قربانی تحریم و انتخابات

اعتمادآنلاین| هرچند برخی تحلیلگران تصور می‌کردند با توجه به اقتصادی بودن موضوع بهره‌برداری از 4هزار و 635 طرح وزارت جهاد کشاورزی در آخرین روز هفته، صحبت‌های رییس‌جمهوری در این مراسم، بیشتر بازتاب‌های اقتصادی داشته باشد، اما بهره‌برداری‌های سیاسی، انتخاباتی و جناحی برخی افراد و جریانات باعث شد تا محتوای برآمده از این مراسم اقتصادی، بازتاب‌های سیاسی و تبلیغاتی فراوانی پیدا کند.

به گزارش تعادل، منتقدان دولت با تقطیع بخشی از اظهارات روحانی در مراسم بهره‌برداری از این پروژه‌ها تلاش کردند، دولت را نسبت به نیازهای معیشتی مردم بی‌تفاوت نشان دهند. تحریف‌هایی که تحلیلگران آن را در راستای جهت‌گیری‌های تبلیغاتی و جناحی برخی گروه‌های انتخاباتی تحلیل و تفسیر می‌کنند تا به افکار عمومی این پالس مشخص را ارسال کنند که دولت میانه‌رو قادر به درک نیازهای معیشتی مردم نیست و در شرایطی که قیمت مرغ، رکوردهای تازه‌ای را ثبت می‌کند، آقای رییس‌جمهوری مردم را به خرید ماهی و میگو حواله می‌دهند. رسانه‌های اصولگرا با تقطیع بخشی از صحبت‌های رییس‌جمهوری جمله‌ای را با این مضمون منتشر کردند که: «مسلما اگر عادات مردم از مصرف گوشت قرمز یا گوشت مرغ حرکت بکند به سمت آبزیان؛ خب این یک تحول بزرگی است.» این جریانات رسانه‌ای بلافاصله از صحبت‌های روحانی این‌طور نتیجه‌گیری کردند که: «مردم اگر گوشت مرغ ندارند، خب بروند گوشت ماهی و میگو بخورند.» و به‌طور وسیع در رسانه‌هایشان بازتاب دادند.

اما بررسی ماهوی حقیقت صحبت‌های رییس‌جمهوری، ابعاد پنهان موضوع را مشخص می‌کرد. بخش‌هایی که رسانه‌های مخالف دولت تقطیع کرده و ترجیح دادند از کنار آن عبور کنند، شامل عبارتی بود که رییس‌جمهوری طی آن می‌گوید: «اگر ما بتوانیم به قیمت مناسب و به اندازه مناسب، آبزیان را در اختیار مردم قرار دهیم، مسلما اگر عادات مردم از مصرف گوشت قرمز یا گوشت مرغ حرکت بکند به سمت آبزیان؛ خب این یک تحول بزرگی است.شرطش این است که هم بتوانیم به اندازه کافی، اینها را وارد بازار کنیم و هم به قیمت مناسب در اختیار مردم قرار بدهیم که مردم توان استفاده از این اقلام را داشته باشند.» رفتاری که نشان می‌دهد، برخی افراد و جریانات بدون توجه به تبعات رفتارهای تبلیغاتی و انتخاباتی که با موضوعات مختلف اقتصادی دارند، در واقع منافع ملی کشور را پای منافع زودگذر تبلیغاتی و انتخاباتی قربانی می‌کنند.

