محدودیت‌های تسلیحاتی ایران پس از 13 سال پایان یافت

اعتمادآنلاین| بر اساس قطعنامه 2231، بر مبنای دوره‌های زمانی پنج، هشت و ده ساله پس از تاریخ قبول توافق برجام و نه تایید شورای امنیت، تحولاتی ایجاد خواهد شد. از این رو در تاریخ 18 اکتبر 2020 که برابر با 27 مهرماه 1399 است، سال پنجم قبول توافق برجام محقق خواهد شد و بر همین مبنا در این تاریخ دو تحول مهم "لغو محدودیت‌های تسلیحاتی ایران" و "لغو محدویت‌های مسافرتی برخی اشخاص حقیقی" ایران اتفاق می‌افتد.

تحریم های تسلیحاتی ایران از اوایل سال 1386 در قطعنامه 1747 تحت الشعاع برنامه هسته‌ای ایران به طور محدود وارد شد و بعد از آن در قطعنامه‌های بعدی این تحریم‌ها ولو محدود مورد تایید قرار گرفت، اما با قطعنامه 1929 در سال 1389 تحریم‌های گسترده تسلیحاتی علیه ایران اعمال شد.

در چند ماه گذشته دولت آمریکا با وجود خروجش از توافق هسته‌ای در می 2018، با نزدیک شدن به پایان تاریخ لغو خودکار تحریم تسلیحاتی ایران در 18 اکتبر (27 مهر) تلاش کرد تا این مساله را به شکل‌های مختلف لغو کند. ترامپ فکر می کرد با خروج عجولانه و بدون پشتوانه بین‌المللی‌اش از توافق هسته‌ای توانسته آن را از بین ببرد اما بعد از دو سال هر چند که این توافق در بخش‌های زیادی دیگر اجرا نمی‌شد اما در همان بخش‌های اندک عصبانیت ترامپ و دستگاه سیاست خارجی‌اش را بر انگیخت.

علاوه بر این همراهی نکردن بی سابقه اکثریت اعضای شورای امنیت با آمریکا در اعمال تحریم علیه ایران یا از بین بردن برجام بیش از پیش او را در این وادی تنها و عصبانی کرد. این در حالی است که ترامپ در روزهای کرونایی حاکم بر جهان و کشورش در آستانه انتخابات ریاست جمهوری در نوامبر، روزهای سختی را پشت سر می‌گذارد.

ترامپ برای دو بار سعی کرد از مسیر شورای امنیت و با ارایه یک پیش‌نویس قطعنامه‌ جدید، قطعنامه 2231 را به نحوی ملغی و بی اثر کند اما اعضای شورای امنیت یک صدا از این اقدامات پیروی نکردند. در همین راستا آمریکا تلاش کرد با ارایه پیش‌نویس قطعنامه‌ای، محدودیت‌های تسلیحاتی ایران که موضوع بند 5 ضمیمه (ب) و شق ب بند 6 ضمیمه (ب) قطعنامه 2231 است را مجدد تمدید کند اما این پیش نویس، تصویب نشد.

ترامپ تهدید کرد که اگر این پیش نویس تصویب نشود از مکانیسم "اعمال دوباره تحریم‌ها" که در توافق هسته ای برای اعضای برجام در نظر گرفته شده است، استفاده خواهد کرد. موضوعی که باز هم با مخالفت اکثریت کشورهای عضو شورای امنیت به جز یک کشور کوچک، دومینیکن مواجه شد. 13 کشور عضو شورای امنیت اعم از اعضای دائم و غیردائم این شورا در نامه‌های جداگانه به رییس شورا بر غیرقانونی بودن اقدام آمریکا صحه گذاشتند و آن را رد کردند.

