واکنش روسیه به احتمال تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در آسیای مرکزی

اعتمادآنلاین| دولت آمریکا طی ماه‌های گذشته به صورت رسمی اعلان خروج تدریجی نیروهای نظامی خود از افغانستان را اعلام کرده بود. طی هفته‌های اخیر نیز به نظر می‌رسد فرایند مقدماتی اجرای این اقدام آغاز شده است. در همین حال دولت آمریکا در یک شوآف سیاسی و امنیتی، شماری تحرکات نظامی نظیر استقرار بمب افکن‌های بی52 در پایگاه نظامی خود در قطر را به بهانه تامین امنیت فرایند خروج نیروها صورت داده است. بنا بر اطلاعیه دولت آمریکا، خروج این نیروها از تاریخ 11 سپتامبر 2021 آغاز خواهد شد.

به گزارش تسنیم، در همین حال واکنش مقامات افغانستان و برخی کشورهای منطقه به این موضوع نیز جالب توجه است. مقامات رسمی افغانستان و همچنین تحلیل‌گران این اقدام برای خروج یک باره را غیرمسئولانه دانسته و از جمله پیامدهای آن را بازگشت بی‌ثباتی به افغانستان مطرح کرده‌اند. درواقع، حضور حدودا دو دهه‌ای آمریکا در افغانستان نه‌تنها منجر به تحقق اهداف از پیش اعلام شده نشد، بلکه خروج یک باره این نیروها ممکن است شرایط را به مراتب بدتر از قبل کند.

احتمال تاسیس پایگاه نظامی در آسیای مرکزی

هم زمان با آغاز خروج نیروهای آمریکا از افغانستان، رسانه‌های آمریکایی موج رسانه‌ای جدیدی را مبتنی بر احتمال تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در آسیای مرکزی در پیش گرفتند. بر اساس تحلیل‌های ارائه شده، این پایگاه نظامی درواقع یک آلترناتیو برای پشتیبانی احتمالی از دولت افغانستان و دیگر نیروهای مورد حمایت آمریکا در افغانستان خواهد بود. همچنین این پایگاه نظامی به عنوان یک بستر همکاری مشترک با کشورهای آسیای مرکزی برای تامین امنیت نوار شمالی افغانستان محسوب می‌شود.

این موضوع به ویژه به دلیل تحرکات امنیتی اخیر در برخی ولایت‌های شمالی افغانستان نظیر بلخ با استقبال کشورهای آسیای مرکزی نیز مواجه شده است. در همین حال مقامات روسیه و کشورهای آسیای مرکزی در کنار سازمان‌های امنیتی منطقه‌ای، بارها در خصوص فعالیت‌های مشکوک و پنهانی گروه‌های تروریستی در این مناطق هشدار داده‌اند. مقامات روسیه به طور مشخص بر روی گروه «دولت اسلامی خراسان» به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های داعش که گفته می‌شود هزاران نیرو در افغانستان دارد، هشدار داده‌اند. این تحولات نگرانی خاص روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را برانگیخته است.

گفتنی است برخی سناریوهای بدبینانه نیز مبنی بر نقش افغانستان به عنوان بستر جدیدی برای احیاء داعش وجود دارد. بر این اساس، با شکست داعش در سوریه و عراق به واسطه مجاهدت‌های محور مقاومت، کشورهای حامی این گروهک تکفیری-تروریستی در صدد احیاء آن در ژئوپلیتیک دیگری از جهان برآمدند. طی ماه‌های اخیر که خبرهای متعددی از عملیات داعش در مناطقی در آفریقا شنیده می‌شود، گمانه‌زنی‌ها در خصوص فعال شدن مجدد این گروه در افغانستان نیز شدت گرفته است. خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان نقطه آغاز این فرایند محسوب می‌شود.

گزینه‌های احتمالی برای میزبانی از پایگاه نظامی آمریکا

اگرچه تاکنون به طور قطعی نامی از کشوری که میزبان پایگاه نظامی آمریکا در آسیای مرکزی خواهد بود برده نشده است، اما در وهله نخست می‌توان ادعا کرد ترکمنستان یقینا چنین کشوری نخواهد بود. این کشور به دلیل پذیرش اصل بی‌طرفی و تصویب آن در سازمان ملل متحد در سال 1996، اساسا به لحاظ حقوقی امکان میزبانی از پایگاه نظامی خارجی را نیز ندارد. با این حال کشورهای دیگر به نظر می‌رسد گزینه‌های بالقوه‌ای برای این امر باشند.