در کنار این موضوع منشأ واقعی مشکلات گرانی مرغ در بازار داخلی که رییس‌جمهوری بخش قابل توجهی از آن را ناشی از تحریم‌های اقتصادی ارزیابی کرد، موضوع دیگری است که بحث و تبادل نظر در خصوص ابعاد مختلف آن در ویترین رسانه‌های گروهی قرار گرفت. اینکه تا چه اندازه مشکلات بازار مرغ (و اساسا معیشت مردم) ناشی از مشکلات برآمده از تحریم‌ها است؟ و تا چه اندازه به دلیل مشکلات داخلی ایجاد شده، معادله‌ای است که حل و فصل آن در واقع سرنوشت بسیاری از ابهامات پیش رو را مشخص می‌کند. برخی طیف‌‌های سیاسی با گل‌آلود کردن فضا از طریق جا انداختن این تصور که ریشه مشکلات معیشتی مردم نه به دلیل تحریم‌ها، بلکه ناشی از سوءمدیریت‌های مستقیم دولت بوده است، تلاش می‌کنند تا ماهی‌های مورد نظر خود را در انتخابات پیش رو صید کنند. اما واقعیت موضوع چیست؟ آیا همان‌گونه که رییس‌جمهوری و دامنه وسیعی از تحلیلگران اقتصادی تشریح می‌کنند، ریشه اصلی بسیاری از مشکلات معیشتی کشور برآمده از تحریم‌ها و محدودیت در تعامل سازنده با جهان پیرامونی است؟ یا آن‌گونه که برخی طیف‌های جناحی در بوق و کرنا می‌کنند، مجموعه این مشکلات برآمده از سوءمدیریت در مدیریت دولت است؟ «تعادل» در جریان این گزارش از طریق در کنار هم قرار دادن تحلیل‌ها، اظهارنظرها و ارزیابی‌های کارشناسان و مدیران اقتصادی تلاش می‌کند، نوری به ابعاد پنهان این پرسش‌های بسیار مهم بتاباند.

ریشه اصلی مشکلات بازار مرغ کجاست؟

مجموعه حاشیه‌هایی که طی روزهای پایانی هفته بازتاب‌های فراوانی در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها پیدا کرد به نشست بهره‌برداری از 4هزار و 635 طرح وزارت جهاد کشاورزی با حضور رییس‌جمهوری بازمی‌گردد. نشستی که قاعدتا می‌بایست ابعاد اقتصادی و معیشتی آن و اثراتی که در بهبود وضعیت تولید کشور به جای می‌گذارد، مورد توجه قرار بگیرد، اما نه تنها یک چنین توجهی به آن نشد، بلکه برخی موضوعات حاشیه‌ای در آن برجسته‌تر شد. رییس‌جمهور در بخشی از این مراسم با اشاره به برخی اظهارنظرهای اشتباه در خصوص اینکه ریشه مشکلات معیشتی و گرانی‌ها تحریم‌های اقتصادی نیست، گفت: عده‌ای می‌گفتند تحریم چه ربطی به مرغ دارد. ما کامل به مردم توضیح دادیم که دشمنان و بدخواهان می‌خواستند در این زمینه اخلال ایجاد شود و اصلاً مرغ در کشور تولید نشود.

نهاده‌هایی هم که وارد کشور می‌شود از طریق ارز و سیستم بانکی است و خرید و واردات این نهاده‌ها با مشکلات فراوانی همراه بود. مردم باید بدانند تحریم‌های ظالمانه و ضدانسانی ترامپ که تا امروز هم ادامه دارد، در همه جا (از جمله تولید و واردات مرغ) تاثیرگذار بوده است.» روحانی در ادامه تاکید می‌کند: «عده‌ای درصد درست می‌کنند و می‌گویند 30 درصد مشکلات برای تحریم است و 70 درصد برای مدیریت است که کاملاً غلط و نادرست است. آنها نمی‌دانند که تحریم در چه جاهایی تاثیرگذار است و چه مشکلاتی ایجاد می‌کند و نمی‌دانند کل تولید در بخش کشاورزی و صنعت، اگر مواد اولیه‌اش تامین نشود و به موقع وارد نشود، تولید متوقف شده و تمام اینها روی صادرات و واردات ما تاثیرگذار است.» بلافاصله پس از این اظهارنظرهای روحانی برخی رسانه‌ها تلاش کردند ریشه اصلی مشکلات بازار مرغ را داخلی ارزیابی کنند. محمد یوسفی رییس انجمن تولید‌کنندگان مرغ در جریان گفت‌وگو با خبرنگار «تعادل» در پاسخ به این پرسش که مشکلات بازار مرغ تا چه اندازه به تحریم‌ها ربط داشته و چه اندازه به برخی کمبودهای داخلی ارتباط داشته؟ گفت: «80 درصد قیمت مرغ، وابسته به قیمت نهاده است.

