موج جدید مهاجرت متخصصین ایرانی در راه است

اعتمادآنلاین| رضا نامی، نایب رئیس انجمن تولیدکنندگان نرم‌افزار تلفن همراه اتاق ایران، در یادداشتی نوشت: چندی است که بحث اجرای طرحی تحت عنوان «صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی» در راس مهمترین اخبار کشور قرار گرفته است. در حالی که دولت و نمایندگان مجلس و برخی از ارکان حکومتی از اجرای آن حمایت می کنند، متخصصین، کارآفرینان و فعالین حوزه فضای مجازی و استارتاپی کشور معتقدند که اجرای طرح صیانت تنها موجب تشدید سرعت سقوط وضعیت اقتصادی کشور و افزایش موج مهاجرت متخصصین این حوزه می شود.

اما دلیل این اختلاف نظر چیست؟ چرا طرحی که با عنوان صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی در دست بررسی و اجراست با مخالفت همان کاربران مواجه شده است؟ پس از توافق برجام امیدها به بهبود اوضاع ایران دوچندان شد یعنی از همان زمان تصویب برجام، ما شروع به رشد عجیبی در مارکت ICT کردیم. یکسری استارت آپ ها شکل گرفتند و صاحبین این استارت آپ ها که عمدتا نخبگان ایرانی خارج از کشور بوده و تحصیلات خود را در آن کشورها به پایان رسانده بودند در فضای پسابرجام با امید برای بهبود اوضاع ایران، به کشور بازگشتند. در این فضا تصور می شد که رشد عجیبی در انتظار فضای استارتاپی ایران است برهمین اساس هم بسیاری از سرمایه گذاران خارجی با فراغ بال سرمایه هایشان را در اختیار کارآفرینان ایرانی قرار دادند تا مجموعه استارتاپی خودشان را راه اندازی کنند. البته سرمایه گذار خارجی الزاما آورنده پول و منابع مالی نیست؛ یکSmart Investor می تواند با خودش دانش و تکنولوژی به همراه بیاورد.

به هر حال، براساس استعداد نیروی انسانی و پتانسیل بکری که در مارکت ایران وجود داشت ، پیش بینی می شد که کشورمان وارد فضای رشد غیرقابل باوری شود.اما متاسفانه اینطور نشد. با اعمال تحریم های ترامپ فضای ناامیدی بر کشور حاکم گشت و طیف کثیری از صاحبین استارت آپ های بزرگ ایرانی مجددا از ایران مهاجرت کردند. فضای غیرقابل پیش بینی ایران اجازه هرگونه فعالیت خلاقانه را از مبدعان آن سلب می کند و من در اینجا با ذکر یک مثال این موضوع را برای شما شفاف تر بیان می کنم. با رونق گرفتن فضای استارتاپی در ایران، یک Investor (سرمایه گذار) خارجی در استارت آپ "الو پیک" سرمایه گذاری را انجام داد و به صورت همزمان هم در استارت آپ دیگری در کشور ترکیه، سرمایه گذاری کرد. در حالی که الو پیک رشد غیرقابل تصوری را پشت سر میگذاشت، با خروج ترامپ از برجام این استارتاپ، به یکباره در مسیر سراشیبی قرار گرفت. سرمایه گذارش از ایران رفت و الو پیک هم تبدیل به یک شرکت معمولی شد که تنها دخل و خرج ماهیانه آن با یکدیگر جور درمیاید. اما همان استارت آپ ترک، علاوه بر ترکیه در اروپا و بسیاری از کشورهای دیگر نیز مارکت خود را راه اندازی کرده و تبدیل به یک برند بین المللی شد. این فرصتی بود که از دیجی کالا، کافه بازار، الوپیک و امثال آنها دریغ شد. این استارت آپ ها می توانستند جهانی شوند. می توانستند در خاورمیانه و اروپا شروع به فعالیت کنند. متاسفانه پس از منتفی شدن برجام ،تمامی سرمایه گذاران خارجی این استارت آپ ها از ایران رفتند و تعدادی از بنیانگذاران استارت آپ های ما هم مسیر مهاجرت را در پیش گرفتند. به این موضوع دقت کنید، زمانیکه می گویم بنیانگذار استارت آپ ریحون یا الوپیک از ایران مهاجرت کرد، او یک نفر و یا یک شخص نیست.

