وقتی آقای هالو دیپلمات شد

اعتمادآنلاین| شاید کمتر کسی بداند که محمدرضا عالی پیام، طنزپردازی که با تخلص آقای هالو شناخته می شود، جزء اولین کسانی است که احمدشاه مسعود را به ایران شناسانده است. او اندکی بعد از پیروزی انقلاب، به پنجشیر می رود تا فیلمی درباره افغانستان بسازد، ولی جذب شیر پنجشیر شده و این سفر چند نوبت دیگر هم تکرار می شود تا اینکه او از خبرنگاری روزنامه جمهوری اسلامی به میز مونتاژ سپاه در صداوسیما و درنهایت به مسئولیت میز افغانستان در وزارت امور خارجه می رسد. در این گفت وگو او از نخستین تجربه چند ماه نزدیکی به احمدشاه مسعود به عنوان اولین خبرنگار خارجی که به پنجشیر رفته است، سخن می گوید.

آنچه درباره ارتباط شما با احمدشاه مسعود شنیده ام این است که قبل از انقلاب برای شما و چند نفر دیگر از دوستان، ماجرای مجاهدین در افغانستان جذاب می شود و به طور شخصی به افغانستان می روید. درباره این آشنایی و سفر بگویید؟

اولین سفر من و دوستانم به افغانستان سال 58 و بخشی از سال 59 بود که تازه انقلاب ما پیروز شده بود، من چون فیلم ساز بودم برای تهیه مستند با چند نفر از دوستانم به افغانستان رفتم. سفر اول از مرز تایباد به فراه و نیمروز و تا نزدیکی های هرات رفتیم. بخشی از مسیر را با ماشین رفتیم و بقیه راه را با موتور ایژ. حدود یکی، دو ماه آنجا بودیم و فیلم و عکس تهیه کردیم و برگشتیم. به من گفتند اصل درگیری ها آن طرف افغانستان است.

رسیدن به آن منطقه چقدر طول کشید؟ چطور رفتید؟

از ایران به پاکستان رفتیم. مدت کوتاهی در پیشاور بودیم و با سران مجاهدین و احزاب که همه در پاکستان بودند ملاقات و مصاحبه کردیم، ازجمله گلب الدین حکمتیار، ربانی، مولوی منصور و بقیه. در آن زمان هشت حزب در افغانستان فعال بود که رهبران همه شان در پیشاور بودند. بعد با ماشین تا لب مرز افغانستان و پاکستان رفتیم و از آنجا وارد مناطق شرقی افغانستان شدیم و بقیه سفر را پیاده ادامه دادیم. آن زمان هیچ حاکمیت درستی در افغانستان نبود و مجاهدین براساس شرایط منطقه رفت و آمد می کردند. کنر، ننگرهار و نورستان را دیدیم و دوباره برگشتیم. شاید هشت، نه سفر به افغانستان داشتم. در سفرهای بعدی با تجهیزات و فیلم بیشتر رفتیم، چون آن زمان فیلم های هشت میلی متری بود که دو، سه دقیقه بیشتر فیلم نمی گرفت. با آقای برهان الدین ربانی هماهنگ کردیم که به پنجشیر برویم، به ما راهنما دادند. یک سفر چهار، پنج روزه پیاده از مرز پاکستان تا پنجشیر رفتیم. در این نوبت سفر، هفت ماه در پنجشیر با احمد شاه مسعود بودم. اولین خارجی ای بودم که پایش به آنجا باز شده بود و بعد از من خیلی ها از خبرگزاری ها آمدند.

از آن هفت ماه بگویید؛ نزدیک شدن به احمد شاه مسعود راحت بود؟ وضعیت چطور بود؟

در تمام مراحل با احمدشاه بودم. حتی شب ها با هم در یک اتاق می خوابیدیم. آنجا به ایشان آمرصاحب می گفتند و هرجا می رفت خیلی احترام می گذاشتند و این احترام شامل حال ما که میهمانان خاص ایشان بودیم هم می شد. بسیار فرد باهوش و خستگی ناپذیری بود. یادم می آید حرکت از یک پایگاه به پایگاه دیگر، شب ها انجام می شد که جاسوسان دشمن خبردار نشوند. در زمان پیاده روی بعد از هر یک ساعت، معمولا 10 دقیقه استراحت می دادند. شبانه در برفی که گاه تا کمر را می پوشاند پیاده روی می کردیم تا صبح به پایگاه برسیم.

