آیا ادعاهای عجیب درباره ارز دیجیتالی بانک مرکزی چین واقعیت دارند؟/ تجربه یوان دیجیتالی در چین

اعتمادآنلاین| محمدسعید نادری- شماره قبلی مجله اکونومیست پرونده ویژه‌ خود را به بررسی ارزهای دیجیتالی و بالاخص ارزهای دیجیتالی تحت کنترل بانک‌های مرکزی و دولت‌ها در سراسر جهان اختصاص داد. در بخشی از این پرونده ویژه، آنها به بررسی مهم‌ترین تجربه ارزهای دیجیتالی تحت کنترل دولت و بانک‌ مرکزی یعنی تجربه چین در این زمینه پرداختند.

***

لو ژینگ، کارگر 24ساله چینی، با چند بار لمس کردن صفحه تلفن همراهش به آینده پولی پرید. او یکی از 50 هزار نفری بود که اواخر سال گذشته در شهر شنژن برای آزمایش یوان دیجیتالی (eCNY) انتخاب شده بود. او در ابتدا یک اپلیکیشن را دانلود و از دولت چین 200 یوان دیجیتالی (معادل 30 دلار) دریافت کرد و به خرید کتاب مشغول شد. صفحه نمایشگر او هنگام پرداخت تصویر یک اسکناس کاغذی را به او نشان می‌داد. لو می‌گوید که خریدش با یوان دیجیتالی همان حس پول واقعی را به او القا کرد.

در واقع از نظر قانونی، یوان دیجیتالی به اندازه پول نقد قدرت دارد. تمام این پول دیجیتالی در یک اپلیکیشن و از سوی یکی از 6 بانک تجاری مورد تایید دولت ارائه می‌شود. بانک خلق چین که بانک مرکزی این کشور محسوب می‌شود نیز معادل یوان دیجیتالی عرضه‌شده، پشتوانه پولی در خزانه خود نگهداری می‌کند. همان‌طور که بانک مرکزی این کشور تضمین‌کننده یوان کاغذی است، یوان دیجیتالی را نیز تضمین می‌کند؛ مثلاً اگر بانک تجاری که به خانم لو ژینگ خدمات ارائه می‌دهد کیف پول دیجیتالی او را خراب کند، دارایی یوان دیجیتالی او که به شماره شناسایی‌اش وصل است به کیف پول جدیدی منتقل خواهد شد.

بانک‌های مرکزی در سراسر جهان مشغول بررسی انتشار نسخه دیجیتالی اسکناس‌ها و سکه‌های خود هستند که ارز دیجیتالی بانک مرکزی (CBDC) نامیده می‌شوند. اگرچه چین نخستین کشور جهان در آغاز اجرایی کردن ارز دیجیتالی خود نیست و باهاماس این افتخار را نصیب خود کرده است، اما بی‌شک مهم‌ترین عرصه آزمایش و گسترش آن خواهد بود. چین از نظر پرداخت‌های موبایلی رتبه اول جهان را در اختیار دارد و از ابتدای سال گذشته تاکنون نیز بیش از نیم میلیون نفر در طرح آزمایش یوان دیجیتالی مشارکت داشته‌اند. بانک مرکزی چین اکنون در حال انجام مطالعاتی درباره گسترش یوان دیجیتالی به سایر نقاط جهان است. نایل فرگوسن، تاریخدان آمریکایی، از دولت این کشور خواسته است تا بیدار شود و به چین اجازه ندهد که پول آینده را بسازد.

در ابتدا تصور می‌شد که ارز دیجیتالی چین راهی برای مهار قدرت شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات پولی تلفن‌های همراه است. اما حالا دست‌کم سه ادعای جسورانه درباره آن از سوی افراد مختلف مطرح می‌شود: 1- ارز دیجیتالی بانک مرکزی قابلیت نظارتی دولت را به شکل چشمگیری افزایش دهد. 2- به دولت امکان می‌دهد که کنترل بسیار بیشتری بر پول خود داشته باشد. 3- یوان دیجیتالی سلطه دلار را به چالش خواهد کشید.

با وجود این ادعاها، اقتصاددانان چینی کمتر به چنین دیدگاه‌هایی اعتقاد دارند. طراحی یوان دیجیتالی و ماهیت سیستم اقتصادی چین به ما می‌آموزد که بعید است هیچ یک از این ادعاها به زودی محقق شوند. گری لیو از موسسه اصلاحات مالی چین در شانگهای به اکونومیست می‌گوید: «یوان دیجیتالی معجزه نیست، ما هم از آن انتظار معجزه نداریم.»

یوان دیجیتالی ابزار کنترل و نظارت است؟

در ابتدا سراغ ادعای نخست برویم که دیجیتالی‌سازی یوان، توانایی نظارتی بی‌نظیری ارائه می‌کند و به دولت اجازه می‌دهد تا تمام مخارج را پیگیری کند. این گزاره کاملاً اشتباه نیست، اما در واقع تنها کمی به قدرت کنونی دولت چین در این زمینه کمک می‌کند.

