واشینگتن با اعمال «حداکثر فشار» علیه ایران، آتش جنگ را برپا کرد/ ایران با هوشمندی برنامه «اقتصاد مقاومتی» را در دستور کار خود قرار داده است/ سپاه از هیچ خط قرمزی عبور نکرده/ ممکن است ترامپ برای برجام شماره 2 آماده باشد

اعتمادآنلاین| مژده اصغرزاده- سایتagsiw وابسته به کشورهای عربی، که دفتر آن در واشنگتن است، گزارش داده که احتمال سازش بالقوه میان 2 کشور ایران و آمریکا در حال افزایش است. ترامپ، پمپئو و دیگر مقامات دولت او می‌گویند هدف‌شان مذاکره با ایران در بهترین شرایط است. رهبر ایران به افزایش فشار آمریکا با غضب و خارج از فضای مذاکره جواب دادند. به اعتقاد نویسنده این مطلب، هرچه فشارها افزایش ‌یابد و «اقتصاد مقاومتی» نتیجه‌ای ندهد، ایران نرم‌تر می‌شود. انتشار این گزارش در تنها راستای اطلاع‌رسانی است و به معنای تایید محتوای آن نیست. مشروح گزارش سایت اگسیو به شرح زیر است:

رویارویی بین ایران و ایالات متحده آمریکا بر سرِ انجام توافق یا افزایش احتمال جنگ مسلحانه این دو کشور همچنان به مویی بند است. جنگ بالقوه این کشورها با «حداکثر فشار» تحریم‌ها و «حداکثر مقاومت» ایران شروع شده و تحریکاتی از جانب هر دو طرف صورت گرفته است. اگر این درگیری‌ها ادامه پیدا کند، شاید دیر یا زود به چالشی بزرگ‌تر و خطرناک‌تر منجرخواهد شد. از آنجا که هیچ‌کدام از طرفین خواهان درگیری نظامی، حتی در مقیاس محدود، نیستند، پتانسیل انجام توافق بسیار بالاست. تقریباً همه عناصر برای اجرای هر دو سناریو آماده هستند و هم توافق و هم جنگ، عاقلانه و قابل تصور است، شرایطی که در روابط بین‌المللی بسیار غیرعادی است. اما حقیقت مهم برای کشورهای مخالف ایران در خلیج‌فارس مثل عربستان سعودی، امارات متحده و بحرین این است که هیچ‌یک از این سناریوها نگرانی بزرگ آنها را حل نمی‌کند؛ نگرانی آنها این است که تسلط ایران در جهان عرب افزایش یابد و ایران از نیروها و متحدان غیردولتی استفاده کند تا وضعیت همسایگان خود را بی‌ثبات کند و بیشتر در منطقه تاثیرگذار باشد.

منطق این رویارویی

از آنجا که دونالد ترامپ، آمریکا را از برجام خارج کرده، رویارویی بین ایران و ایالات متحده آمریکا به تدریج بیشتر شده است. واشینگتن با اعمال «حداکثر فشار» در قالب افزایش تحریم‌ها و جنگ اقتصادی علیه ایران، آتش جنگ را برپا کرد. ایران هم با دقت و هوشمندی برنامه «اقتصاد مقاومتی» را سنجیده و واکنش و راه‌حل خود را بر مینای آن تنظیم کرده است.

همه گمان می‌کنند نیروهای سپاه پاسداران در حوادثی که برای ناوها در خلیج‌فارس اتفاق افتاد نقش داشته، اما واقعیت آن است که سپاه از هیچ خط قرمزی عبور نکرده تا نیازی به پاسخ نظامی طرف مقابل باشد. نفتکش‌ها در خلیج‌فارس دست به خرابکاری می‌زنند، اما فقط بالای مرز آبی حرکت می‌کنند. اخیراً، صاحب یک نفتکش بریتانیایی دستگیر شد، اما مقامات ایران می‎‌گویند این کار را به تلافی تصرف کشتی حامل نفت‌شان در جبل‌الطارق انجام داده‌اند که بریتانیا آن را متوقف کرده بود. گفته می‌شود این کشتی به صورت غیرقانونی و خلاف تحریم‌های اتحادیه اروپا، به سوریه نفت می‌برده است. ایران برای حل مساله، پیشنهاد داد کشتی‌ها با هم معاوضه شوند.

