شفاف‌سازی خوب است اما با قاعده و اصول

اعتمادآنلاین| صادق منفرد- هرچند پارسال هم به روال سال‌های گذشته اطلاعات بودجه (Government Budget) توسط دولت منتشر شد، اما دولت دوازدهم به‌تازگی با انتشار اطلاعات پرداخت‌های خزانه‌داری گام بزرگی را برای شفافیت برداشته است، چرا که کشورهای معدودی «هزینه‌های دولت» (Government Spending) را منتشر می‌کنند.

زمانی که فردی یا شرکتی اطلاعات و داده‌های خود را به‌ صورت عمومی و رایگان برای همه منتشر می‌کند این اطلاعات، عنوانِ «داده باز»(Open Data) به خود می‌گیرد، اما وقتی یک دولت داده‌های خود را برای عموم منتشر می‌کند، به آن «داده باز حکومتی» (Open Government Data) می‌گویند.

در هر دو مورد، انتشار اطلاعات در جریان است اما فقط سطح حقوقی فرق دارد. اما با توجه به اطلاعات منتشرشده در دولت‌های یازدهم و دوازهم، این داده‌ها اگر چه رایگان و عمومی هستند اما استاندارد «داده باز» را ندارند.

«داده باز» چند ویژگی ساده و آسان دارد که دولت محترم می‌تواند با رعایت آن‌ها، سطح جدیدی از دولت‌مداری و رعایت حقوق شهروندی را به نام خود ثبت کند، قاعده‌ای که در بسیاری از کشورهای پیشرفته رعایت می‌شود.

رعایت استانداردهای «داده باز» باعث می‌شود اطلاعات منتشر شده قابل استفاده‌تر و برای خبرنگاران و شرکت‌های‌ دانش‌بنیان کاربردی شوند. ضمن آن‌که سرعت بررسی را بالا برده و آن را قابل استناد می‌کند.

در واقع این «داده باز» است که برای «شفافیت» زمینه‌سازی می‌کند. اینکه شهروندان و خبرنگاران بتوانند داده‌ها را به‌راحتی خوانده، بدون خطا، بررسی و از آن آگاهی پیدا کنند. در اینجا لازم است به جایگاه ایران در شاخص داده باز «بنیاد دانش باز» (OKFN) سال 2016 هم اشاره کرد. این رتبه 67 (از بین 94 کشور) ارزیابی شده است و فقط کشورهایی مثل کنیا، مالاوی، زیمباوه و... از ما شفافیت حکومتی کمتری داشتند! از آن طرف کشورهای آسیایی مثل تایوان، سنگاپور، هند و... از کشورهای پیشرو در بحث شفافیت هستند.

تا اینجا معلوم شد که داده‌های منتشر شده توسط دولت رایگان و عمومی (بدون نیاز به مجوز) هستند، بنابراین اطلاعات منتشر شده توسط دولت دوازدهم یک ویژگی مهم «داده باز» را داراست.

ویژگی دیگر، به‌روز بودن داده‌هاست. اما آیا این داده‌ها به‌روز هستند؟ متاسفانه بودجه نهایی و مصوب سال 97 برای عموم به صورت کتاب منتشر شده اما تا کنون این کتاب و یا فایل آن در دسترس همگان و رایگان نیست. داده‌های خزانه‌‌داری نیز در ابتدای شروع کار هستند و نمی‌توان درباره آن نظری داد.

اما مهم‌ترین ویژگی یک «داده باز» قالب انتشار داده‌هاست. آیا فرمت صفحه‌گسترده (فایل اکسل XLS یا CSV) اطلاعات قابل دریافت است؟ متاسفانه خیر و داده‌ها تا به حال فقط با فرمت PDF منتشر شده‌اند.

بزرگ‌ترین ضعف داده‌های منتشرشده توسط دولت نیز قالب در نظر گرفته شده برای انتشار داد‌ه‌ها است. این موضوعی است که به‌طور مثال در داده‌های منتشر شده توسط شهرداری تهران برای بودجه و قراردادهای میلیاردی آن یک نقطه قوت محسوب می‌شود.

اگر استانداردهای «داده باز» را در مواردی همچون «عمومی و رایگان بودن»، «به‌روز بودن» و «داشتن فرمت‌های گوناگون (PDF، XLS و CSV)» در نظر بگیریم دولت آقای روحانی فقط مورد اول را رعایت کرده و در موارد دیگر عملکرد مناسبی نداشته است.

به عنوان مثال، وقتی برای اولین‌بار داده‌های «پرداخت‌های خزانه‌داری کل کشور» منتشر شد، در ابتدا یک فایل PDF سی‌ودو صفحه‌ای در سایت وزارت امور اقتصاد و دارایی قرار گرفت که به اشتباه توسط رسانه‌ها به عنوان فایل نهایی قلمداد شد، اما تنها چند ساعت بعد فایل اصلی یا کامل‌تر آن در 70 صفحه منتشر شد.

به‌روز بودن داده‌ها و درج توضیحات برای اقداماتی که با نام «شفافیت» انجام می‌شود لازم و ضروری است، چون اگر این کار به صورت صحیح انجام نشود به اطلاع‌رسانی غلط منجر شده که عملا نه تنها شفافیتی در پی ندارد که به بی‌اعتمادی و فرافکنی دامن می‌زند.

البته همین که دولت و رئیس‌جمهور محترم به بحث انتشار داده‌ها و شفافیت توجه دارند، قابل قدردانی است و می‌توان امیدوار بود که در آینده بیشتر و بهتر شود. در نهایت پیشنهاد می‌شود در صورت تمایل دولت به ادامه «شفافیت»، این‌کار را از طریق یک سامانه رسمی مثلا Data.gov.ir صورت دهد تا از پراکندگی داده‌ها و اطلاعات جلوگیری شده و به مدد این نظم دسترسی به آن‌ها آسان‌تر باشد.