آنچه خارجی‌ها برمی‌گردانند و ما می‌خوریم/آلودگی بالاتر از حد مجاز

 از سیب‌زمینی گرفته تا فلفل دلمه‌ای محصولات صادراتی‌ هستند که طی روزها و هفته‌های گذشته به کشورمان برگشت خوردند، به این جمع باید کیوی و هندوانه هم اضافه کرد. مقصد این محصولات کشورهایی مانند ترکیه، امارات، تاجیکستان، ازبکستان،هندوستان یا روسیه‌ای بودند که با ایران روابط سیاسی چندان بدی هم ندارند اما با این وجود محصولات کشاورزی ما را قبول نکردند، شاید همین مسئله سبب شد که گمانه‌زنی‌ها درباره سلامت و کیفیت پایینِ محصولات کشاورزی و باغی در ایران رنگ‌وبوی واقعیت به‌خود بگیرد، واقعیتی که رسول کدخدایی، عضو هیأت علمی موسسه پژوهشی علوم و صنایع غذایی درباره آن  می‌گوید: «باقیمانده‌ی فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی در بعضی از محصولات کشاورزی کشورمان بالاتر از مقدار مجاز است.»

به گزارش خبر آنلاین، متن کامل این گفت‌وگو در ادامه آمده است.

*این روزها برخی از محصولات کشاورزی که توسط کشورمان صادر می‌شود بلافاصله برگشت می‌خورند، از همین روی زمزمه‌هایی درباره ناسالم بودن محصولات کشاورزی به‌گوش می‌خورد، آیا این محصولات سالم هستند؟

ببینید، باقیمانده‌ی فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی در بعضی از محصولات کشاورزی کشورمان بالاتر از مقدار مجاز است.

*دلیلِ این عبور از حد مجاز چیست؟

عوامل مختلفی دارد، این وضعیت ناشی از سه مرحله است، یکی در مرحله کشاورزی، دیگری بعد از برداشت محصولات کشاورزی و سوم در مرحله فرآوری، بسته‌بندی و نگهداری این آلودگی‌ها رخ می‌دهد، ما اگر قرار است دنبال غذا و محصول سالم باشیم باید کل این زنجیره را مدیریت کنیم.

*اجازه بدهید درباره مرحله اول بپرسم، در مرحله کشاورزی چه اتفاقی می‌افتد که ممکن است محصولات را آلوده کند؟

گاهی کشاورزان آگاهی لازم را ندارند و آموزش ندیده‌اند که از آفت‌کش‌ها و سموم چگونه استفاده کنند، مسئله‌ی دیگر دسترسی راحت کشاورزان و دامداران به سموم، آفت‌کش‌ها، آنتی‌بیوتیک‌ها و غیره است، باید جلوی این دسترسی آسان را گرفت، نباید این‌گونه باشد که یک کشاورز بتواند یک سم را به‌راحتی از بازار تهیه کند، البته در سال‌های اخیر مشکلات در این زمینه کمتر شده است و سازوکاری وجود دارد ولی همچنان وقوع این وضعیت امکان پذیر است و بایستی کشاورزان با محدودیت‌های بیشتری به این نهاده‌ها دسترسی پیدا کنند. از طرفی وقتی از این مواد برای محصولات کشاورزی استفاده می‌شود باید حتماً یک دوره‌ای سپری شود و بعد محصول برداشت شود. یا مثلاً دامی که به دلیل بیماری دارد دارو مصرف می‌کند، نبایستی شیر یا گوشت این دام بلافاصله وارد بازار مصرف شود.

*دراین‌باره چه‌کسی مقصر است، آیا همه مسئولیت صرفاً به‌دوش کشاورز است؟

 آگاهی کافی به کشاورزان داده نمی‌شود، و لازم است نهادهای متولی در این خصوص اقدامات خوبی داشته باشند. بنابراین یک بخش از مشکلاتِ پیش آمده به ضعف نهادهای قانونی و بخشی دیگر به کشاورزان و دامداران برمی‌گردد، البته بخشی از مشکلات هم مربوط به شرایط اقتصادی است، چراکه اگر یک کشاورز محصول خودش را سریع‌تر وارد بازار کند می‌تواند درآمد بیشتری داشته باشد، لذا عدم ثبات قیمت‌ها سبب شده برخی کشاورزان برای این‌که محصولات خود را سریع‌تر وارد بازار کنند به راه‌هایی متوسل شوند که در نهایت سبب آلوده شدن محصول می‌شود.

*آیا آلودگی آب هم در کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی تاثیر دارد؟

بله، در این‌جا نکته مهم آلاینده‌هایی هستند که از واحدهای صنعتی وارد آب‌های کشاورزی می‌شوند، باید جلوی فاضلاب‌ها و پساب‌هایی که از صنایع به آب‌های زیرزمینی و کشاورزی وارد می‌شوند را گرفت. این آلاینده‌ها آهسته آهسته در خاک انباشته شده و بعد وارد گیاه می‌شود، همین گیاه یا به‌صورت مستقیم در رژیم غذایی ما استفاده می‌شود یا به‌صورت نهاده اولیه مانند خوراک به دام می‌رسد و بعد از طریق شیر یا گوشت به انسان منتقل می‌شود، باید گفت مدیریت بخش زیادی از این چرخه رها شده است.

*اجازه بدید به عقب برگردیم، شما بعد از مرحله‌ کشاورزی از مرحله برداشت محصولات و نقش آن در کیفیت و سلامت محصولات کشاورزی گفتید، دراین‌باره بیشتر توضیج دهید.

