گاز ایران به اروپا می‌رسد؟

در زمان جنگ سرد و طی چند دهه گذشته، روسیه تامین کننده مطمئن گاز به اروپا بوده اما اکنون این وضعیت تغییر کرده و نگرانی‌هایی برای اروپا از باب تامین گاز فراهم شده است، در این بین این سوال وجود دارد که ایران می‌تواند گزینه‌ای برای کمک باشد؟

به گزارش ایسنا، روسیه عرضه گاز را به تلافی حمایت اروپا از اوکراین کاهش داده است. پس از اقدام روسیه در استفاده از انرژی به عنوان سلاح، چشم انداز سهمیه بندی گاز در این منطقه اکنون کاملا واقعی به نظر می‌رسد. کاهش عرضه گاز روسیه به اروپا، افزایش قیمت‌ها را به دنبال داشته و اقتصاد این منطقه را تحت فشار قرار داده و ممکن است همبستگی اروپا را دچار شکاف کند.

طبق گزارش شرکت مشاوره وود مک کنزی، نیروگاه‌های اروپایی مجبور شدند برای تامین نیازهای زمستانی، از ذخایرشان گاز برداشت کنند و کنترل‌های دولتی توزیع گاز ممکن است تا چند ماه دیگر آغاز شود. اگر روسیه مسیر اصلی صادرات گاز به اروپا را ببندد، این منطقه ممکن است تا ژانویه با کمبود تامین گاز روبرو شود. رابرت هابک، وزیر اقتصاد آلمان اخیرا اظهار کرد: وضعیت دشواری است. این آزمون قدرت میان متحدان غربی و روسیه است.

پس از این که کرملین، جریان گاز از طریق خط لوله نورد استریم را که مستقیما گاز را به آلمان می‌رساند، حدود ۶۰ درصد کاهش داد، زنگ خطر به صدا درآمد. کاهش تحویل گاز روسیه، پیامدهای ثانویه در فرانسه، اتریش و جمهوری چک داشته است. شرکت یونی‌پر آلمان که بزرگترین خریدار گاز روسیه در اروپاست، ۶۰ درصد کمتر از میزان درخواستی، گاز دریافت کرده است. شرکت اِنی ایتالیا، تنها نیمی از حجمی که درخواست کرده بود را از گازپروم دریافت کرده است و شرکت انژی فرانسه و OMV اتریش هم با کاهش دریافت گاز روبرو شده‌اند.

ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، چندین دهه روابط انرژی قابل اتکا که با اروپا داشته است را از زمان آغاز جنگ در اوکراین، با کاهش تدریجی عرضه در گامهای کوچک تغییر داده و هفته گذشته این روند را تسریع کرد.

قیمت گاز طبیعی اروپا تحت تاثیر این تنش‌ها، حدود ۵۰ درصد افزایش پیدا کرد که بزرگترین افزایش هفتگی از زمان آغاز جنگ روسیه در اوکراین بود. این منطقه جایگزین بزرگی برای خطوط لوله روسیه به خصوص در ماه‌های سخت زمستان ندارد. ظرفیت مازاد تولید اندکی در نروژ و هلند وجود دارد و محموله‌های گاز طبیعی مایع (LNG) محدودیت بیشتری پیدا خواهد کرد.

چین که بزرگترین واردکننده LNG جهان در سال ۲۰۲۱ است، خرید نقدی محموله‌های LNG را در سال میلادی جاری پس از اجرای قرنطینه‌های کووید و افت تقاضا، کاهش داد. اما تقاضا احتمالا زمستان امسال بهبود پیدا کرده و چین را برای دریافت LNG بیشتر با اروپا وارد رقابت می‌کند. تعمیرات در پایانه صادراتی بزرگ در تگزاس هم میزان عرضه را محدود کرده است. کمیسیون اروپا چندی پیش نامزدی اوکراین برای عضویت در اتحادیه اروپا را پیشنهاد کرد. یک روز پیش از آن اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه و ماریو دراگی، نخست وزیر ایتالیا به کی‌یف سفر کرده و حمایت خود را از این اقدام ابراز کرده بودند.

با وجود نمایش این حمایت، گاز همچنان یک مشکل مانده است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین، پس از این دیدار روسیه را متهم کرد به دروغ مشکل تعمیرات فنی را عامل کاهش عرضه گاز از نورد استریم جلوه می‌دهد. اگر روسیه عرضه گاز را همچنان محدود نگه دارد، ایتالیا ممکن است هفته جاری یک طرح اضطراری را آماده کند که احتمالا شامل استفاده بیشتر از سوختهای کثیف‌تر باشد.

کمبود گاز، سیاستگذاران اقتصادی را که تلاش می‌کنند تورم بی‌سابقه را مهار کنند، مضطرب خواهد کرد. افزایش بیشتر هزینه‌های انرژی، تلاشهای بانک مرکزی اروپا برای کنترل افزایش قیمتها از طریق افزایش نرخهای بهره را به مخاطره می‌اندازد. نگرانی نسبت به رشد اقتصادی، اوج می‌گیرد. افزایش هزینه های زندگی، مصرف کنندگان را در مضیقه قرار داده و چشم انداز سهمیه بندی بنزین و صورتحسابهای بالای گاز ممکن است به اعتماد مصرفی لطمه وارد کند. برای بخش عظیم تولید آلمان، این مسئله به مشکل کمبود اولیه مواد افزوده می‌شود.