تامین نهاده‌ها نیز از طریق واردات و تخصیص ارز صورت می‌گیرد. طبیعی است زمانی که در دوره تحریم‌های اقتصادی، این روند با مشکل مواجه می‌شود. در برخی برهه‌ها روند تخصیص ارز نهاده با مشکل و تاخیر مواجه شد و همین امر باعث بروز مشکلات فراوانی در بازار مرغ کشور شد.» این فعال بخش تشکل‌های تولید مرغ در ادامه تاکید می‌کند: «اگر قرار باشد، درصدی برای مشکلات هر بخش در نظر گرفته شود، می‌توان 80 درصد مشکلات بازار مرغ را به دلیل تحریم‌ها و 20درصد مشکلات را نیز ناشی از تحریم‌ها ارزیابی کرد.» اما در کنار واردات نهاده موضوع عدم ارسال مرغ اجداد از سوی انگلیس از سال 98 به بعد که بعد از تحریم‌های همه‌جانبه امریکا به وقوع پیوست دلیل دیگری است که برای تحلیل آن باید تاریخچه تلاش‌های ایران برای بهره‌مندی از زنجیره مرغ لاین را بررسی کرد.

وابستگی در تولید مرغ چگونه محقق می‌شود؟

هر چند تولید مرغ به صورت سنتی در کشورمان و سایر کشورهای جهان سابقه‌ای چندین هزار ساله دارد، اما این صنعت در سطح جهان از حدود 80 سال پیش ایجاد شده است. پیش از ایجاد این صنعت در روش‌های سنتی مرغداری، جوجه‌ها را یک سال نگه می‌داشتند تا وزنش به دو کیلو برسد و مهیای مصرف شود. اما در روند مدرن صنعت مرغداری با اصلاح نژاد و تغذیه علمی کار را به جایی رساندند، که مرغ دانه کمتری بخورد و گوشت بیشتری بدهد، ضمن اینکه در زمان کوتاه‌تری بالغ بشود و به‌اصطلاح به وزن مطلوب برسد. یکی از فعالان حوزه دام و طیور که سابقه حضور در هیات علمی دانشگاه را نیز دارد در جریان گفت‌وگو با تسنیم به شرط افشا نشدن نامش می‌گوید: «در این صنعت ضریبی مطرح است به ‌نام ضریب تبدیل؛ یعنی مقدار دانه‌ای که جوجه می‌خورد و تبدیل به گوشت می‌شود.

اولین‌ بار که این کار را شروع کردند، ضریب تبدیل 4 بود؛ یعنی باید 4 کیلو دانه می‌خورد تا یک کیلو گوشت بدهد؛ امروز اما حتی صحبت از یک و سه‌دهم است؛ یعنی در بعضی شرکت‌های بزرگ دنیا دارند روی این کار می‌کنند که مرغ 1.3 کیلو دانه بخورد و یک کیلو گوشت بدهد؛ البته این هنوز در مرحله آزمایش است و در حال حاضر روند مرسوم در دنیا اتفاق می‌افتد 1.7 تا 1.8 است.» در فرآیند تولید مرغ در سطح جهان در حال حاضر از طریق سه نسل یا نژاد صورت می‌گیرد: نخست مرغ‌های لاین، دوم اجداد؛ و نهایتا نژاد مادر؛ کارشناسان و پژوهشگران این صنعت این سه نژاد را با هم ترکیب می‌کنند تا در نهایت مرغ گوشتی با تخم‌گذار تولید شود. در این میان این سه نسل مرغ لاین واجد تمام ویژگی‌هایی است که برای تولید مرغ گوشتی نیاز است.

تولید مرغ لاین بر اساس چه مکانیسمی است؟

بر اساس یک تعریف بسیار ساده، مرغ لاین عبارت است از مرغی که تمام صفات ژنتیکی را که در این صنعت مورد نیاز است با اصلاح نژادی در آن نوع ذخیره شده است. در واقع از دل ترکیب خصایص‌های مورد نیاز برای مرغ‌های مناسب، مثل وزن بالا، خوراک پایین و... صفات ژنتیکی مطلوبی ایجاد می‌شود که با کمترین هزینه بیشترین بهره‌وری و سود را داشته باشند. اینقدر تلاقی‌های ژنتیکی صورت می‌گیرد تا در نهایت نژادی با بیشترین بهره‌وری ایجاد شود. در ژنتیک به ‌طور عام به این ویژگی «ژن غالب؛ ژن مغلوب» می‌گویند که در انسان و حیوان مشترک است. این روش اصلاح نژاد تحول دامنه‌داری را در تغذیه انسان‌ها در سطح جهان ایجاد کرد و کشورهایی که در این علم رشد کردند، بازار گوشت جهانی را در اختیار خودشان گرفتند. ریشه وابستگی صنعت مرغ کشورمان نیز به همین علم و تخصص بازمی‌گردد. از دهه 40 خورشیدی این صنعت در ایران پا گرفت و نخستین ماشین جوجه‌ریزی در این سال در ایران راه‌اندازی شد. پرسشی که با این توضیحات به ذهن خطور می‌کند آن است که مرغ اجداد در چه فرآیندی ایجاد می‌شود؟ نباید فراموش کرد نژاد لاین در واقع شامل مرغ و خروس هستند که تمام صفات مورد نیاز را دارند. وقتی از تلاقی این جفت مرغ و خروس، تخم‌مرغ به دست می‌آید، این تخم‌مرغ می‌شود، «اجداد» یعنی در واقع از این مرغ و خروس لاین دو چیز به دست می‌آید؛ یکی همان مرغ و خروس لاین و در نهایت از این ترکیب لاین یک اجداد می‌توان به دست آورد.

