آمریکا اشتباه می‌کند، با تحریم ایران تغییر نمی‌کند

اعتمادآنلاین| هفته گذشته «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه ایالات متحده از جمهوری‌خواهان در کنگره به دلیل خودنمایی با درخواست تحریم‌های شدیدتر علیه ایران، انتقاد کرد. این هفته، او هم به همان خودنمایان پیوست و اعلام کرد دولت ترامپ در ادامه کمپین اعمال فشار حداکثری علیه ایران، پس از پایان معافیت مشتریان نفتی این کشور از تحریم‌ها دیگر استثنایی قائل نخواهد شد.

این می‌تواند عواقب شدیدی برای بازار جهانی نفت داشته باشد. اما عواقب شدیدتر آن برای قدرت ایالات متحده خواهد بود. یک‌جانبه‌گرایان در دولت ترامپ به علاوه حمایت‌کنندگان آن در کنگره و گروه‌های لابی‌گری ضدایرانی همچون بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها تصور می‌کنند می‌توانند از تحریم‌ها به عنوان ابزاری برای تغییر نظام استفاده کنند. اما اشتباه می کنند. تلاش‌های فزاینده و نومیدانه ایالات متحده برای تشدید فشار تحریم‌ها احتمالا تاثیر عکس خواهد داشت و تنها به سخت‌تر شدن موضع نظام ایران منجر می‌شود و متحدان و رقیبان ایالات متحده را به یک اندازه از نظام مالی جهانی تحت تسلط آن دور می کند.

یک‌جانبه‌گرایان حامی تحریم در دولت ایالات متحده یک اشتباه اساسی درباره ماهیت قدرت مالی این کشور مرتکب شده‌اند. نفوذ ایالات متحده محصول مستقیم قدرت نظامی یا حتی اقتصاد داخلی بزرگ آن نیست. بلکه یک محصول جانبی توپوگرافی منحصر‌به‌فرد جهانی شدن است؛ نظامی از شبکه ها که امکان انتقال های مالی جهانی و تجارت را فراهم می‌آورد. این شبکه‌ها در نتیجه برنامه‌ریزی‌های یک ذهن برتر تشکیل نشده‌اند، بلکه نتیجه روند کنترل نشده و غیرمتمرکز سازگاری با فرصت‌های جدید جهانی شدن ایجاد شده‌اند.

ایالات متحده برای کنترل عناصر کلیدی این شبکه‌ها سامانه وصول دلار و نظام پیام رسانی مالی سوئیفت در جایگاه مناسبی بوده است. همین مساله این امکان را برای آن فراهم آورده تا نهادهای مالی خارجی و شرکت‌ها را به استفاده از ابزارهای قدرت ایالات متحده تحت فشار بگذارد: هیچ بانک بین‌المللی نمی‌خواهد با قطع دسترسی خود از وصول به دلار مواجه شود و انجام مبادلات مالی جهانی هم بدون سوئیفت تقریبا غیرممکن است.

این شرایط این امکان را برای ایالات متحده فراهم آورده تا با حمایت متحدان اروپایی خود کشورهایی مانند کره شمالی را مجازات یا دسترسی ایران را به نظام مالی جهانی قطع کند. بدین ترتیب، شبکه مالی جهانی به یک تشدید کننده قدرت برای ایالات متحده تبدیل شده است. حدود یک دهه یا بیشتر است که به نظر می‌رسد ایالات متحده حقه ای عجیب برای دستیابی به هژمونی مالی جهانی یافته که بیشتر هزینه‌های آن را بانک‌ها و کسب‌و‌کارهای خارجی متحمل می‌شوند.

اکنون، به نظر می رسد که ایالات متحده می‌خواهد از این ترفند در مقیاس بزرگتری استفاده کند. پومپئو اعلام کرد که دولتش به دنبال به صفر رساندن صادرات ایران است. احتمالا کنترل کل بازارهای جهانی نفت برای یک کشور غیرممکن است، اما ایالات متحده می‌تواند نهادهایی که شرایط پرداخت برای نفت ایران را مهیا می کنند، یا شرکت‌های حمل‌و‌نقل، یا بیمه‌کنندگان را هدف قرار دهد. حتی در مواردی که شرکتی مستقیم تحت تاثیر نهادهای مالی ایالات متحده نباشد، می تواند به دلیل مشارکت در معاملات با ایران منزوی شود، چراکه شرکت های معامله کننده با آن نیز در معرض تحریم قرار می‌گیرند.