نیویورک تایمز در گزارشی که اخیرا به نقل از برخی مقامات آمریکایی منتشر کرده، از سه کشور قزاقستان، ازبکستان و تاجیکستان به عنوان گزینه‌های احتمالی میزبانی از پایگاه نظامی آمریکا یاد کرده است. به گفته برخی منابع رسانه‌ای دیگر، برخی رایزنی‌ها میان مقامات آمریکایی و کشورهای مذکور نیز اخیرا با هدف تاسیس همین پایگاه نظامی صورت گرفته است. مذاکرات با وزرای خارجه کشورهای منطقه که هفته گذشته در چارچوب پلتفورم 1+5 برگزار شد، یکی از بسترهایی است که برای این امر مطرح می‌شود.

در همین حال مساله دیگری که در خصوص دو کشور قزاقستان و تاجیکستان مطرح شده، عضویت این کشورها در سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی است. این کشورها در حال حاضر میزبان پایگاه‌های نظامی روسیه و شبکه‌های مشترکی از تاسیسات دفاعی هستند. طبیعتا تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در این دو کشور مستلزم شرایط پیچیده‌تری نظیر موافقت سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی است. با این حال ازبکستان که در حال حاضر عضو این سازمان امنیتی منطقه‌ای نمی‌باشد، به نظر می‌رسد شرایط آماده‌تری را برای این امر در اختیار دارد. ازبکستان پیش‌تر نیز در سال 2001 میزبان یک پایگاه نظامی آمریکا در قارشی خان‌آباد بود.

واکنش‌های‌ روسیه

در ماه مارس سال جاری زمانی که جو بایدن رسما خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان را اعلام کرد، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در واکنشی صریح، این اقدام را خلاف توافقات قبلی با طالبان عنوان کرده بود. رسانه‌های روسیه نیز به طور مشابه ضمن استقبال از خروج آمریکا از افغانستان و تاکید بر شکست استراتژی این کشور طی دو دهه اخیر، نوعی نگرانی از این فرایند را در زمینه افزایش بی‌ثباتی‌ها عنوان کردند.

با این حال شاید نخستین واکنش جدی روسیه را بتوان رزمایش مشترک با نیروهای تاجیکستان در جنوب این کشور در نظر گرفت. در این رزمایش که با حضور قریب به 50 هزار نیروی نظامی برگزار شد، به طور ویژه در حوزه عملیاتی به مقابله با نیروهای فرضی که از مرزهای افغانستان عبور می‌کردند، متمرکز بود. بخش مهمی از تجهیزات پایگاه 201 روسیه در جنوب تاجیکستان در کنار هزاران افسر و سرباز ارتش روسیه در این رزمایش مشارکت داشتند.

با این حال، اندکی پس از آن سفر سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه به آسیای مرکزی بود که به عنوان یک واکنش روسیه توجهات رسانه‌ها را به خود جلب کرد. خبرگزاری آکی‌پرس با انتشار گزارشی، این سفر شویگو به کشورهای تاجیکستان و ازبکستان را درحقیقت واکنشی در ارتباط با «ریسک‌های ناشی از خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان» عنوان کرد. در همین راستا خبرگزاری «تاس» نیز به نقل از شویگو در دیدار با مقامات ازبکستان، «آماده شدن برنامه مشارکت استراتژیک نظامی دو کشور برای سال‌های 2021 تا 2025 را در دیدار وزرای دفاع دو کشور» منتشر کرده است. این موضوع در صورت اجرایی شدن می‌تواند بر تاسیس پایگاه احتمالی آمریکا در ازبکستان تاثیرگذار باشد.

در ادامه سفر منطقه‌ای شویگو، وزرا دفاع سازمان امنیت دسته‌جمعی نشست مشترکی را نیز در شهر دوشنبه برگزار کردند. شویگو در تاجیکستان همچنین ضمن دیدار با شیرعلی میرزا، همتای تاجیکستانی خود، یک موافقتنامه راهبردی در زمینه «نظام یکپارچه منطقه‌ای در حوزه دفاع هوایی» به امضا رساند. بر این اساس، احتمالا شبکه پدافندی روسیه در تمام قلمرو تاجیکستان نیز فعال خواهد شد. گفتنی است پیش از این نیز در سال 2019 یک سامانه پدافندی اس-300 در چارچوب توافقات پیشین در تاجیکستان مستقر شده بود.

در مجموع می‌توان نگرانی‌های مضاعف روسیه را از تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در منطقه آسیای مرکزی را که حوزه منافع استراتژیک این کشور است، به خوبی از این واکنش‌ها درک کرد. با این حال، در آینده این مذاکرات سیاسی و امنیتی آمریکا با کرملین و نیز کشورهای آسیای مرکزی است که امکان تاسیس و یا عدم تاسیس پایگاه نظامی آمریکا در این منطقه و نیز جزئیات عملیاتی مربوط به استقرار آن نظیر محل استقرار، سطح نیروها و تجهیزات و دامنه آزادی‌های عملیاتی آن، مشخص خواهد کرد.