بعد از آن آمریکا یک جانبه و با استفاده از قدرتش در 30 شهریور (20 سپتامبر) در ابلاغیه‌ای، بازگشت قطعنامه‌های قبلی شورای امنیت درباره ایران که بر اساس قطعنامه 2231 لغو شده‌اند را اعلام کرد. این ابلاغیه با مخالفت ایران و کشورهای عضو شورای امنیت که در میان آنها اعضای باقی مانده در برجام حضور دارند مواجه شد. آنها اعلام کردند که اقدام آمریکا مشروع نیست و او با توجه به خروج رسمی از برجام، اهلیت انجام چنین کاری را به عنوان یک عضو مشارکت کننده در توافق هسته‌ای ندارد.

با این وجود، آمریکا با اعمال تحریم علیه تعدادی از افراد و مقامات هسته‌ای و نظامی و در مرحله بعد تحریم 18 بانک و نهاد مالی ایران به نوعی در تلاش است تا اسنپ بک را یک جانبه و در سطح ملی از سوی خود اجرا کند. این اقدامات هر چند برای ایران به لحاظ اقتصادی و به ویژه در حوزه کالاهای بشردوستانه دشواری های زیادی را ایجاد کرده است اما مهمترین هدف آمریکا که فسخ برجام و مذاکره بر سر توافقی جدید بوده را محقق نکرده است.

به گزارش ایسنا، بر اساس قطعنامه 2231 برخی تعهدات در برجام در زمان بندی مشخص پنج، هشت و ده ساله اجرایی می شوند. برای تعیین تاریخ دقیق اجرای این تعهدات، تاریخ قبول برجام که 90 روز پس از تایید برجام در 20 ژوئیه 2015 است یعنی در 18 اکتبر 2015 تعیین می شود. بر همین مبنا باید گفت که 18 اکتبر 2020 (27 مهر 1399) پنجمین سال اجرایی شدن برجام است و بر همین اساس تعهدات مندرج در برجام باید محقق شود. در این تاریخ، دو تحول مهم در خصوص محدودیت‌های تسلیحاتی ایران و محدویت‌های مسافرتی برخی اشخاص حقیقی اتفاق می‌افتد.

تحولات سال پنجم پس از قبول توافق برجام

بر اساس ضمیمه 5 برجام و ضمیمه (ب) قطعنامه 2231، از سال پنجم از تاریخ قبول توافق برجام، برابر با 27 مهرماه 1399 برخی از محدودیت های باقی مانده خاتمه خواهند یافت. این محدودیت ها که از 27 مهرماه به پایان خواهند رسید عبارتند از:

نظام مجوزخواهی صادرات و واردات اقلام تسلیحاتی به و از ایران (موضوع بند 5 ضمیمه ب قطعنامه 2231 و شق (ب) بند 6 ضمیمه ب قطعنامه 2231)

بر اساس بند 5 ضمیمه ب قطعنامه 2231؛ کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های زیر مشارکت داشته و اجازه آنها را صادر کنند، مشروط به این که شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد تصمیم به تایید آنها گرفته باشد: عرضه، فروش یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم هرگونه تانک جنگی، خودروهای زرهی رزمی، سامانه‌های توپخانه‌ای سنگین، هواپیماهای رزمی، بالگردهای تهاجمی، ناوهای جنگی، موشک‌ها یا سامانه‌های موشکی، آن‌گونه که در نظام ثبت سلاح‌های متعارف ملل متحد تعریف شده است، یا تجهیزات مرتبط، شامل قطعات یدکی، به ایران یا برای استفاده در داخل ایران یا در جهت منافع ایران، از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت شان یا توسط اتباع آنها یا افراد تحت حاکمیت آنها، یا با استفاده از هواپیماها یا کشتی‌هایی که با پرچم آنها تردد می کنند، اعم از اینکه از قلمروشان نشات گرفته یا خیر. ارایه آموزش فنی، منابع یا خدمات مالی، مشاوره، دیگر خدمات یا کمک‌های مرتبط با تامین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری یا استفاده از سلاح‌ها و تجهیزات مرتبط مشروح در این بند فرعی، به ایران توسط اتباع این دولت‌ها یا از داخل یا از طریق قلمروهای تحت حاکمیت شان. این بند تا تاریخ 5 سال پس از روز توافق برجام یا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید نتیجه گیری گسترده تر ارایه کند، هر کدام زودتر حادث شود، اعمال خواهد شد.