همچنین ایران پهپاد آمریکایی را سرنگون کرد. گفته می‌شد این پهپاد در مرز هوایی ایران بوده، اما مقامات ایران و آمریکا هر دو گفتند که تهران قصد نداشته هیچ هواپیمای آمریکایی‌ای با پرسنل خارجی را سرنگون کند. هدف ایران این است که متحدان آمریکا و شریکان تجاری‌ آن را وادار کند تا خسارات مالی را کاهش دهند. ایران با علم به اینکه امضاکنندگان اروپایی برجام متعهد شده‌‌اند این توافق را حفظ کنند، رویارویی را دلیلی برای ترک تعهدات‌شان می‌داند و ابتدا این کار را با افزایش ذخیره اورانیوم غنی‌شده و سپس با توسعه برنامه هسته‌ای انجام می‌دهد. این اقدامات تهدیدی برای «خروج قطعی» از توافقنامه و حتی ترک معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی خواهد بود که نتیجه آن گسترش سلاح‌های هسته‌ای است.

بیشتر کشورهای عربی خلیج‌فارس امیدوارند اعمال فشار بر ایران دست‌کم بتواند از قدرت ایران بکاهد و توانایی ایران را برای اثرگذاری‌اش در منطقه محدود کند و فضایی شکل گیرد تا از برخی استراتژی‌های 15ساله خود عقب نشیند.

ترامپ هیچ واکنش اغراق‌آمیزی در برابر تحریکات ایران نشان نداده است، مخصوصاً اینکه جامعه بین‌المللی نیز این واکنش را نامناسب و بی‌محابا می‌داند. همچنین او خرابکاری مشکوک ایران بر نفتکش‌های تجاری را «بسیار ناچیز» خواند و گفت این اقدام را جبران می‌کند، اما در آخرین لحظات از حمله موشکی به اهداف ایرانی خودداری کرد.

تهران منتظر عکس‌العمل غیرعادی ترامپ بود، اما این اتفاق نیفتاد. واشینگتن به وضوح اعلام کرد که هدف قرار دادن آمریکایی‌ها به منزله تجاوز از خط قرمز این کشور است و با پاسخ مستقیم روبه‌رو خواهد شد، اما تهران سعی می‌کند هیچ اقدامی انجام ندهد تا جامعه جهانی تصدیق کند که آمریکا می‌بایست پاسخ نظامی بدهد. بنابراین، منطق رویارویی، نه تنها باعث ادامه تحریکات ایران می‌شود، روابط را هم سخت‌تر می‌کند.

منطق سازش

احتمال سازش بالقوه میان دو کشور که باعث کاهش درگیری نظامی مستقیم شود در حال افزایش است. ترامپ، پمپئو و دیگر مقامات دولت او می‌گویند هدف‌شان مذاکره با ایران در بهترین شرایط است. رهبر ایران به افزایش فشار آمریکا با غضب و خارج از فضای مذاکره جواب دادند.

تهران دیگر تاکید نمی‌کند که هرگونه مذاکره باید از طرف آمریکا باشد و این کشور باید به برجام برگردد؛ محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران، بارها اشتیاق ایران برای مذاکره با آمریکا را اعلام کرده و گفته این مذاکره باید «محترمانه» باشد و رئیس‌جمهور ایران نیز به شرطی که تحریم‌ها برداشته شود خواهان این مذاکره است. واشینگتن به ‌طور ضمنی اعلام کرده لیست 12 بندی که پمپئو، ماه مه 2018، ارائه کرده لیست بسیار خوبی است و فضای گفت‌وگو و چانه‌زنی را باز کرده. ترامپ، در هفته‌های اخیر، گفته خواستار تغییر رژیم در ایران نیست و فقط می‌خواهد این کشور برنامه هسته‌ای‌اش را محدود کند. پمپئو بارها عنوان کرده که واشینگتن بدون هیچ پیش‌شرطی آماده مذاکره است.