همان‌طورکه گفتم مدیریت نادرست بعد از برداشت محصول هم سبب بی‌کیفیت شدن محصولات کشاورزی می‌شود، گاهی محصولات به‌خوبی انبار و جابه‌جا نمی‌شوند، برخی از آلاینده‌ها هستند که بعد از برداشت محصول به آن‌ها وارد می‌شوند، آفتاتوکسین یا سم قارچی بعد از مرحله برداشت محصول اتفاق می‌افتد، این یعنی یک محصول خوب انبارداری نشده است. بنابراین بخشی از دلایل کاهش کیفیت محصولات غذایی به حمل‌ونقل و نگهداری آن‌ها برمی‌گردد.

*و مرحله سوم چطور؟

مرحله سوم، یعنی بحث فرآوری مواد غذایی هم دارای اهمیت است، در فرآوری همین چالش‌ها وجود دارد، طوری‌که مواد اولیه کاملاً سالم است اما در فرآیند تولید آلاینده‌ها وارد آن می‌شوند، یعنی فرآیند غیراصولی سبب ایجاد اثرات سمی می‌شوند که به مرور زمان سبب ایجاد بیماری‌های مختلف می‌شود.

*سموم بدون کیفیت چطور، بعد از برگشت محصولات کشاورزی به ایران صحبت‌هایی شنیده شد که برای این محصولات از سموم بدون کیفیت استفاده شده است، شما موافق هستید؟

ببینید، آن‌چه وارد کشور می‌شود باید از گمرکات عبور کند، تا گمرکات تاییدیه ندهند محصولی از آن‌ها خارج نمی‌شود، بنابراین باید دستگاه‌های متولی بگویند آیا این سمومی که گفته می‌شود با استانداردهای ما تطبیق دارند یا نه. سم و نهاده‌های کشاورزی معمولاً متولی دارد که عمدتاً دولت است، این‌طور نیست که هرکسی بتواند سم وارد کند. اما با این وجود سم‌های بدون کیفیت هم در بازار وجود دارد، این‌ها مواردی هستند که از مبادی وردیِ رسمی وارد کشور نمی‌شوند و احتمالاً قاچاق هستند، در غیر این‌صورت معمولا از کانال‌های رسمی یک محصول غیر استاندارد وارد کشور نمی‌شود.

*باتوجه به توضیحات شما ناکارآمدی در سه مرحله سبب می‌شود سلامت محصولات کشاورزی به‌خطر بیفتد، احتمالاً درخصوص محصولات برگشت خورده به ایران یکی از این مراحل یا شاید هر سه مرحله با مشکل مواجه شده است، اما پرسش این‌جاست که چرا آزمایشگاه‌های داخلی خودمان نتوانستند این عدم سلامت را تشخیص دهند؟ آیا حتما باید محصول برگشت می‌خورد که ما متوجه کیفیت آن‌ها شویم؟

البته که این موضوع را باید مسئولان جواب دهند اما من فقط به عنوان یک پژوهشگر مواردی را بیان می‌کنم. یکسری استانداردهای جهانی برای بررسی کیفیت محصولات غذایی وجود دارد، از طرفی کشورها قوانین داخلی خودشان را هم دارند. مثلا برای سطح مجاز فلزات سنگین در محصولات یا سموم قارچی یک حد مجازی تعریف می‌شود. از این روی وقتی ما قرار است یک کالایی به خارج از کشور صادر کنیم بایستی با قوانین آن کشورکاملاً آشنایی داشته باشیم و بدانیم سطح مجاز هر آلاینده در محصولات ارسالی چقدر است، لذا عدم آگاهی از استانداردهای داخلی کشورها سبب برگشت محصولات کشاورزی می‌شود. یک دلیل دیگر این است که معمولاً برای صادرات محصولات به کشورهای دیگر برای آن‌ها نمونه‌ی محصول ارسال می‌شود، اما در نهایت بار اصلی که برای‌شان ارسال می‌شود با مشخصات محصولی که به عنوان نمونه ارسال شده بود عدم انطباق دارد و محصول برگشت می‌خورد. یعنی محصولِ نمونه با استانداردهای آن‌ها سازگار بوده اما باری که در نهایت ارسال شده با نمونه اولیه مطابقت ندارد. از طرفی گاهی میان کشورها توافق می‌شود که اگر مراجع ذیصلاح در کشورهای طرف قرارداد سلامت محصولات را تایید کنند می‌توان آن محصول را به کشور دوم یعنی کشور مورد توافق صادر کرد، این اتفاق هم انجام می‌شود اما بعد از وارد شدن محصول به کشور دوم، دامنه آزمون‌ها در کشور دریافت کننده محصول از دامنه آزمون‌ها در مثلاً کشور ما بیشتر است و همین مسئله سبب می‌شود محصولات با استانداردهای آن‌ها هم‌خوانی نداشته باشد و برگشت داده شود.

*آیا مسئله تحریم‌ها و روابط بین کشورها درباره برگشت محصولات کشاورزی می‌تواند نقشی ایفا کند؟

البته این مورد هم باز باید مسئولان پاسخ دهند اما نگاه سیاسی در این مسئله هم وجود دارد، مواردی که به مسائل تحریم و مشکلاتی که دشمنان ایران برای ما درست می‌کنند برمی‌گردد. مثلاً در حوزه اتحادیه اروپا اگر ما محصولی را به ایتالیا ارسال کنیم و بعد از بررسی مشکلی در محصول ارسالی وجود داشته باشد، آن‌ها مجبور هستند که این مشکل را به کل اتحادیه اروپا بگویند، با این اعلام کل اتحادیه اروپا مانع از واردات آن محصولات می‌شود و از طرفی چون می‌خواهند ما را در معرض فشار قرار دهند این مشکل را بزرگ‌نمایی می‌کنند تا کشورهای دیگر از ما خرید نکنند.