حتما بقیه نیروها هم در آن پیاده روی ها خسته می شدند. آمرصاحب چطور برخورد می کرد؟

آنها بچه های کوهستان بودند و عادت داشتند. ما هم اواخر عادت کرده بودیم. پیاده روی در برف روش خاصی داشت؛ مثلا در یک متر ونیم برف، نفری که جلوتر می رفت کارش سخت تر بود، چون باید برف را می کوبید. نفرهای بعدی راحت تر می رفتند چون برف کوبیده شده بود. برای اینکه ظلمی در حق این قطار نشود، نفر اول که یک ربع جلو می رفت، عقب می آمد و افراد به نوبت می رفتند جلو و این طوری حتی در راه رفتن عدالت مراعات می شد.

تیم پیاده روی شبانه یا سرکشی آمرصاحب معمولا چندنفره بود؟

معمولا 30، 40 نفر کمتر نبود، چون امکان داشت تله گذاشته باشند و قبلا چند نفر را جلوتر و عقب تر می فرستادند. مسائل امنیتی را رعایت می کرد. زندگی در پایگاه هم برای خودش عالمی داشت. قبل از طلوع آفتاب همه نماز جماعت می خواندند و چای مختصر و صبحانه می خوردند و در حال چمباتمه منتظر طلوع آفتاب می ماندیم و کسی دیگر حق خوابیدن نداشت. آفتاب که طلوع می کرد تمرین ها و به قول افغانستانی ها پرکتیس شروع می شد. برای من جالب بود که مسعود خیلی به مسائل نظامی و اطلاعاتی اشراف داشت. هم چریک شهری و هم کوهستانی را آموزش دیده بود و به ما می گفت بگویید چه چیزی بلد هستید که من بلد نیستم و با ولع گوش می کرد. به گوش کردن اخبار سر ساعت خیلی پایبند بود تا از خبرها مطلع شود.

بی بی سی گوش می داد؟

اخباری که آن زمان قابل استفاده بود بیشتر بی بی سی بود.

گفتید به صحبت های شما گوش می داد که تجربه کسب کند. شما چه تجربیاتی به ایشان منتقل می کردید که برایش جالب بود؟

ما آن زمان انقلاب را گذرانده بودیم و دوست داشت بداند ما از چه شیوه هایی در انقلاب استفاده کرده ایم و تا جایی که مفید است به کار بگیرد. برایش جالب بود که انقلاب بدون جنگ و خونریزی انجام شده بود.

در هفت ماهی که در پنجشیر بودید، تنها بودید یا دستیار هم داشتید؟ راش هایی که گرفتید به فیلم تبدیل شد؟

این سفر ما دونفره بود. متاسفانه موقع برگشت اسب هایی که بار ما را می بردند جلوتر بودند و در نقطه ای به رودخانه افتادند و حدود 400 حلقه فیلم آب دید. خیلی اتفاق بدی بود ولی 70، 80 حلقه که در کوله پشتی هایمان بود و خودمان حمل می کردیم ماند. در ایران سریالی ساختم به نام «غازیان افغان» (افغانستانی ها به مجاهدان غازی می گفتند، یعنی کسی که در راه خدا غزا می کند) این سریال در سال 60-61 در شش قسمت از شبکه یک سیما پخش شد.

درباره آمرصاحب بود؟

خیر، تاریخ افغانستان را به طور مستند قبل از ظاهرشاه و داوود، از اوایل که تشکیل شد به تصویر کشیدم که بخشی هم مربوط به پنجشیر بود.

