جنگ جهانی بر سر واکسن کرونا شکل خواهد گرفت؟

اعتمادآنلاین| ‌بسیاری از کشورهای غربی با واکسیناسیون گسترده شهروندانشان کم‌و‌بیش در‌حال بازگشت به وضعیت عادی هستند، اما در این میان چند کشور ازجمله هند، برزیل و آفریقای جنوبی وضعیتی بحرانی دارند و زنگ خطر را برای گسترش سویه جدیدی از ویروس کووید‌19 به صدا درآورده‌اند.

به گزارش روزنامه شرق، چنینی وضعیتی شعار «هیچ‌کس ایمن نیست تا زمانی که ایمن باشیم»، واقعیت اپیدمیولوژیکی را که با آن روبه‌رو هستیم، به تلخی برای ما به تصویر کشیده است. تنها راه برای پایان‌دادن به همه‌گیری کووید‌19 ایمن‌سازی تعداد کافی از افراد در سراسر جهان است. شیوع سویه جدیدی از ویروس در هر‌جای جهان می‌تواند باعث ایجاد نوع جدیدی از ویروس کرونا شود که در برابر واکسن‌ها مقاوم است و همه ما را دوباره مجبور به بازگشت به شرایط طاقت‌فرسای قرنطینه سراسری می‌کند.

با اینکه خوش‌بینی‌ها نسبت به بازگشت به شرایط عادی افزایش یافته، اما روند تولید واکسن در جهان کمتر جایی برای این خوش‌بینی زودهنگام باقی می‌گذارد. جهان برای توقف همه‌گیری ویروس کووید‌19 نیاز به 10 تا 15 میلیارد دُز واکسن دارد، اما آنچه امروز تولید شده و می‌شود حتی نزدیک به چنین رقمی هم نیست. تا پایان ماه آوریل، تنها 1.2 میلیارد د‌ُز واکسن در سراسر جهان تولید شده و با سرعت تولید فعلی، صدها میلیون نفر در کشورهای در‌حال‌توسعه حداقل تا سال 2023 بدون ایمنی باقی می‌مانند.‌ در چنین وضعیت نگران‌کننده‌ای موافقت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا، برای همراهی با صد کشور دیگر که خواستار معافیت اضطراری واکسن کووید‌19 از قوانین مالکیت معنوی سازمان تجارت جهانی و لغو انحصار واکسن هستند، می‌تواند خبری امیدبخش باشد. موافقت احتمالی سازمان تجارت جهانی با این درخواست می‌تواند موقتا موانع تولید جهانی واکسن را برطرف کند و این اطمینان قانونی را به دولت‌ها و تولیدکنندگان در سراسر جهان بدهد که روند تولید واکسن‌ها و تشخیص و شناسایی بیماران افزایش قابل‌ملاحظه‌ای خواهد یافت.

پاییز سال گذشته، دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری سابق آمریکا با جلب حمایت تعداد انگشت‌شماری از متحدان ثروتمند ایالات متحده، مانع از شکل‌گیری هرگونه مذاکره برای چنین معافیت‌هایی شد، اما با افزایش تلفات جهانی و وضعیت بحرانی در چند کشور، فشار بر دولت بایدن برای لغو انحصار تولید واکسن افزایش یافته است. اخیرا 200 برنده جایزه نوبل، رؤسای سابق دولت‌ها و سیاست‌مداران از احزاب مختلف و 110 عضو مجلس نمایندگان ایالات متحده، 10 سناتور آمریکایی، 400 گروه جامعه مدنی در ایالات متحده و 400 نماینده پارلمان اروپا از بایدن خواسته بودند تا این انحصار را لغو کند.

چالشی غیرضروری

کمبود واکسن کووید‌19 در کشورهای در‌حال‌توسعه، عمدتا نتیجه اصرار تولیدکنندگان بزرگ واکسن برای حفظ انحصار و سود برای خودشان است. فایزر و مدرنا به‌عنوان سازندگان مؤثرترین واکسن‌ها تاکنون از دادن پاسخ مثبت به درخواست‌های متعدد تولیدکنندگان واجد شرایط برای در‌اختیار قراردادن حقوق مالکیت معنوی این واکسن‌ها امتناع ورزیده‌اند. علاوه بر این هیچ‌یک از تولیدکنندگان واکسن حتی از طریق ساز‌و‌کار سازمان بهداشت جهانی هم حاضر نشدند تا فناوری‌های خود را برای تولید واکسن با کشورهای فقیرتر به اشتراک بگذارند. اخیرا این شرکت‌ها متعهد شده‌اند تا دُزهایی از واکسن را در اختیار ساز‌و‌کار جهانی دسترسی به واکسن (کوواکس) قرار دهند تا سازمان بهداشت جهانی آنها را در اختیار جمعیت در معرض خطر در کشورهای فقیر قرار دهد. «جوزف استیگلیتس» برنده نوبل اقتصاد به «پروجکت سیندیکیت» می‌گوید: «ممکن است این وعده‌ها کمی از بار گناه شرکت‌های دارویی بکاهد، اما نمی‌تواند به میزان درخور توجهی به عرضه جهانی واکسن اضافه کند. شرکت‌های دارویی به‌عنوان نهادهای انتفاعی در درجه اول بر سود خود تمرکز می‌کنند و سلامت جهانی اولویت اول آنها نیست. هدف آنها ساده است: برای به حداکثر رساندن سود، تا آنجا که ممکن است قدرت انحصاری خود در بازار را حفظ می‌کنند. در شرایط بحرانی مانند امروز، این وظیفه دولت‌هاست که مستقیما برای حل مشکل تأمین واکسن مداخله کنند».

