مخالفان برجام ، در دور زدن تحریم‌ها منافع بسیاری داشتند

اعتمادآنلاین| ‌ محمود جامساز، اقتصاددان گفت: سازوکاری که اروپا به نام اینستکس طراحی کرده، نمی‌تواند کارساز باشد، چون اصلا کالای نفت و گاز و مواردی که مربوط به تحریم‌هاست را دربرنمی‌گیرد و فقط درباره کالاهای اساسی و دارو که از ابتدا مشمول تحریم نبوده کاربرد دارد که آن هم با وجود این‌که اعلام کردند اجرایی شده، اما به طور موثر اقداماتی را در این خصوص شاهد نبودیم.

جامساز، درباره امکان‌پذیر بودن یا نبودن صفر شدن وابستگی بودجه به نفت اظهار داشت: این مساله جدید نیست. در برنامه‌های توسعه اقتصادی و به خصوص از برنامه چهارم و پنجم، عدم وابستگی به نفت در بودجه جزو سیاست‌های کلی نظام بوده است، ولی هیچ‌گاه این اتفاق نیفتاد و متاسفانه در جهت وابستگی بیشتر بودجه به درآمدهای نفتی حرکت کردیم.‌

وی افزود: همان‌طور که می‌دانید، مهم‌ترین درآمدهای بودجه به خصوص در کشورهای پیشرفته، مالیات است. یعنی تقریبا بین 80 تا90 درصد تمام درآمدها در بوجه از طریق مالیات تامین می‌شود، اما در ایران خام‌فروشی از سال‌ها پیش جزو درآمدهای دولت بوده؛ در حالی که در پدیداری این منبع درآمدی هیچ‌کس نقش نداشته، بلکه در تغییر و تحولات فسیلی طی میلیون‌ها سال شکل گرفته‌اند و یک درآمد بادآورده‌ای را برای دولت‌ها رقم زده‌اند.

این اقتصاددان تصریح کرد: تمام کشورهایی که درآمد این‌چنینی دارند، بودجه‌ای وابسته به نفت دارند؛ به ویژه ایران. البته به جز نروژ که درآمدهای گاز دریای شمال را به هیچ‌وجه وارد بودجه نکرده و در خارج از نروژ سرمایه‌گذاری کرده است. تقریبا همه کشورهای صادرکننده نفت بودجه نفتی دارند.

جامساز عنوان کرد: برآورد درآمدهای نفتی در بودجه‌های سالیانه ما بسیار خوشبینانه و غیرواقعی بوده، زیرا قیمت نفت تحت‌تاثیر تحولات بازارهای جهانی قرار داشته و ما تعیین‌کننده قیمت نبوده‌ایم، بنابراین اکثرا قیمت هر بشکه نفت و میزان صادرات نفتی که در بودجه پیش‌بینی می‌شده، عمدتا محقق نمی‌شده است.

وی با اشاره به این‌که نظام مالیاتی باید طی این سال‌ها تقویت می‌شد، تصریح کرد: به دلیل این‌که نظام مالیاتی کشور، نظام مالیاتی فشل و معیوب است و با وجود این‌که سال‌ها صحبت از اصلاح نظام مالیاتی بوده، اما متاسفانه مالیات‌گریزی در کشور حدی نمی‌شناسد.

این اقتصاددان با بیان این‌که اخیرا اعلام شده که 25 هزار میلیارد تومان در سال مالیات‌گریزی داریم، اما من تصور می‌کنم که خیلی بیشتر از این ارقام است، گفت: در واقع بسیاری از شرکت‌های فرادولتی مالیات نمی‌پردازند و دولت نیز به دلیل این‌که متکی به درآمدهای نفتی است، در این مورد اراده‌ای برای دریافت مالیات حقه‌ای که باید صرف امور مملکت و رفاه مردم شود، نشان نمی‌دهد.

جامساز افزود: بر این اساس، متاسفانه به دلیل کمبود منابع ریالی از مالیات، دولت وابستگی‌اش به نفت بیشتر شده و با رشد دیوانسالاری هزینه‌های دولت به شدت افزایش یافته که أز محل درآمدهای نفتی تامین می‌شود، متاسفانه طی سال‌ها بخش بزرگی از این درآمدهای ارزی؛ به اتلاف کشانده شده بدون آن‌که تصور شود این درآمدها متعلق به نسل‌های آینده است، اما سرانجام با توصیه کارشناسان و اقتصاددانان، حسابی تحت عنوان ذخیره ارزی تاسیس شد تا بخشی از درآمدهای نفتی به آن واریز و مصروف امور تولیدی شود و بخشی نیز در مقابله با شوک‌های ارزی مورد استفاده قرار گیرد.