آن زمان از لحاظ سازمانی به صداوسیما وصل بودید یا کارگردان آزاد بودید؟

به صداوسیما وصل نبودم. وقتی فیلم ها را گرفتم و برگشتم از صداوسیما درخواست میز مونتاژ کردم. ما را به واحد سپاه معرفی کردند. آن زمان هر قسمت سیما دست یک واحد بود مثلا واحد سپاه، جهاد و... . اجاره میز و کرایه لابراتوار را هم دادم. همه کارها را با هزینه خودمان انجام دادیم و هیچ وابستگی گروهی نداشتم. در همین جریانات بود که سپاه گفت چون از امکانات ما استفاده می کنی، باید سپاهی شوید. گفتم من پولش را می دهم. گفتند با این حال باید سپاهی شوید.

فیلمتان که از تلویزیون پخش شد از شما خریدند؟

بله با تلویزیون قرارداد بستم و براساس آن قرارداد هر سرویسی که به من می دادند، پولش را می گرفتند.

نبرد پنجشیر در چه مرحله ای بود؟ چه چیزهایی از آمرصاحب و از ترفندهای چریکی یادتان هست؟

در تمام عملیاتی که مسعود بود همراهش بودم حتی در عملیاتی که خودش نبود و گروه ها را می فرستاد حضور داشتم. یادم می آید در یکی از این عملیات ها کمینی بر سر راه نیروهای دولتی زدند و شب مواد منفجره را کف جاده کار گذاشتند، سیم را کشیدند و برگشتیم بالا تا صبح منتظر بودیم. موقع عبور کاروان نظامی هر چه دکمه انفجار را زدند عمل نکرد. تا تاریک شدن هوا نشستیم و برگشتیم. گفتند شاید باتری ها خالی شده. شب دوم با باتر ی های نو رفتیم. از شب تا صبح منتظر شدیم و نیروها و تانک ها که رد می شدند باز عمل نکرد. تا غروب که هوا تاریک شود منتظر ماندیم و برگشتیم. یکی از نیروها گفت فکر می کنم سیمی که کشیده ایم به خاطر نم زمین اتصالی کرده و مشکل از باتری نیست. بچه ها اصرار داشتند که این عملیات را تمام کنیم. برای روز سوم در کمین خودمان نشسته بودیم در حالی که لو رفته بودیم، چوپان ها ما را لو داده بودند و آتش رگبار مفصلی روی ما گرفتند که یکی، دو نفر زخمی شدند و به پایگاه برگشتیم. این تنها عملیات ناکام بود. همه عملیات های مسعود با دقت و وسواسی که داشت و قبل و بعد عمل را در نظر می گرفت، موفق بود.

در آن بازه زمانی تیم فیلم بردار و صدابردار داشتید یا تنها بودید؟

اولین سفری که رفتیم 10 نفر بودیم. سفر دوم هشت نفر، سفر سوم شش نفر و در آخر دو نفر بودیم. گاهی من فیلم برداری می کردم و همکارم عکاسی می کرد یا برعکس. صدابردار نداشتیم. دوربین های آن زمان صدا را هم ضبط می کرد.

با چه کسی همراه بودید؟

مرتضی باقری. ایشان یک سفر به تنهایی به اندراب رفت و فیلم تهیه کرد.

ایشان بعدا به سپاه پیوست؟

بله. کار مونتاژ را با هم انجام می دادیم.

پیوستن ایشان به سپاه طی همان روندی بود که گفتید؟

بله. هیچ کدام نمی خواستیم سپاهی شویم و گفتند چون از امکانات ما استفاده می کنید باید فرم پر کنید. تمام مدتی که کار شخصی می کردیم و برای سپاه کار نمی کردیم حقوق نمی گرفتیم. آن زمان حقوق ماهی دو هزار تومان بود. بعد من به وزارت خارجه منتقل شدم و حضورم در سپاه خیلی کم بود.

پس ماجرای ورود شما به وزارت خارجه از میز مونتاژ و عضویت در سپاه شروع شد؟

من در روزنامه جمهوری اسلامی کار می کردم که سردبیرش آقای میرحسین موسوی بود. در سفر به افغانستان هم با کارت خبرنگاری هما جا رفتم. بعد که برگشتم با روزنامه ها همکاری و در بخش خبر شب ها کار می کردم. آقای میرحسین که سرپرست وزارت خارجه شد {14 تیر 1360 - 24 آذر1360} بچه های تیم را از روزنامه جمع کرد و آورد. خیلی ها آمدند مثل آقای آهنی، رحیم پور.