او مجری، مغز متفکر و هدایت کننده سیستمی با حضور بیش از150 انسان خلاق و توانمند بود که نابود شدند. سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس جمهور در سال 98 در نشستی اعلام کرده بود که ما با سیاست های اعمالی توانستیم طی سه سال گذشته 1400 تا 1500 نفر از نخبگان ایرانی را به کشور بازگردانیم که عموما جذب مجموعه های استارتاپی کشور شدند اما در هیچ کجای این نشست اعلام نمی کند که پس از بازگشت تحریم ها چند درصد از این افراد مجددا جلای وطن کردند! نکته جالبی در این میان وجود دارد و آن است که یک کارشناس فضای مجازی و یا یک متخصص استارتاپی اگر همین امروز هم تصمیم به مهاجرت بگیرد با برخورداری از یک سطح دانش زبان کاملا معمولی، 6 ماه دیگر می تواند در کشورهایی نظیر فنلاند، هلند و یا دیگر کشورهای اروپایی باشد. این کشورها به شدت به دنبال نیروی متخصص حوزهICT هستند.

این در حالی است که همین حالا ما در داخل کشور در بحث توسعه با کمبود نیروی انسانی متخصص مواجه هستیم یعنی همین حالا از برنامه نویس ساده تا استراتژیست هایی که در این تجارت فعال بودند از ایران خارج شده اند که تعدادی به اروپا و آمریکا رفته اند. برخی هم راهی دبی و ترکیه شده اند و کلا فضای مارکت ایران خالی از نیروی متخصص شده است. حالا در صورت استمرار این فضا چه اتفاقی می افتد؟ ما نیروی انسانی نداریم. ما سرمایه گذار خارجی نداریم. سرمایه گذاری که علاوه بر پول، دانش و تکنولوژی را به کشور ما بیاورد. در نهایت هم ایرانی های با استعداد دیگر به ایران باز نمی گردند و ما در ناتوانی کامل از حیث دریافت تکنولوژی های روز دنیا قرار می گیریم.

صاحبین استارت آپ هایی نظیر الوپیک و ریحون و بسیاری از استارت آپ های دیگر نظیر شیپور همه کسانی بودند که با موج امیدواری بعد از برجام به ایران آمدند. این افراد در خارج از ایران شاهد رشد و پیشرفت تعدادی از بیزینس های موفق بودند و با الگوبرداری از این استارت آپ ها توانستند نمونه بومی آنها را در ایران راه اندازی کنند. این افراد آمدند که بمانند اما شرایط به گونه ای پیش رفت که مجددا مجبور به مهاجرت از ایران شدند و رفتند. دورنمای فعلی کشور هم نشان نمی دهد که صاحبین استارت آپ هایی که از ایران خارج شده اند دیگر تمایلی به بازگشت داشته باشند؛ زمانی که این افراد به کشور بازنگردند یعنی دانش جدیدی به کشور اضافه نمی شود. از سوی دیگر باقی مانده نیروی متخصص ما هم در حال خروج از کشور است و با این روند، سرمایه گذاری هم در زیرساخت های ما اتفاقی نمی افتد و تمامی این موارد دست به دست هم می دهد که آینده روشنی را برای این حوزه پیش بینی نکنیم. حال در این فضا طرحی با عنوان " صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی" با حمایت برخی از ارگان های دولتی و حکومتی مطرح می شود که روند خروج فعالین و متخصصین حوزه ICT از کشور را تشدید خواهد کرد.موج اعتراضات و انتقادات فعالین حوزه ICT و استارتاپی کشور و البته کاربران فضای مجازی نیز با اهتمام برهمین موضوع است چون آنها می دانند که با پیاده سازی و اجرای طرح "صیانت از حقوق کاربران و خدمات پایه کاربردی فضای مجازی" قطعا موج مهاجرتی به مراسم بیشتر و کوبنده تر از گذشته در راه است.

برخی می‌گویند شبکه‌های اجتماعی آخرین کورسوی آنها برای کسب وکار بوده و حالا با این طرح در چنین شرایط اقتصادی دیگر انگیزه‌ای برای ماندن ندارند. برخی از کاربران حالا دیگر حرف از مهاجرت به عنوان یک اجبار می‌گویند و نه یک انتخاب. بررسی‌ها هم نشان می دهد که جستجوی واژه مهاجرت در گوگل بعد از تصویب طرح صیانت از فضای مجازی افزایش یافته است.آمارها حاکی از آن است که اقتصاد دیجیتال ما بسته به اینکه بخش ارتباطات را نیز شامل شود یا نه، می‌تواند بین 2.5 تا 5 درصد از GDP کشور را شکل دهد. طبیعتا با اجرای این طرح بخشی از اقتصاد دیجیتال ما از بین می رود. از طرف دیگر زیرساخت‌هایی که این فناوری‌ها برای صنایع دیگر ایجاد می‌کنند هم دچار مشکل می‌شود.در چنین فضایی اکوسیستم استارتاپی کشور درگیر مشکلات جدید می شود و ما مجددا با سرعت بسیار زیاد با مهاجرت متخصصین این حوزه مواجه خواهیم شد.