تاریخچه صنعت طیور در ایران

یکی از تحلیلگران حوزه دام و طیور در خصوص مسیری که صنعت طیور کشورمان طی کرده است، می‌گوید: از میانه‌های دهه 40 خورشیدی که صنعت مرغداری در ایران به صورت مدرن پا گرفت، کشورهای صاحب صنعت تنها مرغ گوشتی را در اختیار ایران قرار دادند. با توجه به این واقعیت که لاین در زمره اسرار اقتصادی کشورهای صاحب صنعت محسوب می‌شد در اختیار ایران قرار ندادند. این در حالی است که از یک جفت لاین می‌توان چند صد هزار مرغ گوشتی به دست آورد. یعنی کشورهای صنعتی منبع اصلی نژاد را در اختیار ایران قرار ندادند تا بتوانند صدها هزار مرغ گوشتی به ایران صادر کنند. با توجه به اینکه تولید مرغ گوشتی امکانات تخصصی کمتری نیاز داشت، در ایران کسی پیگیر به دست آوردن منبع اصلی تولید مرغ نشد. در زمان پهلوی دوم تلاش‌هایی برای به دست آوردن منبع اصلی نژادی شد، اما کشورهای غربی با توجیهاتی مانند اینکه لاین برای محیط زیست خطر دارد و... از دادن این دانش به ایران خودداری کردند و در نهایت و بعد از پیگیری‌های فراوان پهلوی، اجازه مونتاژ این نژاد به این داده شد. این روند ادامه داشت تا اینکه آمریکا در سال‌های 54 و 55 خورشدی با هدف تامین بازارهای کشورهای منطقه تولید مرغ لاین در ایران را استارت زدند. نژادی از گونه لاین با عنوان «آربوراکرز» که حومه بوئین‌‌زهرا تولید آن آغاز شد. برای اجداد هم‌مکانی در همان نزدیکی در زیاران قزوین با نژاد اسراییلی تدارک دیده شد. روندی که انقلاب باعث شد کل این زنجیره جمع‌آوری و از ایران خارج شود. به‌رغم برخی تلاش‌ها برای حفظ این زنجیره، امکان نگهداری از این ثروت ملی میسر نشد.

جوانه‌ها سر از خاک بر می‌آورند

با توجه به این واقعیت که برخی صنعتگران ایرانی در بطن صنعت لاین در کشور قرار داشتند، در سال‌های پس از جنگ در زمان دولت هاشمی‌رفسنجانی تلاش‌هایی صورت گرفت تا این زنجیره از هم گسیخته دوباره ایجاد شود. مانند گیاهی که از ریشه درآمده باشد و برخی دوباره تلاش کنند، آن را احیا کنند. قلمروی وسیع مورد نیاز این صنعت ایجاد و در نهایت در سال 1372 با یک شرکت هلندی قرارداد بسته می‌شود تا یک گله 11 هزارتایی از لاین را با کلی سرمایه‌گذاری تهیه کردند. دلیل اینکه هلندی‌ها این لاین‌ها در اختیار ایران قرار دادند این بود که تصور می‌کردند، پول را از ایران می‌گیرند اما به دلیل حساسیت صنعت ایران قادر به ایجاد این زنجیره به هم پیوسته ژنتیکی نخواهد بود. سرانجام، مجتمع تولید مرغ لاین آرین در هزار و 136 هکتار از اراضی بکر و جنگلی بابل‌کنار (مزرعه شکارگاه اختصاصی قرقاول خاندان سلطنتی) مازندران ایجاد شد که راه‌اندازی این مزارع بسیار پیشرفته حدود یک دهه به طول انجامید.