همچنین آقای بهرام قاسمی که اکنون سفیر در فرانسه است.

بله. آقای آقازاده بود که در روزنامه معاون مالی بود و در وزارت خارجه معاون مالی و بعد وزیر شد. تیم از روزنامه به وزارت خارجه آمد و به من که گفتند، گفتم من سپاهی هستم، گفتند درخواست انتقال می نویسیم که از سال 60 تا 68 از سپاه مامور به خدمت در وزارت خارجه بودم.

در این سال ها در وزارت خارجه در حوزه افغانستان کار می کردید؟

تمام آن هشت سال به عنوان کارشناس امور افغانستان ارتباطاتی با همه داشتم؛ آقای حکمتیار، ربانی و دیگران. وقتی از پاکستان به ایران می آمدند گاهی حتی به خانه من می آمدند. با آقای مزاری هم بسیار به هم نزدیک بودیم. ارتباطات زیادی با همه طیف های افغانستانی داشتم.

از سال 60 تا 68 نظر شما درباره ارتباط با طیف های مختلف افغانستان چقدر در تصمیم نهادهای بالادستی برای حمایت یا نزدیک شدن تاثیرگذار بود؟

خیلی چیزها در افغانستان دیده بودم که کسی ندیده بود. حتی در کابل در پوشش افغانستانی حدود 15-20 روز به سر بردم. به مکرویان که محل مقر روس ها بود، وارد شده و فیلم برداری کردم. در کابل که تحت اشغال روس ها بود کلی فیلم برداری کردم. حتی پایگاه هایی که عربستانی ها در پاکستان برای مجاهدین درست کرده بودند و آموزش می دادند؛ یعنی پایه های اولیه طالبان آنجا گذاشته شده بود، من با آنها خیلی ارتباط داشتم. افکارشان خیلی عجیب و افراطی بود. مثلا به من می گفتند پاچه شلوارت باید تا وسط زانویت باشد، اینکه تا روی مچ پایت آمده حرام است و سنت پیامبر نیست. یا با قاشق که غذا می خوردیم چپ چپ نگاه می کردند و می گفتند طبق سنت پیامبر باید با دست غذا خورد. مثلا می گفتند شنیده ایم در مشهد روزانه صد هزار نفر کافر می شوند. همین که از در {حرم} وارد می شوند و آن را می بوسند، کافر می شوند. من گزارش کردم گفتم چنین عقاید افراطی ای در این اردوگاه ها که عرب ها در پاکستان دارند جاری است و اینها خیلی خطرناک هستند و می توانند در آینده خطرناک باشند که بعدها طالبان از این گروه به وجود آمد و احمدشاه مسعود و مزاری را هم همین ها ترور کردند. چندین دیپلمات ایرانی را در مزارشریف کشتند. اینها جزء اولین مشاهدات من در افغانستان بود که برای علمای قم مطرح کردم و پیشنهاد می کردم هیئت هایی بفرستید و این افکار تا این حد افراطی را تا حدودی تعدیل کنید. آن زمان کسی اینها را جدی نگرفت و طالبان از پایگاه عرب ها به وجود آمد.

مسعود در مورد اعتقادات مذهبی سختگیر بود؟

ابدا، آدم تحصیلکرده و روشنفکری بود. در تمام مدتی که ما آنجا بودیم در کنار آنها دست باز نماز می خواندیم و از یک تکه سنگ به عنوان مهر استفاده می کردیم. یک بار آخوندی از من پرسید چرا روی سنگ سجده می کنید؟ جوابش را دادم. با اینکه خیلی محترمانه پرسیده بود، مسعود معترضش شد و گفت: به اعتقاد دیگران چکار داری؟ در آنجا ما نمازهای چهار رکعتی را به خاطر مسافربودن دو رکعت می خواندیم. روزی از مسعود پرسیدم: حکم صریح قرآن است که در سفر نماز مسافر شکسته است. چرا شما کامل می خوانید؟ گفت: اگر من دو رکعتش را تعطیل کنم، دو رکعت دیگرش را خودشان تعطیل می کنند. ولش کن و بگذار همین جور که هست بماند. چون غذاخوردن با دست برای ما خیلی مطلوب نبود، مسعود در یکی از حمله ها به کاروان روس ها برای من و دوستم قاشق و چنگال کادو آورده بود.