تهران و واشنگتن، هجدهم جولای، اولین گام را برای انجام مذاکره برداشتند، زمانی که ظریف در نیویورک با رند پال، سناتور کنتاکی، ملاقات کرد. طرح کلی این توافق احتمالی کم‌کم روشن می‌شود. این توافق می‌تواند نمونه‌ای برای انجام بسیاری از معامله‌های ترامپ مثل مذاکره نفتا با کانادا و مکزیک باشد. ترامپ توافق‌های برجام و نفتا را «بدترین توافق‌ها» خوانده، اما هر دو به‌روز‌رسانی می‌شوند و تغییر نام خواهند داد و به «بهترین توافق‌ها» تبدیل خواهند شد. این طرح اشاره می‌کند که ممکن است ترامپ برای برجام شماره 2 آماده باشد. برجام جدید باید ورژنی از برجام باشد که قبلاً درباره آن گفت‌وگو و بسیاری از اشکالات آن برطرف شده است، اما باز هم باید بر سر مسائل هسته‌ای محدودیت‌هایی اعمال شده باشد.

ظریف اعلام کرده ممکن است ایران با چنین برجام جدیدی موافق باشد. او به خبرنگاران گفت ایران می‌تواند سرعت تصویب رسمی «پروتکل» را بیشتر کند. این توافق به بازرسان هسته‌ای اجازه می‌دهد کاملاً به ایران دسترسی پیدا کنند. ایران تاکنون به پروتکل وفادار مانده، اما مجلس این کشور هنوز آن را تصویب نکرده‌ است. با وجود این، پیشنهاد پروتکل نشانی از این موضوع است که شاید توافق در شرایط مناسب، ممکن باشد و همچنین نشان می‌دهد اشتیاقی برای اعطای امتیازات وجود دارد.

اگر فرض کنیم که هر دو طرف با توافقی اصلاح‌شده موافق باشند، بزرگ‌ترین مانع آنها «حق غنی‌سازی» اورانیوم و برنامه موشکی ایران خواهد بود. نقطه‌ای که به اجرای توافق برجام انجامید، بیانیه‌ای از سوی دولت اوباما بود که اعلام می‌کرد در هر توافقی، حق غنی‌سازی ایران باید در نظر گرفته شود و در توافق مزبور نیز تحت شرایط محدود و کنترل‌شده با این قضیه موافقت شد، اما اکنون به نظر می‌رسد می‌خواهند این حق را کاملاً حذف کنند. گرچه، اگر محدودیت‌هایی در غنی‌سازی ایران اعمال شود، دولت ترامپ با آن موافقت می‌کند. این دست تغییر نظرها درباره کره‌شمالی هم رخ داده است. دولت آمریکا اصرار داشت که پیونگ‌یانگ باید خلع سلاح «کامل، قابل بازبینی، تغییرناپذیر» شود و با تمایل کره‌شمالی برای شروع فاز جدید مخالفت می‌کرد، اما اکنون گویا با آن موافق است و این مساله را تنها راه پیشرفت مذاکرات می‌داند.

این‌طور که مشخص است تهران نمی‌خواهد بر سر مساله موشکی به تفاهم جدیدی برسد. گرچه ترامپ، پمپئو و دیگران عقیده دارند باید پیشرفت و آزمون برنامه موشکی ایران در برجام لحاظ می‌شد.

آرزوی برخی کشورهای منطقه

با اینکه ترامپ اعلام کرد خواهان تغییر رژیم در ایران نیست، مجبور کردن ایران به ترک برخی فعالیت‌ها از طریق اعمال «حداکثر فشار» عملی نیست. واقعیت این است که هیچ شانسی وجود ندارد تا جمهوری اسلامی سیاست‌های خود را رها کند.

ایران بسیار موثر عمل می‌کند تا آنجا که مخالفان آن از این کشور دوری می‌کنند و بنابراین در رویارویی با این کشور مشکل دارند. حتی وقتی هم‌پیمانان غیردولتی این کشور مثل حوثی‌ها نمی‌توانند به طور کامل پیشنهادهای ایران را عملی کنند، باز هم به نفع ایران کار می‌کنند.

سپاه پاسداران، از زمان پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون، بسیار قدرت یافته است. سپاه، خصوصاً طی 15 سال اخیر، و مشخصاً نیروی قدس سپاه، در طول جنگ ایران و عراق در خط مقدم جبهه بود. ایران امروزه تاثیر زیادی در عراق، سوریه، لبنان، یمن و... دارد.

هیچ‌کدام از این سناریوهای موجود غرب، یعنی مقابله یا سازش، نمی‌تواند نگرانی اعراب به ویژه عربستان سعودی از نقش و قدرت ایران در منطقه را برطرف کند. بهترین سناریو از نظر آنان این است که همین روند ادامه یابد؛ یعنی سلطه‌طلبی ایران در منطقه پیشرفت کمی داشته باشد.