امروزه بیشتر پرداخت‌های روی تلفن همراه از طریق یک کارت بانکی صورت می‌پزیرد که این کارت بانکی نیز به حساب‌های کاربران در اپلیکیشن‌های علی‌پی (AliPay) یا وی‌چت (WeChat) متصل است و در نهایت نیز تمام اینها باید از یک پلتفرم پاکسازی مرکزی به نام نتس یونیون (NetsUnion) عبور کنند. معاملات ارزی نیز چنین شرایطی دارد و تمام تبادلات ارزی از طریق سیستم تجارت ارزی چین (China Foreign Exchange Trade System) به انجام می‌رسد. در هر 2 مورد، نهادهای نظارتی می‌توانند نحوه خرج کردن پول‌های مردم را در همان لحظه رصد کنند. برای رصد تراکنش‌های موبایلی که به هیچ بانکی مرتبط نیستند هم تنها کافی است مقامات سوابق تراکنش‌ها را بخواهند و به راحتی در دسترس آنان خواهد بود. به گفته یکی از متخصصان این حوزه، به زودی ممکن است که آنها به گزارش‌گیری تراکنش‌ها در لحظه نیز دست پیدا کنند.

در نهایت مشخص است که حتی بدون یوان دیجیتالی نیز نهادهای نظارتی به جز پول نقد، هیچ نقطه کور واقعی دیگری ندارند و این را هم باید به یاد داشته باشید، تا زمانی که میلیون‌ها شهروند مسن در این کشور همان پول نقد را به پرداخت از طریق تلفن همراه ترجیح می‌دهند، دولت چین پول نقد را کنار نمی‌گذارد.

سیاست‌گذاری پولی و کنترل آن

دومین ادعای جسورانه درباره یوان دیجیتالی این است که شکل سیاست‌گذاری پولی در چین را تغییر می‌دهد. طبق این دیدگاه، بانک مرکزی می‌تواند با برنامه‌ریزی تعیین کند که پول در چه زمانی و با چه هدف از پیش تعیین‌شده‌ای مورد استفاده قرار گیرد. باید گفت این ادعا هم کاری را که اکنون بانک مرکزی چین می‌تواند انجام دهد نادیده می‌گیرد و هم درباره یوان دیجیتالی اغراق می‌کند.

چین هم‌اکنون نیز با در نظر گرفتن بخش‌های مختلف اقتصاد، به طور کامل هم عرضه پول و هم نرخ بهره را مدیریت می‌کند؛ به عنوان مثال این کشور از سال 2015 تاکنون صدها میلیارد یوان را برای ساخت مسکن ارزان‌قیمت عرضه کرده است یا اخیراً به بانک‌ها دستور داده است که نرخ بهره شرکت‌های کوچک را کاهش دهند.

در چنین شرایطی شاید فکر کنید که یوان دیجیتالی هدف‌گذاری را برای بانک مرکزی دقیق‌تر می‌کند، اما برنامه دولت چین نقش این ارز دیجیتالی بانک مرکزی را محدود می‌کند. بانک خلق چین فقط بخش کوچکی از پول موجود را که به M0 معروف است با یوان دیجیتالی جایگزین می‌کند و بقیه حجم پول خود را دست‌نخورده باقی می‌گذارد. این یوان‌های دیجیتالی از طریق بانک‌های تجاری میان مردم توزیع خواهند شد و بانک‌ها نیز هرگز برای یوان دیجیتالی سودی پرداخت نخواهند کرد. همچنین احتمال دارد که مردم تنها میزان محدود و بسیار کمی از یوان دیجیتالی را حق داشته باشند نگهداری کنند.

شکی در این نیست که بانک مرکزی چین احتمالاً در آینده و به مرور زمان نقش یوان دیجیتالی را گسترش دهد، اما محدودیت‌ها به یک دلیل اساسی باز هم وجود خواهند داشت. دولت چین نسبت به تضعیف سیستم مالی کشور بسیار محتاط است و نمی‌خواهد که پس‌انداز‌کنندگان به شکل گسترده‌ای سپرده‌های بانکی خود را به یوان دیجیتالی تبدیل کنند چراکه در این صورت تامین مالی بانک‌ها بسیار دشوار می‌شود. علاوه بر این، تعداد اندکی از اقتصاددانان جدی در پکن طرفدار ایده یوان صد درصد دیجیتالی هستند چون دولت در آن صورت به طور کامل و مستقیماً می‌تواند نحوه وام‌دهی بانک‌ها را به کنترل خود درآورد. یو یونگ دینگ، مشاور سابق بانک خلق چین، می‌گوید:‌ «ما نمی‌خواهیم به روش برنامه‌ریزی مرکزی بازگردیم. چنین تصمیمی اشتباه خواهد بود.»