وی با بیان این‌که یادمان نرفته که در زمان دولت اصلاحات قیمت نفت به زیر 9 دلار رسید، اما در زمان احمدی‌نژاد قیمت دلار از 130 دلار هم تجاوز کرد، افزود: این نوسان بالا و شکاف زیاد بین قیمت بین‌المللی نفت، ایجاب می‌کرد که ما درآمدهای نفتی را مورد اتلاف قرار ندهیم.

این اقتصاددان با ذکر این نکته که متاسفانه حساب ذخیره ارزی از اهداف خود دور شد و دولت هر گاه با کمبود مالی روبه‌رو می‌شد، با تقدیم یک لایحه الحاقی از مجلس اجازه می‌گرفت که از حساب ذخیره ارزی برداشت کند، عنوان کرد: گاهی اوقات جالب بود که خود مجلس پیشنهاد می‌کرد که رقمی از حساب ذخیره ارزی برداشت شود که هیچ ارتباطی هم به تولید نداشت. بدین‌گونه، حساب ذخیره کارایی خود را از دست داد.

واریزی به صندوق توسعه ملی کم شد

جامساز یادآور شد: به این ترتیب، به فکر افتادند که صندوق توسعه ملی ایجاد کنند. این صندوق هم با همان اهداف حساب ذخیره ارزی ایجاد شد، اما با سازوکاری شفاف‌تر. بر این اساس، قرار شد 20 درصد از درآمد نفت به صندوق توسعه ملی واریز شود و سالانه نیز 2 درصد به این رقم اضافه شود تا این‌که به تدریج از وابستگی بودجه به نفت کاسته شود.

وی ادامه داد: اما متاسفانه صندوق توسعه ملی با موفقیت روبه‌رو نشد، زیرا هر از گاهی دولت از صندوق توسعه ملی برداشت می‌کرد و امسال نیز با وجود این‌که قرار بود 32 درصد از درآمد نفت به حساب صندوق توسعه ملی واریز شود، ظاهرا با 20 درصد موافقت شد که این رقم نیز با توجه به تحریم‌های شدید آمریکا، معلوم نیست چقدر درآمد نفتی داشته باشیم که سهم صندوق واریز شود.

این اقتصاددان گفت: حالا که ترامپ فشارهای خود را زیاد کرده و به طور سخت‌گیرانه‌ای تحریم‌ها را بیشتر کرده و تهدید کرده که درآمد نفت ایران را به صفر می‌رساند، در این‌جا مسوولان ایران ناگریز هستند که بودجه را بدون نفت تنظیم کنند. این چیزی نیست که طبق یک استراتژی معین تصمیم گرفته شده باشد که وابستگی بودجه به نفت به صفر برسد. زیرا با اعمال تحریم‌های جهانی به صفر رساندن درآمدهای نفتی در بودجه یک اجبار است. جامساز افزود: به هر حال امسال بودجه حتما باید بدون اتکا به نفت باشد؛ با توجه به استمرار دیپلماسی دو طرف.

وی درباره سازوکار مالی اروپا تصریح کرد: سازوکاری هم که اروپا به نام اینستکس طراحی کرده، نمی‌تواند کارساز باشد، چون اصلا کالای نفت و گاز و مواردی که مربوط به تحریم‌ها است، را دربرنمی‌گیرد و فقط درباره کالاهای اساسی و دارو که از ابتدا مشمول تحریم نبوده کاربرد دارد که آن هم هنوز با وجود این‌که اعلام کردند اجرایی شده، اما به طور موثر اقداماتی را در این خصوص شاهد نبودیم که انجام شود.

این اقتصاددان عنوان کرد: اروپایی‌ها بیشتر منتظر آن هستند که ایران به خواسته آنان پاسخ دهد؛ از جمله تصویب لوایح اف‌ای‌تی‌اف. با وجود این‌که دو ماه دیگر فرصت را اروپا تمدید کرده، اما گمان نمی‌کنم با توجه به مخالفت‌هایی که در درون کشور از سوی کسانی که از راه دور زدن تحریم‌ها با رانت و ارتباط با قدرت‌های سیاسی و اقتصادی واطلاعاتی سرمایه‌های گزافی اندوختند، اجازه دهند اف‌ای‌تی‌اف تصویب و اجرایی شود. همه این گروه‌ها مخالف برجام بودند، چون در دور زدن تحریم‌ها منافع بسیاری داشتند.

جامساز متذکر شد: این‌که در آینده چه خواهد شد، منوط به اتخاذ دیپلماسی تلطیف‌آمیزی از سوی طرف‌های درگیر است تا از شدت تنش‌ها کاسته شود و راه مذاکره هموار شود. در غیر این صورت با افزایش اقدامات تنش‌زایی که هر روز در منطقه خلیج فارس شاهدیم، نمی‌توان آینده امیدبخشی را مخصوصا برای کشورهای منطقه به‌ویژه ایران که در مرکز تنش‌هاست پیش‌بینی کرد. اما مسلما آمریکا با هزاران مایل فاصله از منطقه آسیب چندانی نخواهد دید.

منبع: خبرآنلاین