وضعیت عراق 17 سال بعد از سقوط دیکتاتوری چگونه است؟ - بخش دوم

اعتمادآنلاین| سیدعماد حسینی- دولت آمریکا از همان ابتدای به دست گرفتن حاکمیت در عراق و حضور حاکم غیر نظامی این کشور در بغداد، پایه‌های تقسیم طایفه‌ای عراق را بنا نهاد.

این تقسیم به نحوی انجام گرفت که هیچ یک از طیف‌ها نتوانند بدون حضور طیف دیگر بر عراق حکومت کرده یا دست‌کم به راحتی حکومت کنند.

بر اساس قانون اساسی تدوین‌شده در عراق، پست‌های کلیدی این کشور بین سه طیف بزرگ عراق تقسیم شده است: پست ریاست‌جمهوری از آن کردها می‌شود. نخست‌وزیری متعلق به شیعیان است. پست ریاست پارلمان را نیز قانون اساسی به اهل تسنن بخشید.

این در حالی است که در دوره صدام حسین تمامی پست‌های کلیدی کشور در قبضه اهل تسنن بود و از نگاه بسیاری از افراد این طایفه، حق آنها به طور قابل توجهی بعد از سقوط دیکتاتور عراق تضییع شده و از این منظر نیز بسیاری از اقدامات ضددولتی و حتی بسترسازی برای گروه‌های تروریستی همچون داعش صورت گرفت.

واشینگتن در سایه رویکرد جریان‌های شیعه که حاضر به انطباق سیاسی خویش با برنامه‌های داخلی و منطقه‌ای آمریکا نیستند، از یک سو جریان‌های سنی را برای ضربه زدن به این طیف تشویق می‌کند و از سوی دیگر با رخنه در درون طیف شیعی آن را از یکدستی خارج و دچار اختلاف و تضاد بسیار گسترده‌ای کرده است.

این حرکت چنان حساب‌شده انجام گرفت که امروز برخلاف یکدستی تقریبی اهل تسنن از یک سو و کردها از سوی دیگر، جریان‌های سیاسی شیعه درگیر بزرگ‌ترین اختلافات هستند.

این اختلاف به حدی است که در حال حاضر سه حزب الدعوه در عراق داریم که در آنها ساختار تحت رهبری حیدر العبادی در تضاد با ساختار تحت رهبری نوری مالکی است.

مجلس اسلامی عراق که در زمان سقوط بغداد جزو قدرتمندترین ساختارهای سیاسی عراق به شمار می‌رفت، امروز به صورت شیر بی‌یال و دم و اشکمی درآمده که صرفاً نقش مدیریت امور اعضا و کارمندانش را ایفا می‌کند و اثر چندانی حداقل طی سال 1398 از آن به جای نمانده است.

گفته می‌شود دخالت دلارهای سعودی در حمایت از برخی از جریان‌های سیاسی شیعه یا جریان‌سازی درون طیف‌های شیعی باعث این گسست بزرگ در میان آنها شده است.

این دخالت از سال 2008 از پی درگیر شدن دولت نوری مالکی با طرفداران مقتدی صدر آغاز شد و در حال حاضر با گره‌های پی‌در‌پی در تشکیل کابینه و انتخاب نخست‌وزیر عراق به نقطه اوج خود رسیده است.

همچنین نباید اعتراضات مردمی و به بیانی روشن‌تر اعتراض جامعه شیعه عراق نسبت به مدیران اجرایی این کشور و رانت‌خواری آنان را طی نیمه دوم سال 1398 در این تزلزل مواضع طیف شیعی کم‌اثر دانست.

در مقابل شاهد هستیم که روز‌به‌روز بر انسجام گروه‌های سیاسی اهل تسنن افزوده شده و طیف سیاسی که ابتدا قصد داشت فعالیت سیاسی را تحریم کند به تدریج در حال بازیابی خود در صحنه سیاسی عراق بوده و توانسته برخی از برنامه‌های خود را نیز محقق سازد.

آخرین نشانه‌های این حضور به شکست کشاندن جلسه رأی اعتماد محمدتوفیق علاوی بود که با همکاری کردها به انجام رسید.

از سوی دیگر، کردها از همان ابتدای سقوط صدام حسین تا به امروز در عرصه سیاسی عراق با انسجامی نیمه‌کامل به ایفای نقش برخاسته‌اند و علاوه بر آن نیم‌نگاهی هم به برنامه‌های بلندمدت و فراگیرتر خود در جدایی‌طلبی دارند.

عراق در حالی وارد هجدهمین سال پساصدام حسین می‌شود که اعتراضات علیه سیاستمداران به ویژه سیاستمداران شیعه که به سوءاستفاده از قدرت شهره شده‌اند به نقطه اوج خود رسیده است و حتی شیوع کرونا نیز جوانان عراقی را از ادامه حضور در میدان التحریر باز نمی‌دارد.

گرچه هر روز نام یک شخصیت برای تصدی نخست‌وزیری به میان می‌آید، اما به واسطه وتوی طرف‌های دیگر، این دور باطل دوباره از سر گرفته می‌شود.

اینکه بعد از 17 سال تمرین دموکراسی سیاستمداران عراقی نتوانند حتی دور یک میز مشکلات خود را نزد یکدیگر مطرح کنند یک چالش نیست بلکه فاجعه‌ای است که می‌تواند این کشور را یک گام دیگر به تقسیم شدن به مناطق سنی‌نشین، شیعه‌نشین، کردنشین و مرکزی نزدیک‌تر کند.

به زعم کارشناسان، اگر در سال 2014 (1393) فقط 40 درصد از خاک عراق از کنترل دولت مرکزی خارج شده بود، امروز در سال 1399 خطر تقسیم شدن کل خاک کشور بیش از هر زمان دیگری این سرزمین را تهدید می‌کند.

فارغ از تمام اینها، خطر تروریسم همچنان بر این کشور سایه انداخته و احتمال ازسرگیری فعالیت تروریستی به ویژه در مناطق نزدیک به مناطق شیعیان، بعد از حملاتی که ارتش آمریکا علیه مواضع حشد الشعبی صورت داد، وجود دارد.

مردم عراق مدت‌هاست سال جدید شمسی را همزمان با سالگرد حمله آمریکا به کشورشان جشن می‌گیرند و گرچه بارها پایان این جنگ و اشغالگری اعلام شده، اما هر بار و هر سال مشکلات پیچیده‌تری را مقابل خود می‌بینند.

هرچند عراقی‌ها امسال را با امید به ثمر نشستن تلاش‌های حق‌طلبانه خود در پایان دادن به فساد اشغالگران و دست‌نشاندگان داخلی‌شان آغاز کرده‌اند، اما به طور حتم راه دشواری در تحقق آن در پیش خواهند داشت.