فعالان اقتصادی ایرانی و مردم عادی، اساسا توقع ارزان‌تر شدن کالاها را ندارند

پیمان مولوی در یادداشتی با عنوان «کاهش نرخ ارز و نظریه چسبندگی قیمت‌ها» در روزنامه تعادل نوشت: نرخ ارز که طی هفته‌های گذشته روند صعودی پیدا کرده بود و به محدوده نزدیک به 60‌‌‌ هزار تومانی رسیده بود؛ خوشبختانه در اثر اخبار مثبت ناشی از سفر گروسی به تهران و تمایل دو طرف به حل ابهامات در مسیر نزولی قرار گرفت و به زیر 50‌ هزار تومان رسید. هرچند به‌طور کلی این خبر، خبر امیدبخشی است، اما متاسفانه تاثیر قابل‌توجهی در بهبود معیشت مردم ندارد.

بر اساس اصل چسبندگی قیمت‌ها، بازارها بلافاصله نسبت به نوسانات افزایشی واکنش نشان می‌دهند و قیمت‌های اقلام مصرفی و خدماتی رشد می‌کنند. اما نظم و نظامات بازارها به گونه‌ای است که در برابر کاهشی شدن نرخ ارز، از خود استقامات فراوانی نشان می‌دهند و حاضر به تعدیل نیستند. در واقع اصل چسبندگی قیمت‌ها یک مانع جدی برای حرکت قیمت‌ها به سمت بالا یا پایین است و عمدتا نشان‌دهنده ناکارآمدی بازار است . هرچند این چسبندگی ممکن است چسبندگی رو به بالا (تمایل قیمت به افزایش) یا چسبندگی رو به پایین (تمایل به کاهش) باشد، اما در ایران اصل چسبندگی اغلب در خصوص عدم نزول قیمت‌ها به کار می‌رود.

وقتی افزایش نرخ دلار اتفاق می‌افتد و قیمت‌ها در یک بازار به اوج می‌رسد، فروشنده و کاسب مورد نظر وارد چرخه افزایش قیمت برای تامین اقلام مورد نیاز خود می‌شود. یعنی بلافاصله قیمت مجموعه کالاها یا خدمات ارایه شده را بالاتر می‌برد. اما زمانی که نرخ ارز کاهشی می‌شود یا رشد تورم مهار می‌شود، این فرد دیگر حاضر نیست، قیمت‌هایش را کاهشی بفروشد.

 این روند حتی در خصوص تولید هم به همینگونه است. تولید‌کننده برای اینکه بتواند مواد اولیه مورد نیاز خود را تامین کند، ناچار است قیمت‌های بیشتری بپردازد تا نهایتا کالایی برای یک بازه زمانی خاص تولید کند، این روند یک چرخه ایجاد می‌کند. برای اینکه این چرخه نزولی شود، باید مدت زمانی از روند کاهشی شدن نرخ ارز بگذرد تا دوباره اقلام مصرفی با قیمت‌های کمتر تهیه شوند و در اختیار مصرف‌کننده قرار بگیرند. موضوع مهم‌تر در خصوص مقاومت قیمت‌ها در مواجهه با تعدیل نرخ ارز، فقدان ثبات در بازارهای ایران است.

تجربه ثابت کرده است که انتظارات تورمی، یکی از المان‌های مهم در نوسانات بازارهاست. فعالان اقتصادی ایرانی و مردم عادی، اساسا توقع ارزان‌تر شدن کالاها را ندارند. نوسانات سال‌ها و دهه‌های اخیر و مشکلات موجود آنها را به این نتیجه رسانده است که قیمت‌ها در ایران هرگز کاهشی نمی‌شوند. این توقع و انتظار خودش عامل مهمی در بروز نوسانات بازارهاست. مردم ایران سال‌هاست این گزاره را به کار می‌برند که «منتظر ارزانی در بازار ایران نباشید.»

 در واقع بازارهای ایران باید به نوع خاصی از ثبات برسند تا پس از آن بتوان نسبت به بهبود وضعیت قیمت‌ها امیدی داشت. روند کاهشی شدن مواد اولیه مانند روغن، سویا، نهادهای دامی و... در صورتی که ممتد باشد و چشم‌انداز اقتصادی ایران هم روشن باشد، در ادامه باعث تعدیل قیمت‌ها می‌شود.

مشکل دیگری که باعث می‌شود در اقتصاد ایران تعدیل قیمت‌ها رخ ندهد، بخشنامه‌های دستوری دولت است. بسیار اتفاق افتاده است که یک کالای خاص در سطح جهانی با کاهش قیمت مواجه می‌شود اما در ایران دولت در برابر کاهش قیمت‌ها مانع‌تراشی می‌کند. این آسیبی است که عدم پیروی و احترام نگذاشتن به اصل اقتصاد آزاد به کشورمان وارد می‌شود. مثلا قیمت جهانی روغن نزولی می‌شود اما قیمت ریالی آن بالا می‌رود.