هم چنین بر اساس متن شق (ب) بند 6 ضمیمه ب قطعنامه 2231؛ تدابیر لازم را اتخاذ خواهند کرد تا پنج سال بعد از روز توافق برجام یا تا تاریخ ارایه گزارشی در تایید نتیجه‌گیری گسترده‌تر توسط آژانس، هر کدام که زودتر باشد، به استثنای مواردی که شورای امنیت از قبل و به صورت مورد به مورد تصمیم دیگری اتخاذ کرده باشد، مانع از عرضه، فروش یا انتقال تسلیحات یا تجهیزات مرتبط از مبدا ایران، توسط اتباع ایران، توسط اتباع یا کشتی‌ها و هواپیماهای تحت پرچم خود شوند، فارغ از اینکه مبدا آنها قلمرو ایران باشد یا خیر.

خاتمه محدودیت سفر 23 شخص حقوقی موضع فهرست 2231 (وفق شق (ه) بند 6 ضمیمه ب قطعنامه 2231)

بر اساس این بند که دومین محدودیتی است که در چارچوب برجام و قطعنامه 2231 پس از پنج سال رفع می‌شود؛ به مدت 5 سال از روز قبول توافق برجام یا تاریخ که آژانس موید نتیجه گیری گسترده تر را ارایه کند، هر کدام که زودتر باشد، تدابیر لازم برای جلوگیری یا عبور افراد اعلام شده در بند (الف) 6، ضمیمه ب، به یا از سرزمین شان را اتخاد کنند."

در این چارچوب، محدودیت سفر 23 نفر از مقامات سیاسی و نظامی کشور رفع خواهد شد. در سال های اخیر وجود این محدودیت ها انتقاداتی را متوجه برجام و مذاکره کنندگان هسته ای کرده بود که به این ترتیب این محدودیت برداشته و از این پس امکان رفت و آمد این افراد فراهم خواهد شد.

شایان ذکر است، در این بخش این 23 نفر هم‌چنان با محدودیت‌ها در رابطه با اموال‌شان در آمریکا و هر گونه معامله مواجه هستند و در سال هشتم این محدودیت به طور کامل برداشته خواهد شد. این درحالی است که مقامات سیاسی و نظامی ایران هیچ گونه تعامل مالی و تجاری در آمریکا یا سپرده مالی در بانک‌ها و موسسات مالی آمریکایی ندارند.

هرچند بخش قابل توجهی از برجام بعد از خروج آمریکا از این توافق معطل باقی مانده است و کشورهای باقی مانده در این توافق نیز در این مدت نتوانستند از سد موانع و تهدیدات آمریکا عبور کنند با این حال بخش های حقوقی و سیاسی این توافق با حمایت سیاسی و بین المللی همچنان پا برجاست و مهم‌تر این که جامعه بین‌الملل برای توافق ژوئیه 2015 هنوز احترام و ارزش قائل هستند و از آن حمایت می‌کنند.

از این رو ضروری است در روزها و هفته‌های آتی به ویژه با توجه به در پیش بودن انتخابات ریاست‌جمهوری در آمریکا، اعضای برجام و شورای امنیت سازمان ملل از اجرای برجام در رابطه با رفع محدودیت‌های تسلیحاتی ایران حمایت سیاسی خوبی را به عمل آوردند. بدون شک حمایت و پشتیبانی بین‌المللی از یک قطعنامه شورای امنیتی صرفا حمایت از یک کشور و توافق نیست؛ بلکه حمایت از قوانین و رویکردهای مسالمت‌جویانه برای حل و فصل مشکلات و مسایل جهانی است.

منبع: ایسنا