سال 60 وزیر خارجه آقای میرحسین و بعد آقای ولایتی بودند. در دوره آقای ولایتی، آقای علاءالدین بروجردی در موضوع افغانستان نفوذ ویژه ای داشت. شما در آن دوره کار می کردید؟

بله. آقای میرحسین که نخست وزیر شد، تعداد کمی از بچه ها با ایشان رفتند، نخست وزیری مثل آقای آقازاده. اعضای دیگر چون تخصص پیدا کرده بودند در وزارت خارجه ماندند و با آقای ولایتی کار می کردیم.

شنیدم یکی از عمده ترین حمایت های ایران ارسال مهماتی بود که از جنگ عراق داشتیم، چون به درد سلاح هایی که طیف آمرصاحب استفاده می کردند، می خورد.

بیشترین اسلحه و مهماتی که افغانستانی ها استفاده می کردند همان هایی بود که از روس ها یا نیروهای دولتی به غنیمت می گرفتند. آنچه از ایران یا پاکستان می رفت ناچیز بود و راه های صعب العبور اجازه حمل چنین چیزهایی را نمی داد چون با پای پیاده و قاطر حمل می شد و بیشتر مواد غذایی مثل برنج، گندم و شکر و نمک حمل می شد. خصوصا منطقه پنجشیر منطقه ثروتمندی بود چون معادن زمرد بسیار زیادی داشت.

هواپیماها که کوه را بمباران می کردند زمرد وسط جاده می ریخت. در جیب هر پنجشیری یک کیسه زمرد بود و شب ها زیر کرسی زمردهایشان را با هم عوض و بدل می کردند. در جیب هر بچه ای زمرد بود. این زمردها به پاکستان می رفت و از آنجا به آلمان صادر می شد. پنجشیر به لحاظ مالی مستقل بود و نیازمند کمک از جانب کسی نبود. آنقدر این کشور بکر و دست نخورده است که حد ندارد، جاهایی از کوه چشمه بود که آب زنگ زده داشت که مشخص بود زیرش معدن آهن است. یا سه روز روی سنگ هایی راه می رفتیم که مثل طلق بود و نمی دانستیم چیست. یا هفته ها در جنگل هایی می رفتیم که میوه بود. به اسب ها و قاطرها انگور می دادیم و می خوردند. درخت زردآلو را برای آتش اجاق استفاده می کردند و می گفتند چوبش بهتر می سوزد. کسی نبود اصلا میوه ها را جمع کند. این کشور اگر روزی آرام شود، بسیار ثروتمند است.

آقای جعفریان که از احمدشاه مسعود فیلم ساخته، در مصاحبه ای در کتاب فرمانده مسعود می گوید تنها جایی که آقای آمرصاحب اجازه نداده از او فیلم بگیرد وقتی بوده که در حال فروش زمرد بودند و می گوید مگر من دلال هستم که از من فیلم می گیری. چنین تجربه ای داشتید که از او در چنین صحنه ای فیلم بگیرید؟

آمرصاحب بر خرید و فروش زمردها نظارت می کرد و درآمدش تماما خرج جهاد می شد و به جیب کسی نمی رفت. زمردهایی که فروخته می شد و آقای مسعود هم نظارت داشت، خرج جهاد می شد.