مشکل این ترفندهای عجیب این است که آنها برای مدتی به خوبی جواب می‌دهند و بعد، بی تاثیر می شوند. دلایل زیادی وجود دارد که نشان می دهد ایالات متحده روی قدرت خود بیش از اندازه حساب می‌کند. هیچ قانونی وجود ندارد که استفاده از شبکه‌های مالی جهانی تحت سلطه آمریکا برای تجارت را الزامی کند. زمانی که مخاطره سیاسی استفاده از این شبکه‌ها افزایش می یابد، جاذبه‌های آنها به طرز چشمگیری کاهش می‌یابد.

معلوم نیست که ایالات متحده نفوذ لازم برای عمل به تهدیدهایش را داشته باشد. معاف‌شدگان از تحریم های ایران، چین و هند، و همچنین یونان، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، تایوان و ترکیه بوده‌اند. چین به طور خاص، کمتر از سایر اقتصادهای بزرگ با نظام مالی جهانی در ارتباط است و از این رو، کمتر تحت فشار قرار می‌گیرد و احتمالا بیشترین واکنش را نشان می دهد. دولت ترامپ همین حالا هم در جنگ تحریمی سر شرکت مخابراتی چینی «زد‌تی‌ای» عقب افتاده و در یک مناقشه تحریمی پیچیده سیاسی با «هواوی» درگیر است. اقدام گسترده علیه واردکنندگان انرژی در چین یا بانک‌های این کشور می‌تواند به تشدید تنش‌ها بین دو کشور و اقدامات تلافی‌جویانه بینجامد.

تلاش برای مجازات بانک های اروپایی که بسیاری از معاملات شرکت های چینی از طریق آنها انجام می شود نیز به همان اندازه خطرناک خواهد بود. حتی پیش از این آخرین اقدام واشنگتن، پایتخت های اروپایی درصدد کشف راه‌هایی برای فرار از قدرت اقتصادی ایالات متحده برآمده بودند. در مهم ترین اتفاق، آلمان، فرانسه و بریتانیا اعلام کردند که ابزاری خاص را تحت عنوان «ابزاری در حمایت از مبادلات تجاری/اینستکس» ایجاد می کنند که امکان انجام مبادلات مالی با ایران بدون دلار آمریکا یا شبکه های مالی تحت تسلط آن را فراهم می‌آورد.

بعید است که رنمینبی (یوان) یا یورو به زودی جای دلار را در ذخایر ارزی جهانی بگیرند، اما همه اقداماتی که در جهت این کار انجام می شود به مرور زمان کنترل بر نظام مالی جهانی را که مقامات ایالات متحده به آن برای اعمال تحریم‌ها نیاز دارند، از بین می برد. واشنگتن تهدید کرده در صورت اقدام اروپایی‌ها در پیشبرد اینستکس، از تحریم‌ها برای به زانو درآوردن آنها استفاده می‌کند. اما عمل به چنین تهدیدی اروپایی‌ها را نم‌ترساند، بلکه به قیمت اتحاد دیرینه آنها تمام می شود.

جدای از ایجاد فاصله با متحدان، ایالات متحده انگیزه های بازیگران خصوصی را نیز تغییر داده است. اگرچه دلار به این زودی ها با یک ارز دیگر جایگزین نمی شود، اما احساس راحتی فزاینده‌ای در استفاده از دیگر ارزها در برخی مبادلات خاص برای دور زدن تحریم های ایالات متحده در بازارهای جهانی مشاهده می‌شود. نهادهای مالی خصوصی در همین روند یافتن روش‌هایی برای دور زدن نظام مالی تحت رهبری ایالات متحده، به مرور زمان از حمایت از قدرت مالی ایالات متحده هم دست می‌کشند.

ایالات متحده برای سال های طولانی از ایجاد رعب و وحشت سود برد، اما این رعب و وحشت در کل تاثیرگذاری تحریم ها را کاهش داد، چرا که سبب شد تجارت ها از بازی مطابق قوانین ایالات متحده دست بکشند. اگر واشنگتن به همین مسیر کنونی ادامه دهد، ترس نتیجه دیگری در پی خواهد داشت و به جای اینکه تجارت‌ها را به تلاش برای ارتباط حداقلی با اهداف تحریمی ایالات متحده ترغیب کند، آنها را به کاهش ارتباطشان با نظام مالی جهانی تحت کنترل ایالات متحده وا خواهد داشت. آنها درصدد یافتن راه‌حل‌هایی برخواهند آمد و این راه‌حل‌ها می توانند به مرور زمان به تجمع در یک نظام جایگزین موثر منجر شوند. توافق‌های مالی مانند سوئیفت یا وصول دلاری پاسخ به مشوق‌ها و فرصت‌ها در روند جهانی شدن هستند. اما اکنون یکجانبه گرایی ایالات متحده سبب شده این انگیزه‌ها و فرصت‌ها به شیوه های غیر‌قابل پیش‌بینی تغییر کنند.

منبع: فارن‌پالیسی