اما انگلیس و اروپا تا قبل از سال 98 در خصوص مرغ، تحریمی را متوجه اقتصاد ایران نکرده بود، تا اینکه در سال 1398 اتفاقی که مسوولان امنیتی کشور نگران وقوعش بودند به یک‌باره افتاد و انگلیس که منشأ تأمین بخش قابل توجهی از جوجه اجداد کشور بود با استناد به تحریم‌های ایالات متحده، از فروش این حلقه حیاتی از زنجیره تأمین به ایران استنکاف ورزید. به عبارت دیگر اتفاق بی‌سابقه‌ای که هرگز حتی در زمان بالاترین سطح از تنش‌ها بین ایران و غرب در ابتدای دهه 90 خورشیدی و...، رخ نداده بود، بروز کرد. انگلیس از تامین جوجه اجداد کشور سر باز زد. با این تحریم بود که دامنه وسیعی از مرغداری‌های کشور تعطیل شدند و صنعت مرغداری کشور روزهای تیره و تاری را به خود دید. اشاره‌هایی که رییس‌جمهوری در خصوص تاثیر تحریم‌ها در صنعت مرغ کشور داشتند ناظر به این بخش از تحریم‌های اروپا و انگلیس بود که باعث بروز مشکلات فراوانی در صنعت مرغداری کشورمان شد. واقعیتی که برخی افراد و جریانات یا مایل به دیدن آن نیستند یا اینکه خود را به خواب زده‌اند تا آن را انکار کنند.

ضرورت ایجاد زنجیره‌های صنعتی

بعد از گذشت بیش از 25 سال بعد از تحریم‌های انگلیس علیه صنعت طیور ایران، معاونت علمی و فناورانه نهاد ریاست‌جمهوری تلاش برای احیای مجدد مرغ لاین را در دستور کار قرار داده است. تلاش‌هایی که معاون توسعه فناوری ستاد توسعه زیست فناوری معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری آن را در مواجهه با تحریم‌ها و سویه‌های وارداتی ارزیابی می‌کند. ذوالفقاری در وبینار زیست فناوری کشور که مهرماه 99 برگزار شد یکی از موضوعات مهم امنیت غذایی را «مرغ لاین» دانست و افزود: اواسط سال گذشته واردات جوجه‌های اجدادی به کشور دچار مشکل ‌شد و لاین‌ مرغ‌های «بابل کنار» و «آرین» اهمیت یافت و بر حسب دستور و فرمایشات مقام معظم رهبری در زمینه احیای لاین آرین در امنیت غذایی جامعه، یک سری وظایف را برای این کارگروه تعریف کردیم.

ذوالفقاری طراحی سامانه عملکرد گله‌های اجداد، مادر و جوجه گوشتی آرین و طراحی سیستم‌های رکوردبرداری مناسب تعیین ضریب تبدیل در سطح گله لاین آرین را از اقدامات این کارگروه در حوزه فناوری‌های نوین این پروژه نام برد و اظهار کرد: در گام بعدی در زمینه طراحی میکروچیپ‌های مناسب برای رکوردبرداری دقیق و طراحی و تهیه سیستم‌های مناسب بررسی صفات مورد نظر در انتخاب مانند سیستم‌های اسکن و آنالیز تصویر اقدام شد. عموما عملکرد لاین آرین را با کاتالوگ سویه‌های خارجی که وارد کشور می‌شوند، مقایسه می‌کنند که تحقیقاتی که در این زمینه انجام شد، نشان داد که عدد و رقم‌هایی که از تفاوت لاین آرین با سویه‌های خارجی اعلام می‌شود، اشتباه است و سویه آرین قابلیت رقابت و جایگزینی با سویه‌های وارداتی را در سبد غذایی خانوارهای ایرانی دارد.

در نهایت باید دید سرانجام این صنعت بسیار مهم و کلیدی در کشورمان چه سرانجامی پیدا می‌کند و آیا ایران خواهد توانست مسیری را که از بیش از نیم قرن گذشته در مسیر استقلال غذایی خود آغاز کرده را به سرانجام مورد نظر برساند یا خیر؟