راه‌حل مشترک

در هفته‌های اخیر، گروهای صاحب‌نفوذ لابی‌گر دارویی با توجیه‌ها و بهانه‌های خود، فشارهای خود به رهبران سیاسی ازجمله کاخ سفید را برای جلوگیری از موافقت با لغو موقت انحصار دارویی افزایش داده بودند. استیگلیتس می‌گوید: «اگر این صنعت به اندازه تولید استدلال‌های جالب در مخالف با لغو انحصار دارویی‌شان به تولید دُزهای بیشتر واکسن متعهد بود، احتمالا تاکنون مشکل تأمین جهانی واکسن کووید‌19 حل شده بود. شرکت‌های دارویی برای حفظ انحصار و سود خود به ادعاهایی عجیب و پر‌تناقض روی آورده‌اند. آنها اصرار دارند که مشکل امروز ناشی از انحصار واکسن نیست و نیازی نیست این انحصار لغو شود؛ زیرا چارچوب موجود در سازمان بهداشت جهانی به اندازه کافی انعطاف‌پذیر است و امکان دسترسی به فناوری تولید واکسن را برای همه فراهم می‌کند. آنها همچنین استدلال می‌کنند که لغو انحصار اقدامی بی‌حاصل است؛ زیرا تولیدکنندگان در کشورهای در‌حال‌توسعه در‌ هر‌ حال توانایی تولید واکسن را ندارند».

این برنده جایزه نوبل اقتصاد می‌گوید: «شرکت‌های دارویی به‌طور غیرمستقیم این واقعیت را تأیید می‌کنند که اقدام احتمالی سازمان بهداشت جهانی برای لغو انحصار تولید واکسن مؤثرتر از ادعاهای آنها درباره بی‌اثربودن آن است. آنها برای جلوگیری از این اتفاق به هر بهانه‌ای متوسل می‌شوند. بسیاری از آنها ادعا می‌کنند در واقع لغو انحصار باعث تضعیف انگیزه‌های تحقیقاتی این شرکت‌ها خواهد شد و حتی به تبعات سیاسی آن اشاره کرده‌اند و ادعا می‌کنند لغو انحصار تولید واکسن از نظر سیاسی هم باعث می‌شود تا روسیه و چین بتوانند غرب را از لحاظ ژئوپلیتیک شکست دهند.

اما بدیهی است که لغو انحصار یک تغییر اساسی ایجاد خواهد کرد و به همین دلیل شرکت‌های دارویی با این شدت با آن مخالفت می‌کنند و علاوه بر این، بازار هم تفکرات آنها را تأیید می‌کند. همان‌طور‌ که پس از بیانیه دولت بایدن در حمایت از لغو انحصار تولید واکسن کووید‌19 شاهد بودیم قیمت سهام تولیدکنندگان عمده واکسن افت درخور توجهی داشت. با اجرائی‌شدن لغو انحصار تولید واکسن، واکسن‌های بیشتری در دسترس مردم جهان قرار می‌گیرد و در پی آن قیمت‌ها افت می‌کند و سود تولید‌کنندگان نیز کاهش می‌یابد». افرادی که این لغو انحصار را به دلایل ژئوپلیتیک اقدامی نادرست و نگران‌کننده می‌دانند هم باید به این نکته توجه داشته باشند که منبع بزرگ‌تر نگرانی باید عدم موفقیت آمریکا در دیپلماسی واکسن کووید‌19 باشد نه افزایش احتمالی توان رقابت روسیه و چین. ایالات متحده تاکنون مانع از صادرات واکسن‌هایی شده است که حتی از آنها استفاده نمی‌کند. موج دوم و ویرانگر شیوع کرونا در هند باعث شد تا این کشور آن تعداد از واکسن‌های آسترازنکا را که مورد استفاده قرار نمی‌دهد، آزاد کند.

در‌ همین ‌حال، روسیه و چین نه‌تنها واکسن‌های خود را در دسترس قرار داده‌اند بلکه در انتقال فناوری و دانش تولید واکسن و همچنین تسریع در روند واکسیناسیون جهانی هم مشارکت شایان ‌توجهی دارند.

با ادامه همه‌گیری و شیوع موج جدید آن در برخی از نقاط جهان، احتمال ظهور انواع جدید و خطرناک این ویروس، خطر فزاینده‌ای را برای همه ما ایجاد می‌کند و دنیا در این لحظه حساس به یاد می‌آورد که کدام کشورها به ایمنی جمعی کمک کردند و چه کشورهایی مانع ایجاد کردند. واکسن‌های کووید‌19 توسط دانشمندانی از سراسر جهان ساخته شده و حمایت دولت‌های متعددی را به همراه دارد؛ بنابراین این امری اخلاقی است که اجازه دهیم تمام مردم جهان از مزایای آن بهره‌مند شوند.