیابان‌زایی مؤثر هستند.

معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با بیان اینکه بیابان‌زدایی کار یک یا دو دستگاه در کشور نیست، تصریح کرد: کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی در سال 1373 تشکیل شد و کشور ایران در سال 1375 به این کنوانسیون پیوست. هدف اصلی از بیابان‌زدایی نیز تأمین امنیت غذایی جامعه و پایداری اکوسیستم است.

تدوین سند جامع مقابله با بیابان و کنترل پدیده گرد و غبار در سیستان و بلوچستان

شهبازی در ادامه با اشاره به شناسایی کانون‌های گرد و غبار در کشور با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای اظهارکرد: در حال حاضر سند جامع مقابله با بیابان و کنترل پدیده گرد و غبار در دشت‌های سیستان و بلوچستان تدوین شده است.

در مناطق حفاظت شده محیط زیستی مالچ‌پاشی نمی‌شود

وی با بیان اینکه تاکنون در 25 هزار هکتار از اراضی بیابانی کشور عملیات مالچ‌پاشی برای مقابله با بیابان‌زایی انجام شده است، گفت: مالچ‌پاشی فقط در مناطقی انجام می‌شود که در آن منطقه شن روان وجود دارد و امکان استقرار پوشش گیاهی نیست بنابراین ما ابتدا با مالچ‌پاشی شن روان را تثبیت و پس از آن اقدام به بذرکاری و نهال‌کاری می‌کنیم. مالچ استفاده شده در مناطق بیابانی استاندارد است و آن را سازمان استاندارد و سازمان حفاظت زیستتأیید کرده است.

شهبازی با تاکید بر اینکه سازمان جنگل‌ها در هیچ یک از مناطق حفاظت شده محیط زیست اقدام به عملیات مالچ‌پاشی نمی‌کند، اظهارکرد: اخیراً با سازمان حفاظت محیط زیست مکاتبه کرده و به آن‌ها اعلام کرده‌ایم نقاطی که نباید در آن‌ها مالچ‌پاشی شود را دوباره برای ما مشخص کنند.

به گفته معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در مناطقی که مالچ‌پاشی شده و پس از آن اقدامات نهال‌کاری و بذرکاری صورت گرفته، مشاهده شده که اکوسیستم جانوری منطقه ارتقا پیدا کرده است همچنین گیاهانی که به دلیل مالچ‌پاشی سیاه رنگ شده بودند پس از مدتی با رویش برگ‌های جدید به رنگ طبیعی خود بازگشتند. در حال حاضر نیز حدود 72 هزار و 429 هکتار از اراضی کشور نیازمند عملیات مالچ‌پاشی هستند.

شهبازی در ادامه با اشاره به اینکه نهال‌کاری یکی دیگر از راه‌های مقابله با بیابان‌زایی در کشور است، تصریح کرد: تا سال گذشته 2.2 میلیون هکتار نهال‌کاری در سطح کشور انجام و از 38 گونه مقاوم به خشکسالی از جمله سرو، گز،تاغ، کهور و کُنار استفاده شده است.

علت استفاده از گیاه مهاجم «کهور» برای بیابان‌زدایی

وی همچنین با اشاره به انتقاداتی که به کاشت کهور به عنوان یک گونه مهاجم در کشور می‌شود، اظهار کرد: درختکهور در مناطقی کاشته می‌شود که EC و PH خاک به قدری بالا است که گیاه دیگری نمی‌تواند در آن منطقه استقرار پیدا کند همچنین برخی می‌گویند ریشه کهور به‌قدری در خاک نفوذ می‌کند که می‌تواند از آب‌های زیرزمینی استفاده کند و به گیاه همجوار خود اجازه تغذیه از این منابع آبی را ندهد. اگر سازمان جنگل‌ها در حاشیه اراضی زراعی اقدام به کاشت درخت کهور می‌کرد این ادعا ممکن بود درست باشد اما کهور در مناطق بیابانی و شوره‌زارهایی کاشته می‌شود که به هیچ عنوان گونه گیاهی دیگری در آن منطقه نیست. مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع به عنوان یک مرجع علمی نیز کاشت درخت کهور در مناطق بیابانی که امکان کاشت گیاه دیگری در آن وجود ندارد را تأیید کرده است.

معاون آبخیزداری، امور مراتع و بیابان سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری در پایان با بیان اینکه 4.7 میلیون هکتار بذرکاری و بذرپاشی در اراضی بیابانی کشور انجام شده است، گفت: بخشی از رویکرد سازمان جنگل‌ها برای مقابله با بیابان‌زایی استفاده از مشارکت مردم، روستاییان و بخش خصوصی است.

منبع: ایسنا