درباره آمرصاحب گفته می شود نتوانست برای خودش جانشینی تربیت کند. بخشی از روایت شما این است که در ماموریت هایی دیگران به جای او می رفتند و گزارش می دادند. آیا فرصت تربیت جانشین نداشت یا از لحاظ سازمانی امکان نداشت یا کسی نبوغ و خلاقیت او را نداشت؟

جامعیت آمرصاحب را هیچ کس نداشت؛ مثلا کسانی بودند که به لحاظ نظامی بسیار خوب تربیت شده بودند و کسانی بودند که در مخبربودن یا جاسوسی خوب بودند و در کابل و بین نیروهای دولتی خبر می بردند و می آوردند. مسعود می دانست مثلا در فلان پاسگاه شام چه خورده اند. از این لحاظ تشکیلات مفصلی داشت یا در مسائل مالی و ارتباطاتش با پاکستان که شکر و برنج و گندم می آوردند،جامعیت مسعود را کسی نداشت که همه اینها را بفهمد و تیزبینی او را داشته باشد. یادم می آید کسی در اردوگاه بود که کشتی گیر معروف افغانستان بود و مدال هم آورده بود، به او پهلوان صاحب می گفتند. خبر آمد که جاسوس دولت است. مسعود عملا عکس العملی نشان نداد. از او پرسیدم فلانی را با اینکه می دانی جاسوس است به حال خود رها کرده ای، گفت به حال خود رها نکرده ام، اگر من او را اعدام کنم، دشمن کس دیگری را جانشین او می کند که من نمی شناسم. من الان با اطلاعات غلطی که در اختیارش می گذارم دشمن را به اشتباه می اندازم و از نیروی خودش علیه خودش بهره برداری می کنم. این کیاست در کس دیگری نبود. مسعود هم فکر نمی کرد به این زودی شهید شود که به فکر جانشینی برای خودش باشد. تا زمانی که من در افغانستان بودم هم ازدواج نکرده بود و می گفت من با تفنگم ازدواج کرده ام. ژ2 داشت که یک درجه از ژ3 پایین تر است.

رابطه اش با تفنگش چطور بود، مثلا وقتی می خوابید تفنگش را جای خاصی می گذاشت؟

همیشه حتی موقع خواب، تفنگش را بغل می کرد. یا زیر کرسی که می نشست تفنگش را به دیوار تکیه می داد و شانه اش باید تفنگ را حس می کرد.

علتش نگرانی بود؟

هر لحظه ممکن بود دچار تله شود. به مسجد که می رفتند و می آمدند با اینکه 50 قدم بیشتر فاصله نداشت، همه با اسلحه می رفتند و می آمدند.

زمان نماز اسلحه را چه می کرد؟

جلوی سجاده اش بود.

زمانی که به جنگ یا مبارزه می رفت حال روحی اش چطور بود؟

به قدری شعف داشت که برای ما عجیب بود. مثل اینکه به عروسی می رود و همه چیز حساب شده و دقیق بود و بر همه کارها نظارت داشت، حتی بر آذوقه ای که افراد باید در کوله پشتی داشته باشند، نظارت داشت.

حتی در اینکه کسی در روغن کاری اسلحه اش سهل انگاری نکند و گلوله در اسلحه کسی گیر نکند دقت داشت.

کلا استرس داشت؟

مطلقا.

یعنی آدم آرامی بود؟

بله، ولی وقتی که عصبانی بود، عصبانیتش بدجوری بود. عصبانیت شدید مسعود را چند بار دیدم. حتی یک بار بی بی سی خبرهایی پخش کرد که مورد پسند مسعود نبود. تفنگ ژ2 را برداشت و هر 20 فشنگ را روی رادیو خالی کرد و گفت: دیگر کسی حق ندارد بی بی سی گوش کند.

خبر درباره چه چیزی بود؟

بگذریم.

آمرصاحب روحیه جنگ طلبانه داشت؟ در این مدت کتاب هایی درباره او چاپ شده؛ مثلا کتاب خاطرات همسرش یا کتابی که همکار روزنامه نگار ما خانم بنی یعقوب در مصاحبه با رفقا و نزدیکانش منتشر کرده است. گفته می شود احمدشاه مسعود علاقه مند به حافظ و قرآن است. خیلی شعر دوست دارد. به بچه هایش می گوید موسیقی یاد بگیرید. آیا زمانی که شما او را شناختید این طور بود؟

اینکه می گویم آدم تحصیل کرده و روشنفکری بود به دلیل همین افکار اوست. به قول افغانستانی ها فاکولته دیده بود. مراسم شعرخوانی برگزار می کرد و هرکس شعر جدیدی داشت می خواند و او لذت می برد و تشویق می کرد. شب ها رباب می نواختند. از رادیو ایران آهنگ های انقلابی پخش می شد و به رفقایش می گفت چرا شما از این سرودها نمی سازید. تا جایی که در بضاعتشان بود از شعرهای افغانستانی می نواختند و بسیار لذت می برد. آدم معمولی ای نبود و همه آرزویش این بود که یک روز افغانستان از این جهل و خرافات و بدبختی خارج شود و به کشورهای پیشرفته بپیوندد.

