توسعه بازارهای منطقه‌ای کلید اصلی افزایش صادرات غیرنفتی

اعتمادآنلاین| ایران یکی از صادرکنندگان بزرگ نفت و مشتقات آن در جهان است و طبق آمارها ، جزو 10 کشور بزرگ صادر‌کننده نفت خام قرار دارد. نمودار زیر ارزش دلاری نفت صادراتی ایران (میلیون دلار) را نشان می‌دهد:

نمودار 1- صادرات نفتی کشور طی سال‌های 1380 تا 1399(میلیون دلار)

به گزارش فارس، با توجه به وابستگی بالای اقتصاد ایران به درآمدهای نفتی و آسیب‌پذیری آن در این زمینه، ایالات‌متحده تحریم نفتی را یکی از ابزارهای اصلی فشار خود علیه ایران قرار داده است. با این توضیح "کاهش وابستگی اقتصاد به درآمد نفتی"به عنوان اصلی‌ترین راه برون‌رفت از فشار تحریم عنوان می‌شود و افزایش صادرات غیرنفتی از اصلی‌ترین اقداماتی است که دولت‌ها باید دنبال کنند. نمودار زیر، ارزش دلاری صادرات غیرنفتی ایران در بازه سال‌های 1380 تا 1399 را نشان می‌دهد:

نمودار 2- صادرات غیرنفتی کشور طی سال‌های 1380 تا 1399(میلیون دلار) (ماخذ: آمارهای گمرک)

توجه به توسعه صادرات محصولات ایرانی می‌تواند از مسیر رونق تولید ملی، بهبود وضعیت اشتغال و نیز عرضه کالاهای معتبر و باکیفیت ایرانی در بازار بین‌المللی و بازارسازی برای این محصولات در عرصه جهانی، کاهش تمرکز صادرات کشور بر نفت و محصولات آن را به دنبال داشته باشد. حرکت به سمت توسعه صادرات غیرنفتی در چند دهه اخیر مورد توجه بوده و برنامه‌ریزی‌هایی نیز جهت رفع موانع و رونق صادرات غیرنفتی در دستور کار قرارگرفته‌است اما هم‌چنان درآمد حاصل از صادرات غیرنفتی درصد کمی از درآمد کشور را شامل می‌شود.

یکی از علل پایین‌بودن میزان صادرات غیرنفتی را می‌توان عدم توجه دولت‌ها به" توسعه بازار در کشورهای منطقه" دانست. تناسب فرهنگی و درنتیجه امکان تولید کالاهای مصرفی این کشورها در داخل، کیفیت بالای کالاهای ایرانی و نیز تمایل این کشورها به تجارت با ایران در سایه روابط مطلوب حاکم بین ایران و کشورهای همسایه، تنها چند مورد از مزیت‌های صادرات به این کشورهاست اما طبق آمارها، سهم ایران از صادرات با همسایگان بسیار کم است. در همین مورد، مهدی غضنفری وزیر اسبق صمت با تاکید بر اینکه ما می‌توانیم تجارت به کشورهای همسایه را به میزان یک و نیم تا دو برابر افزایش دهیم، به واردات 60 میلیارد دلاری کشور عراق اشاره کرد و گفت: «سهم ایران از صادرات به این کشور بر اساس آمار رسمی 6 میلیارد دلار و براساس آمار غیر رسمی بین 6 تا 10 میلیارد دلار است که این ارقام نشان میدهد ما سهم قابل توجهی در صادرات به منطقه نداریم و سهم ما از تامین کالاهای کشورهای منطقه حدود 10 تا 20 درصد است».

در نتیجه، ضروری ا‌ست دولت نسبت به تسهیل صادرات به این کشورها به خصوص از طریق تسهیل روندهای گمرکی، برنامه‌ریزی جهت بالابردن استاندارد تولیدات، برندسازی و تبلیغات در سطوح مختلف، اصلاح و بهسازی قوانین مربوط به بازارچه‌های مرزی و نیز تسهیل ترانزیت اقدام کند.

تجربه موفق USAID برای گسترش بازار آمریکا در کشورهای در حال توسعه

براساس این گزارش، برنامه‌ریزی طولانی‌مدت جهت بازارسازی توسط دولت‌ در کشورهای منطقه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. اقدامات آژانس توسعه بین‌الملل ایالات متحده(USAID) برای گسترش بازار در کشورهای در حال توسعه از نمونه‌های موفق و برجسته بازارسازی در کشورهای هدف صادرات است. این آژانس از طریق برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات کلان در کشورهای فوق، در ضمن توسعه نفوذ ایالات‌متحده در این کشورها به افزایش زیرساخت‌های آن‌ها با هدف توسعه بازار برای شرکت‌های آمریکایی می‌پردازد و موجب افزایش صادرات شرکت‌های آمریکایی می‌شود.

ایجاد و حفظ بسیاری از مشاغل در آمریکا از طریق عملکرد صادراتی شرکت‌های این کشور در بازارهایی است که آژانس توسعه بین المللی ایالات متحده، در کشورهای درحال توسعه ایجاد کرده‌است. این آژانس برای تبدیل کشور هدف به بازار مناسب کالاهای آمریکایی در کشورها مراحلی را طی می‌کند و موانع حضور شرکت‌های آمریکایی در این کشورها را رفع می‌نماید، این مراحل شامل: ثبات اقتصاد کلان، تقویت بازارهای مالی، افزایش دسترسی به انرژی، تقویت کشاورزی، بهبود محیط کسب‌ و کار برای مشاغل خصوصی، ارتقای آموزشی، بهبود خدمات بهداشتی، مقابله و کمک در بحران‌ها می‌شود.

به عنوان مثال، در کشورهای در حال توسعه، عرضه ناکافی انرژی و کمبود سرمایه‌گذاری در بخش برق از معضلات اصلی به شمارمی‌رود. آژانس در همین راستا و با بهره‌گیری از ابزار افزایش دسترسی به انرژی، از تجاری‌سازی تاسیسات انرژی حمایت می‌کند و درنتیجه سرمایه‌گذاری خصوصی را در بخش برق افزایش می‌دهد. آژانس جهت جذب این سرمایه‌گذاری‌ها، اقدامات گوناگونی از جمله ارتقای امنیت انرژی، بازسازی بخش انرژی و... انجام می‌دهد. گسترش بازارهای انرژی در کشورهای درحال توسعه، فرصتی مناسب را برای شرکت‌های آمریکایی به منظور صادرات تجهیزات و نرم‌افزارهای بخش انرژی فراهم می‌کند. فقط در یک نمونه در سال 2013، از محل معاملات تجهیزات تولید برق شرکت GE Energy Management با آفریقا، 15 هزار شغل و 250 میلیون دلار صادرات برای آمریکا ایجاد شده‌است.

در مجموع می‌توان گفت ایران برای رشد اقتصادی و خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی نیازمند افزایش صادرات غیرنفتی بوده و دردسترس‌ترین مقاصد صادراتی برای ایران، همسایگان هستند. نکته کلیدی در توسعه صادرات با همسایگان، نیازمندی آنها به توسعه بازار و اقدامات فعالانه دولت در این کشورها برای افزایش صادرات ایران به آنهاست. با این کار، نه تنها منافع اقتصادی برای تولیدکنندگان و مردم ایران حاصل می‌شود بلکه این روابط با ایجاد منافع مشترک، همبستگی و همکاری در سایر حوزه‌های سیاسی، نظامی و فرهنگی را نیز افزایش می‌دهد.