سلطه یوان دیجیتالی بر جهان؛ واقعیت یا خیال؟

سومین و آخرین ادعای پررنگی که درباره یوان دیجیتالی بیان می‌شود نیز این است که باعث سلطه یوان بر جهان خواهد شد. اما باید گفت که این هم اشتباه است، چه امروزه تنها 2 درصد از پرداخت‌های بین‌المللی با یوان انجام می‌شود که تقریباً برابر است با میزان پرداخت‌های بین‌المللی که با دلار کانادا انجام می‌شود. در واقع هنگامی که شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران می‌خواهند از ارزها استفاده کنند این را در نظر می‌گیرند که تبدیل آن به ارزهای دیگر تا چه اندازه آسان خواهد بود و اینکه آیا آنها به سیستم‌های حقوقی کشور منتشرکننده آن ارز اعتماد دارند یا خیر. واقعیت این است که اصرار پکن بر حفظ کنترل سرمایه، بسیار شدیدتر از هر اقتصاد بزرگ دیگری در سراسر جهان است و همچنین تردید‌های عمیق درباره سیستم سیاسی حاکم بر آن نیز جذابیت یوان را کمتر می‌کند. عوامل محدودکننده یک ارز، جهان سیاست و سیاست‌گذاری‌هاست نه تکنولوژی حاکم بر آن.

این را هم باید اضافه کرد که حتی تکنولوژی حاکم بر یوان دیجیتالی نیز هنوز کاملاً شفاف و مشخص نیست و در زمینه نقل و انتقالات پولی بین‌المللی نیز مشکلات و تضادهای فراوان و بسیار جدی با شبکه پرداخت سوئیفت (SWIFT) دارد. در واقع عدم انطباق با سیاست‌های کنترل سرمایه در داخل چین و پس از آن نیز تضاد با مقررات بین‌المللی که با هدف کنترل پولشویی ایجاد شده‌اند مانع از رشد قدرت بین‌المللی یوان دیجیتالی می‌شود، چراکه دولت چین سیاست کنترل سرمایه را حذف نخواهد کرد و سیستم سوئیفت در بلژیک هم که بیش از 11 هزار موسسه مالی در سراسر جهان را به یکدیگر متصل می‌کند احتمالاً کارآمدترین مجرا برای به اشتراک گذاری اطلاعات پرداخت‌های بین‌المللی باقی خواهد ماند و جای خود را به چیز دیگری نخواهد داد. لیو دونگ مین، استاد آکادمی علوم اجتماعی چین، نیز بر همین باور است و می‌گوید حتی در بلندمدت هم وجود سوئیفت ضروری خواهد بود.

درسی که چین به جهان می‌دهد

هرچند ممکن است سه ادعای رادیکالی که در این گزارش بررسی شد محقق نشوند، اما سوال مهم اینجاست که آیا یوان دیجیتالی می‌تواند به هدف اصلی خود، یعنی دادن جایگاهی محکم به بانک مرکزی در جهان پرداخت‌های دیجیتالی، دست یابد؟ بله، احتمالاً خواهد توانست اما این جایگاه چندان هم بزرگ نخواهد بود.

خانم لو پس از استفاده آزمایشی از یوان دیجیتالی در شنژن گفت که از آن تنها برای برخی از پرداخت‌های خود استفاده خواهد کرد. او علی‌پی و وی‌چت را به دلیل راحت‌تر بودن و اتصال‌شان به شبکه‌های پیام‌رسان تجاری و اجتماعی ترجیح می‌دهد. آقای لیو از موسسه اصلاحات مالی چین نیز این‌گونه فکر می‌کند. او پیش‌بینی می‌کند که طی سه سال آینده، یوان دیجیتالی سهمی کمتر از پنج درصدِ پرداخت‌هایی را که از طریق تلفن همراه انجام می‌شوند به خود اختصاص خواهد داد.

گزارش نشریه اکونومیست در پایان عنوان می‌کند که دولت‌ها و بانک‌های مرکزی غربی که درگیر راه‌اندازی ارز دیجیتالی بانک مرکزی کشورشان به روش خودشان هستند احتمالاً شگفت‌زده خواهند شد اگر بدانند که از نتایج آزمایش یوان دیجیتالی هم می‌توانند درس بگیرند.

‌

هرچند چین از بسیاری جهات کاملاً غیرعادی است- از سیستم مالی بدون نقطه کور و کنترل پیچیده سرمایه تا حجم پرداخت‌ها از طریق تلفن همراه- اما تجربه‌اش در این زمینه می‌تواند بی‌نظیر باشد. سایر کشورهای جهان مطمئناً طرح‌های مختلف و متفاوتی را برای ارز دیجیتالی بانک مرکزی خود اجرا می‌کنند؛ با وجود این، احتیاط چین درباره یوان دیجیتالی به این نکته اشاره دارد که این فناوری در صورت نامحدود بودن تا چه حد می‌تواند مخل باشد.