آذربایجان گوی سبقت صادرات گاز را از ایران ربود؟/ ارزان‌فروشی کشورهای همسایه، صادرات گاز ایران را کاهش داده است؟/ ایران 1.5 درصد از صادرات گاز جهان را در اختیار دارد/ گاز می‌تواند شوک تحریم نفت را کاهش دهد؟

اعتمادآنلاین| ‌ اگرچه روند صادرات نفت ایران با اما و اگرهای بسیاری همراه شده، اما به نظر می‌رسد راهکارهایی برای عبور از این بحران وجود دارد. راهکارهایی که پیش از این به کرات از سوی دست‌اندرکاران حوزه انرژی مطرح شده، اما هیچ‌گاه مجالی برای تحقق نیافته است. موضوع این است؛ ایران می‌تواند به جای نفت بر صادرات گاز تمرکز کند. با نگاهی به وضعیت ایران در حوزه صادرات گاز می‌توان به اهمیت این مهم پی برد.

چشم‌انداز برنامه ششم توسعه برای صادرات گاز

ایران در حال حاضر حدود 1.5 درصد بازار جهانی صادرات گاز را در اختیار دارد؛ این در حالی است که به نظر می‌رسد قیمت بالا در برخی موارد موجب عدم موفقیت کشور در صادرات گاز به کشورهای هدف شده است. به نظر می‌رسد رقابت بر سر ارزان‌فروشی گاز موجب شده است ایران پس از سال‌ها آزمون و خطا همچنان نتواند صادرات گاز را جایگزین مناسبی برای نفت بداند.

در این باره مصداق‌های روشنی وجود دارد. صادرات روزانه 200 میلیون مترمکعب گاز در برنامه ششم توسعه هدف‌گذاری شده است که البته اولویت بازار با کشورهای همسایه است. صادرات گاز ایران تاکنون به کشورهای ترکیه، عراق، ارمنستان، آذربایجان و نخجوان انجام شده است. قرارداد با این کشورها گاهی در قالب قراردادهای درازمدت، گاهی در قالب قراردادهای کوتاه‌مدت سوآپ و بعضاً در قالب تهاتر برق و گاز امضا شده است.

پای قیمت در میان است

اما آنجا که مساله رقابت بر سر قیمت پیش می‌آید می‌شود شروع ماجرا. ماجرا این است که با اینکه ترکیه مهم‌ترین بازار هدف ایران برای صادرات گاز به شمار می‌رود، اما چند سالی می‌شود که آذربایجان گوی سبقت را از ایران ربوده است. دلیل این اتفاق چیست؟

آمارها می‌گویند از سال گذشته تا 10 آبان‌ماه سال جاری، میزان صادرات گاز ایران به ترکیه یک‌سوم کاهش پیدا کرده است. به بیانی دقیق‌تر، صادرات ایران به ترکیه، حدود 90 درصد حجم صادرات گاز ایران است. ترکیه تنها مشتری بزرگ خارجی گاز طبیعی ایران است. 2 مشتری دیگر ارمنستان و جمهوری آذربایجان هستند. البته آذربایجان گاز ایران را برای نخجوان می‌گیرد و در عوض از آستارا به ایران گاز صادر می‌کند. از نظر حجمی، سقف صادرات ایران به ترکیه حدود 10 میلیارد متر مکعب در سال است. اما آمار صادرات گاز ایران نشان می‌دهد صادرات واقعی حدود 9 میلیون متر مکعب بوده است. قرارداد 25ساله صادات گاز ایران و ترکیه، در سال 1374 امضا شد و از سال 1381 صادرات آغاز شد.

هر متر مکعب گاز ایران چند است؟

آن‌طور که بررسی‌ آمارها و گزارش‌های موجود نشان می‌دهد، قیمت هر هزار متر مکعب گاز ایران 490 دلار است. در حالی که گاز آذربایجان حدود 150 دلار و روسیه 65 دلار ارزان‌تر است . همین مساله موجب شده حجم صادرات گاز آذربایجان و روسیه به ترکیه بیش از ایران باشد.

اگرچه بسیاری از دست‌اندرکاران حوزه نفت و گاز کشور بر این باورند که قیمت گاز صادراتی، به کیفیت، حجم خرید سالانه، مسافتی که لوله طی می‌کند، شرایط آب و هوایی، امنیت و همچنین تعداد مرزهایی که لوله تا رسیدن به مقصد طی می‌کند بستگی دارد و مقایسه قیمت‌ها از روی قیمت‌های اعلام‌شده ساده‌انگارانه است. با این حال به نظر می‌رسد ترکیه برای خرید گاز گزینه‌های ارزان‌تری را انتخاب کرده است.

ایران می‌تواند سهم خود را از بازار صادراتی گاز پس بگیرد؟

با همه این اوصاف، بسیاری از ناظران داخلی و خارجی اقتصاد می‌گویند ایران می‌تواند به جای نفت بر صادرات گاز تمرکز کند . شاید جا افتادن این پیشنهاد برای اقتصاد وابسته به نفت ایران سخت و شاید هم غیرممکن باشد، اما به نظر می‌رسد اقتصادی که در توسعه صادرات غیرنفتی‌ اش کارنامه قابل قبولی ندارد و به قولی «تک‌محصولی» است، برای خلاصی از تهدید تحریم نفت، چاره‌ای جز پناه بردن به بازار صادراتی گاز ندارد. هرچند حتی با وجود این تصمیم، شاید سال‌ها زمان نیاز است تا ایران بتواند سهم ازدست‌رفته خود را در بازار صادراتی گاز به دست آورد.