در ایران بعد از انقلاب چه چیزی برایش جالب تر بود.

برایش جالب بود که انقلاب ایران بدون جنگ و خونریزی انجام شده. مرتب می پرسید چطور این اتفاق افتاده است.

انقلاب ایران را قضاوت می کرد؟ دیدگاهی در این زمینه داشت؟

با اینکه مرتب اخبار را دنبال می کرد و تحصیل کرده بود، مجرایی باز کرده بودیم که از ایران کتاب های زیادی به آنجا می رفت و او بقیه را تشویق می کرد که این کتاب ها را بخوانند. حتی به من می گفت تو باید به من قول بدهی روزی که افغانستان پیروز شد کتاب فروشی بزرگی در کابل باز کنی و برای ما کتاب بفرستی. درست است که مبارز نظامی بود اما فقط سرش به تفنگ گرم نبود، با قلم و موسیقی و تارهای چنگ هم میانه خوبی داشت.

خودش هم اهل هنری بود؟ مثلا شعر می گفت یا موسیقی بنوازد؟

فرصت این کارها را نداشت.

سال 60 تا 68 که در وزارت خارجه بودید با طیف پنجشیر در ارتباط بودید؟

بله با همه مناطق افغانستان در ارتباط بودم.

در همان دوره کسانی هستند که به احمدشاه مسعود خیانت می کنند یا درگیری هایی با او دارند. نگاه ویژه ای نسبت به این افراد داشت یا اینکه جمله ای در مورد مثلا حکمتیار، دوستوم، ربانی یا مزاری گفته باشد؟

ربانی جزء تشکیلات جمعیت اسلامی بود و ارتباطات سیاسی اش با ربانی بود و مرتب هم برایش گزارش می فرستاد. با حکمتیار خیلی تضاد داشت و اجازه نمی داد گروه های حکمتیار از منطقه اش عبور کنند و می گفت اینها به خاطر دنیا می جنگند و هدفشان افغانستان یا جهاد در راه خدا نیست. مزاری رهبر شیعیان افغانستان بود که اصلا با پنجشیر رابطه نداشت. او هم آدم بسیار روشن و خوش فکری بود، ولی با هم رابطه ای نداشتند که بخواهد به مسعود خیانت کرده باشد یا نکرده باشد. هم مسعود و هم مزاری هر دو توسط طالبان ترور شدند.

بعد از 68 چه شد که از وزارت خارجه جدا شدید؟

کار اصلی من سینما و فیلم سازی بود. به افغانستان هم که رفتم برای ساخت فیلم بود که فیلم مستند بسازم. زمانی که در وزارت خارجه بودم در سربداران بازی کردم و طراحی دکور بخشی از صحنه ها را عهده دار بودم. فیلم توهم را بازی کردم. مسئول طراحی و اجرای صحنه و لباس بودم. کارهای سینمایی زیاد داشتم که بعضا از تلویزیون پخش می شد. فیلم بایسیکل ران را ساختم که آقای مخملباف کارگردانی کرد و من تهیه کننده بودم. از ادارات دیگر می آمدند که من را ببینند و امضا بگیرند. آقای ولایتی یک بار به من گفت کار سیاست با هنر جور درنمی آید. گفتم من هنرمند هستم ،سیاست مدار نیستم. من در شماها بر خورده ام. هر زمان این تضاد شدید شد، بفرمایید که دنبال کار خودم بروم. تا سال 68 هم تحمل کردم و بعد خارج شدم و 69 مینافیلم را تاسیس کرده و به کار فیلم سازی ادامه دادم. از سال 84 هم که ممنوع الکار شده ام و گفتند سینما خداحافظ.

منبع: روزنامه شرق