در بودجه، ردیف‌ها جای خود گذاشته نمی‌شوند تا عدالت از دل آن بیرون بیاید

علی قنبری در یادداشتی با عنوان «دورهمی بودجه و جای خالی عدالت» برای روزنامه تعادل نوشت: امام علی علیه‌السلام فرموده است: «عاقل کسی است که هر چیزی را به جای خود می‌نهد.» این عبارت زیبا که از امیرمومنان برای ما به یادگار مانده است، یکی از مهم‌ترین ضرورت‌هایی است که مسیر حکمرانی و خردورزی را برای انسان نمایان می‌کند.

در ادامه این عبارت و در بیان عدالت نیز گفته می‌شود، عدالت یعنی اینکه هر چیز در موضع درست خود گذاشته شود. بنابراین ارتباط مستقیمی با حکمرانی، عدالت و تصمیم‌سازی وجود دارد که غیبت هر کدام تحقق دیگری را مختل می‌کند.

هر ساله در موسم ارایه بودجه دامنه وسیعی از ارزیابی‌ها در خصوص بودجه، ابعاد و زوایای گوناگون آن و ضرورت‌هایی که باید مورد توجه قرار بگیرد، مطرح می‌شود. اما با عبور از این موعد همه این تذکارها، هشدارها، بایدها و نبایدها و ضرورت‌ها به فراموشی سپرده می‌شوند تا نوبتی دوباره و وقتی نو.

واقعیت آن است که نظام بودجه‌ریزی کشور مانند نظام مالیاتی، نظام یارانه‌ای و نظام بانکی کشور، هیچ کمکی به توزیع عادلانه ثروت، توسعه و بهبود زندگی مردم ایران نکرده است. در واقع در بودجه ایران، ردیف‌ها در جای خود گذاشته نمی‌شوند تا عدالت بودجه‌ای از دل آن بیرون بیاید.

وجود کسری‌های بزرگ در بودجه، انحراف بودجه‌ای، عدم شفافیت در بودجه و... بخشی از مهم‌ترین مشکلاتی است که بودجه‌های ایران همواره با آن دست به گریبان بوده‌اند. حیرت‌انگیز هم اینکه طی سال‌ها و دهه‌های اخیر نه تنها برای بهبود این وضعیت کمکی نشده است، بلکه در بسیاری از مواقع این کلاف سردرگم، پیچیده‌تر شده است. نمونه این عدم هماهنگی را در تاخیر عجیبی که در ارایه بودجه رخ داد، می‌توان مشاهده کرد. مجلس خواستار ارایه برنامه هفتم توسعه توسط دولت بود، اما دولت تقاضای تمدید برنامه ششم توسعه را می‌کرد.

اساسا مشخص نیست وقتی قرار نیست برنامه‌های توسعه‌ای در کشورمان اجرایی شوند، چرا مجلس بر ارایه برنامه هفتم توسعه تاکید می‌کند و چرا دولت خواستار تمدید برنامه ششم است؟! اگر قرار به عدم اجراست، چه فرقی می‌کند، برنامه ششم تمدید شود یا برنامه هفتم ارایه شود وقتی قرار نیست هیچ کدام از این برنامه‌ها در دستور کار قرار بگیرند.

افزایش 40 درصدی سقف بودجه به نسبت سال قبل، باز هم اقتصاد ایران را با خطر افزایش نقدینگی و متعاقب آن افزایش نرخ تورم مواجه می‌کند. این روند مانند دومینویی است که اقتصاد را درخواهد نوردید. وقتی تورم بالا برود، فقر بیشتر می‌شود و افزایش فقر باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی می‌شود. این ‌بار هم مانند بودجه سال‌های قبل، تزریق پول به برخی نهادها بدون هیچ منطقی ادامه دارد، مثلا مشخص نیست افزایش بودجه سازمان صداوسیما در شرایطی که این رسانه‌ها نسبتی با مطالبات مردم و بحث توسعه کشور ندارد با چه هدفی صورت می‌گیرد، از سوی دیگر چرا برخی نهادهای فرهنگی در ایران باید بودجه‌های بالا دریافت کنند، بدون اینکه مردم و رسانه‌ها بدانند، این هزینه‌ها قرار است، صرف چه اموری شود.

قربانی مهم بودجه سال 1402 مانند بودجه سال‌های قبل بدون تردید، حوزه عمرانی کشور خواهد بود. هرچند دولت از افزایش 26 درصدی بودجه عمرانی سال 1402 خبر داده است، اما ردیف‌هایی که برای منظور تخصیص داده است به گونه‌ای است که امکان تحقق آنها بسیار پایین است. طی سال‌های اخیر هیچ ‌کدام از بودجه‌های عمرانی سال‌های اخیر تحقق پیدا نکرده‌اند. چرا تحقق بودجه‌های عمرانی مهم است؟ چون باعث تحرک در فضای کسب و کار کشور می‌شود.

بسیاری از فعالیت‌های مرتبط با بخش خصوصی ارتباط مستقیمی با بودجه‌های عمرانی دارد. زمانی که بودجه عمرانی کشور محقق نمی‌شود، فضای کسب و کار هم دچار رکود می‌شود. جالب اینجاست دولت‌ها به جای توجه ویژه به حوزه عمرانی، ابتدا بودجه‌های جاری را صددرصد تامین می‌کنند و سپس تلاش می‌کنند تا بودجه نهادهایی که به نوعی همفکری جناحی با آنها دارند را واریز کنند.

بنابراین بودجه 1402 کل کشور هم ارایه شده تا حقوق‌ها پرداخت شود، دورهمی‌های دوستانه تداوم پیدا کند و موفقیت برخی افراد و جریانات سیاسی در چشم‌انداز آینده تضمین شود. به غیر از این ضرورت‌ها واقع آن است که هیچ ارتباطی میان بودجه 1402 با بحث رشد و توسعه کشور مشاهده نمی‌شود.

مطابق معمول این بودجه هم با احتمال کسری بالا ارائه شده است. راهکار رفع این کسری هم مانند همه سال‌های قبل بازی با نرخ ارز است. بنابراین همان طور که مشاهده کردید و من سعی کردم در این روایت بخش‌هایی از آن را تشریح کنم، ردیف‌های یک چنین بودجه‌ای در جای خود قرار ندارند، بنابراین نمی‌توان نسبت به چشم‌انداز آینده‌ای که این بودجه خلق می‌کند، امیدی داشت.