سران گروه هفت در واکنش به این وضعیت، سرگرم فراهم سازی زمینه برای مذاکره درباره تعیین سقف قیمت برای واردات انرژی از روسیه هستند. مذاکره کنندگان ارشد این گروه پیش از آماده سازی برای نشست آلپ باواریا در ماه جاری، سرگرم بررسی این مکانیزم هستند.

قابلیت صادرات ۲۰۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا

در این بین ایران نیز می‌تواند گزینه‌ای برای جایگزینی صادرات گاز روسیه به اروپا باشد، اما آنطور که حمیدرضا عراقی - مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران  - به ایسنا گفته برای صادرات گاز به اروپا نیازمند شروطی هستیم که اگر محقق شود، می توانیم بازارهای اروپا را به دست آوریم. در حال حاضر ایران امکان صادرات گاز را ندارد، با توجه به شرایط کنونی گاز ایران نمی تواند جایگزین روسیه شود اما اگر در درازمدت صرفه‌جویی صورت بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کند و این مساله تنها منوط به شرایط کنونی نمی‌شود و درصورت فراهم شدن شرایط کلا می تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد.

وی با تاکید بر اینک تحقق این مساله مستلزم شروطی است، گفت: مصرف بهینه باید اتفاق بیفتد و در کنار آن نیز توسعه مخازن صورت بگیرد؛ علاوه بر این حفظ و پایداری شرایط موجود و توسعه سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که اگر محقق شود، آینده خوبی را برای صنعت گاز می توانیم ترسیم کنیم. هر زمانی ایران گاز مازاد داشته باشد این فرصت برایش وجود دارد که به بازاهای اروپایی راه پیدا کند، امکان صادرات گاز ایران به اروپا وجود دارد اما باید به بحث مدیریت مصرف، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه و پایداری تولید گاز، سرمایه‌گذاری در مخازن جدید توجه شود.

به گفته مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران باید روی این مساله فکر شود و اگر با روش فعلی پیش برویم، امکان صادرات گاز به اروپا وجود نخواهد داشت، در شرایط کنونی طبق اعلام مسوولان صنعت گاز به ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم.

وی با اشاره به پتانسیل‌های صادرات گاز به اروپا گفت: اگر سیاستگذاری‌ها به درستی انجام شود، می توانیم تا ۲۰۰ میلیارد مترمکعب در سال صادرات گاز به اروپا داشته باشیم.

روسیه سد بزرگی است

مرتضی بهروزی‌فر - کارشناس ارشد حوزه انرژی - نیز در این رابطه به ایسنا گفت: قطعا در کوتاه مدت ایران نمی‌تواند جایگزین روسیه شود، حتی اگر تمام مشکلات بین‌المللی حل شود نیز  باز هم در زمانی کوتاه ایران نمی‌تواند به اروپا صادرات گاز داشته باشد، اما در میان‌مدت این امکان وجود خواهد داشت و ایران می‌تواند بین دو تا چهار سال به یکی از تامین‌کنندگان گاز اروپا تبدیل شود البته اگر پیش‌زمینه‌ها و پیش‌شرط‌های آن فراهم باشد.

وی با اشاره به تمایل اروپا برای این مساله، اظهار کرد: این مساله ارتباطی به شرایط کنونی و بحران آن‌ها با روسیه ندارد، مادام اروپا به عنوان یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان گاز دنیا تمایل دارد که مبادی تامین خود را متنوع‌تر کند، در شرایط فعلی نیز که با روسیه دچار مشکل شده به شدت دنبال این است که میزان وابستگی خود را به روسیه کاهش دهد.

به گفته این کارشناس ارشد حوزه انرژی سیاست اروپا این است که از راه‌های بیشتری نیاز انرژی خود را تامین کند، اکنون تمایل بیشتری به توسعه رابطه خود با ایران دارد البته از گذشته این مساله وجود داشته و اما قطعا اکنون این تمایل از سمت اروپا بیشتر است.

یک بازی برد-برد برای ایران و اروپا

بهروزی‌فر با اشاره به‌راه‌کارهای تحقق صادرات گاز به اروپا، گفت: بهینه‌سازی مصرف در داخل باید صورت بگیرد، به‌گونه‌ای که میزان مصرف با حفظ رفاه کاهش یابد، توسعه ذخایر گازی باید اتفاق بیفتد و همچنین احداث خطوط لوله و یا ایجاد تاسیسات ‌LNG برای انتقال گاز به اروپا نیز باید در دستور کار قرار بگیرد و این مساله یک بازی برد-برد برای ایران و اروپا است.

وی معتقد است: البته ممکن است روسیه تمام توان خود را به‌کار ببرد تا رقیب جدیدی پیدا نشود، چراکه هرچه رقبای کمتری برای آن وجود داشته باشد، می‌تواند قدرت بیشتری را اعمال کند و در صورت حضور ایران، جایگاه روسیه کاهش می‌یابد.